Tíminn Sunnudagsblað - 20.09.1964, Blaðsíða 16

S5ST SUÐUR MED SJÓ
Byggðin á Vatnsleysuströnd skipt-
ist i hverfí. Utan Strandarheiðar
verður fyrst fyrir Kálfatjarnar-
hverfi, þá Þórustaðahverfi og Auðna-
hveríi.
Kálfatjörn og kirkjustaður. Nafn
á að vera dragið af því, að kálfar af
sækúakyni eiga að hafa komið úr
Naustakotstjörn við sjávargötu Kálf-
tirninga. í fornum máldaga er stað-
urinn nefndur Galmatjörn. en það
er marklaust nafnahrengl.
Ekki vilja sagnir hlíta þvi, að
kirkja hafi frá upphafi staðið að
Kálfatjörn, heldur á hún að vera
flutt þangað undan ágangi sjávar
¦ annaðhvort frá Þórustöðum eða
Bakka, austasta bænum í hverfinu.
Sá bær var fluttur tvisvar undan
sævarbroti á 18. öld.
Að Kálfatjörn stendur ein af
stærstu sveitakirkjum hér á landi.
^Hún var reist 1893, og voru þá rúm-
lega 900 manns í sókninni og um
helmingi fleiri á vertíðum. Nú telj-
ast sóknarbörnin um 370, og ver-
! menn eru hættir að sækja á Vatns-
leysúströnd. Þar var prestssetur til
[ 1919, en þá var staðurinn gerður ann
i exía frá Görðum á Álftanesi. og situr
presturinn nú í Hafnarfirði.
Kirkjugarðurinn á Kálfatjörn er
heimatilbúinn, mold hefur verið ekið
í hann, til þess að unnt væri að
grafa menn þar skikkanlega, en
jarðvegur er víðast grunnur á
Ströndinni.
Einn af Kálfatjarnarklerkum var
Ámundi Ormsson, d. 1670. Á
hans dögum bjó Björn Sturluson
smiður á Bakka. Þeir voru báðir
., hagyrðingar. Björn var bendlaður
við víg og óttaðist líflátsdóm, en
var að lokum sýknaður. Um hann
kvað Ámundi þessa vísu, og er síðari
hluti hennar landfrægur:
: „Þuríði mina þekkja menn",
þetta segir klerkur.
: Ekki batnar Birni enn
i banakringluvérkur.
j Sveinbjörn Hallgrímsson er einn
j af mestu afreksmönnum, sem þjónað
[ hafa Kálfatjarnarsókn. Hann vígðist
j aðstoðarprestur þangað 1842 og bjó
i um skeið í Halakoti í Brunnastaða-
I hverfi. Byltingarárið mikla 1848
> stofnaði hann ásamt Páli Melsteð
I sagnfræðingi hálfsmánaðarblaðið
j Þjóðólf. Það varð langlífasta og eitt-
. hvert ábrifaríkasta málgagn, sem út
ÞRIÐJAGREIN
hefur komið hér á landi. Aðstoðar-
presturinn frá Kálftjörn er fyrsti
íslenzki ¦ blaðamaðurinn. Þjóðólf-
ur var löngum eitt helzta
málgagn sjálfstæðisbaráttunnar út-
gefið hér á landí. Ármann
á Alþingi, Fjölnir og Ný félags-
rit voru gefin út í Kaupmannahöfn.
Nú réðust fslendingar heima fram á
ritvöllinn, tóku að gagnrýna stjórn-
arvöldin, krefjast aukins þjóðfrelsis
og lýðréttinda.
„En látum oss þá vakna, íslend-
ingar, látum þjóðlyndi og þjóð-
rækni ná því valdi vfir hugum vor-
um, svo að vér álítum engin þau
málefni oss óviðkomandi, sem að
einhverju leyti horfa til heilla fyrir
land vort." — Þannig hljóðar ávarp
Sveinbjarnar ritstjóra í fyrsta tölu-
blaði Þjóðólfs. Hann hefur eflaust
hvatt sóknarbörn sín af stólnum í
Kálfatjarnarkirkju til þjóðrækni,
djörfungar og framtaks. Hann var
ættaður úr Innri-Njarðvík, systur-
sonur Sveinbjarnar Egilssonar
rektors.
Þingstaður hreppsins var að Kálfa-
tjörn fram til ársins 1818. Þá voru
hreppsþingstaðirnir að Kálfatjörn,
ýsur og 2 sundmagabönd í Keflavík,
en samkvæmt kaupsvæðaskiptingu
átti hann að verzla í Hafnarfirði.
Kaupmaðurinn þar, Knud Storm,
hafði ekki viljað nýta þessa vöru,
en samt sem áður kærði hann Hólm-
fast fyrir verzlunarbrot og fékk
hann dæmdan í háa sekt. Hólmfast-
ur átti Ckkert fémætt nema gamalt
bátskrifli, og Knud Storm vildi ekki
nýta það fremur en vöru bóndans
og krafðist húðláts. Var Hólmfastur
bundinn við staur á Kálfatjarnar-
þingi og húðstrýktur miskunnar-
laust að amtmanni viðstöddum, en
því skotið til konungs, hvort hann
skyldi ekki dæmdur til þrælkunar á
Brimarhólmi.
Hér var þó of langt gengið. Hinn
danski lögmaður, Láritz Gottrúp,
kærði meðferðina á Hólmfasti fyrir
konungi, og síðar tóku þeir Árni
Magnússon og Páll Vídalín málið
upp, og hlaut Hólmfastur nokkrar
miskabætur. Eftir þetta var gerræði
kaupmanna hnekkt að nokkru. Písl-
írnar við staurinn á Kálfatjarnar-
þingi voru ekki færðar til einskis.
Hólmfastur Guðmundsson býr á
Bræðrakoti, hjáleigu frá Innri-Njarð-
UM REYKJANESSKAGA —
YNGSTA HLUTA ÍSLANDS
Bæjarskerjum á Rosmhvalanesi og
Járngerðarstöðum í Grindavík af
lagðir, en þingstaður fyrir alla þrjá
hreppana settur í Njarðvíkum. Þá
voru Njarðvíkurnar einnig sameinað
ar Vatnsleysustrandarhreppi, og
hélzt það til 1885, en þá voru þær
gerðar að hreppsfélagi með Kefla-
vík. Þessar breytingar á hreppaskipt
ingu eru sprottnar af fólksfjölgun
á Ströndinni á 19. öld. Á fornum
þingstöðum hefur víða verið helgi-
staður í heiðnum sið, og svo mun
einnig á Kálfatjörn. Nokkru fyrír
vestan bæinn er hóll, Goðhóll, og
stóð þar kot í eina tíð. Hér hefur
se'nnilega staðið hof þeirra Strand-
ara.
Einn afburður á Kálfatjarnarþingi
er frægur að endemum í íslandssög-
unni.
Árið 1698 seldi oóndinn á einni
hjáleigunni á Brunnastöðum, Hólm-
fastur Guðmundsson, 3 löngur, 10
víkum, árið 1703 og telst þá 56 ára.
Árið eftir strýkingu Hólmfasts
(1699) fékk Knud Storm menn á
Kálfatjarnarþingi til þess að veita
sér siðferðisvottorð, þar sem segir
m.a., „að Knud Storm hafi umgeng-
izt frómlega og friðsamlega við sér-
hvern mann-----------. . . og sérhvers
manns nauðsynjum jafnan góðvilj-
uglega gegnt og tilbærilega hjálpað
og fullnægt með góðri kaupmanns-
vöru í allan máta, svo sem sérhver
óskað hefur og sérhverjum af oss er
vitanlegt. Hvers vegna vér skyldug-
lega viljum------------gjarna óska, að
fyrr vel nefndur kaupmaður mætti
vel og lengi með lukku og blessun
sömu höndlan fram halda og hljóta
(bæði hér á landi og annars staðar)
guðs náð og gleðileg velfelli til lífs
og sálar æ jafnan fyrir Jesum Krist-
um"
Landakot er austast í Auðnahverfi.
Þar bjó Guðmundur Brandsson,
880
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ