Tíminn Sunnudagsblað - 20.09.1964, Qupperneq 16

sagnfræðingur: SUÐUR MEÐ SJÓ
ByggSin á Vatnsleysuströnd skipt-
ist i hverfi. Utan Strandarheiðar
verður fyrst fyrir Kálfatjarnar-
hverfi, þá Þórustaðahverfi og Auðna-
hveríi.
Kálfatjörn og kirkjustaður. Nafn
á að vera dragíð af því, að kálfar af
sækúakyni eiga að hafa komið úr
Naustakotstjörn við sjávargötu Kálf-
tirninga. í fornum máldaga er stað-
urinn nefndur Galmatjörn. en það
er marklaust nafnabrengl.
Ekki vilja sagnir hlíta því. að
kirkja hafi frá upphafi staðið að
Kálfatjörn, heldur á hún að vera
flutt þangað undan ágangi sjávar
annaðhvort frá Þórustöðum eða
Bakka. austasta bænum í hverfinu.
Sá bær var fluttur tvisvar undan
sævarbroti á 18. öld.
Að Kálfatjörn stendur ein af
stærstu sveitakirkjum hér á landi.
iHún var reist 1893, og voru þá rúm-
lega 900 manns í sókninni og um
helmingi fleiri á vertíðum. Nú telj-
ast sóknarbörnin um 370, og ver-
menn eru hættir að sækja á Vatns-
leysúströnd. Þar var prestssetur til
1919, en þá var staðurinn gerður ann
exía frá Görðum á Álftanesi. og situr
presturinn nú í Hafnarfirði.
Kirkjugarðurinn á Kálfatjörn er
heimatilbúinn, mold hefur verið ekið
í hann, til þess að unnt væri að
grafa menn bar skikkanlega, en
jarðvegur er víðast grunnur á
Ströndinni.
Einn af Kálfatjarnarklerkum var
Ámundi Ormsson, d. 1670. Á
hans dögum bjó Björn Sturluson
smiður á Bakka. Þeir voru báðir
hagyrðingar. Björn var bendlaður
við víg og óttaðist líflátsdóm. en
var að lokum sýknaður. Um hann
kvað Ámundi þessa vísu, og er síðari
hluti hennar landfrægur:
„Þuríði mína þekkja menn“,
þetta segir klerkur.
Ekki batnar Birni enn
banakringluvérkur.
Sveinbjörn Hallgrímsson er einn
af mestu afreksmönnum, sem þjónað
hafa Kálfatjarnarsókn. Hann vígðist
aðstoðarprestur þangað 1842 og bjó
um skeið i Halakoti í Brunnastaða-
hverfi. Byltingarárið mikla 1848
stofnaðí hann ásamt Páli Melsteð
sagnfræðingi hálfsmánaðarblaðið
Þjóðólf. Það varð langlífasta og eitt-
hvert áhrifaríkasta málgagn, sem út
ÞRIÐJA GREIN
hefur komið hér á landi. Aðstoðar-
presturinn frá Kálftjörn er fyrsti
íslenzki blaðamaðurinn. Þjóðólf-
ur var löngum eitt helzta
málgagn sjálfstæðisbaráttunnar út-
gefið hér á landí. Ármann
á Alþingi, Fjölnir og Ný félags-
rit voru gefin út í Kaupmannahöfn.
Nú réðust íslendingar heima fram á
ritvöllinn, tóku að gagnrýna stjórn-
arvöldin, krefjast aukins þjóðfrelsis
og lýðréttinda.
„En látum oss þá vakna, íslend-
ingar, látum þjóðlyndi og þjóð-
rækni ná því valdi vfir hugum vor-
um, svo að vér álítum engin þau
málefni oss óviðkomandi, sem að
einhverju leyti horfa til heilla fyrir
land vort.“ — Þannig hljóðar ávarp
Sveinbjarnar ritstjóra í fyrsta tölu-
blaði Þjóðólfs. Hann hefur eflaust
hvatt sóknarbörn sín af stólnum í
Kálfatjarnarkirkju til þjóðrækni,
djörfungar og framtaks. Hann var
ættaður úr Innri-Njarðvík, systur-
sonur Sveinbjarnar Egilssonar
rektors.
Þingstaður hreppsins var að Kálfa-
tjörn fram til ársins 1818. Þá voru
hreppsþingstaðirnir að Kálfatjörn,
Bæjarskerjum á Rosmhvalanesi og
Járngerðarstöðum í Grindavík af
lagðir, en þingstaður fyrir alla þrjá
hreppana settur í Njarðvíkum. Þá
voru Njarðvíkurnar einnig sameinað
ar Vatnsleysustrandarhreppi, og
hélzt það til 1885, en þá voru þær
gerðar að hreppsfélagi með Kefla-
vík. Þessar breytingar á hreppaskipt
ingu eru sprottnar af fólksfjölgun
á Ströndinni á 19. öld. Á fornum
þingstöðum hefur víða verið helgi-
staður í heiðnum sið, og svo mun
einnig á Kálfatjörn. Nokkru fyrír
vestan bæinn er hóll, Goðhóll, og
stóð þar kot í eina tíð. Hér hefur
sénnilega staðið hof þeirra Strand-
ara.
Einn afburður á Kálfatjarnarþingi
er frægur að endemum í íslandssög-
unni.
Árið 1698 seldi oóndinn á esnni
hjáleigunni á Brunnastöðum, Hólm-
fastur Guðmundsson, 3 löngur, 10
ýsur og 2 sundmagabönd i Keflavík,
en samkvæmt kaupsvæðaskiptingu
átti hann að verzla 1 Hafnarfirði.
Kaupmaðurinn þar, Knud Storm,
hafði ekki viljað nýta þessa vöru,
en samt sem áður kærði hann Hólm-
fast fyrir verzlunarbrot og fékk
hann dæmdan í háa sekt. Hólmfast-
ur átti ékkert fémætt nema gamalt
bátskrifli, og Knud Storm vildi ekki
nýta það fremur en vöru bóndans
og krafðist húðláts. Var Hólmfastur
bundinn við staur á Kálfatjarnar-
þingi og húðstrýktur miskunnar-
laust að amtmanni viðstöddum, en
því skotið til konungs, hvort hann
skyldi ekki dæmdur til þrælkunar á
Brimarhólmi.
Hér var þó of langt gengið. Hinn
danski lögmaður, Láritz Gottrúp,
kærði meðferðina á Hólmfasti fyrir
konungi, og síðar tóku þeir Árni
Magnússon og Páll Vídalín málíð
upp, og hlaut Hólmfastur nokkrar
miskabætur. Eftir þetta var gerræði
kaupmanna hnekkt að nokkru. Písl-
imar við staurinn á Kálfatjarnar-
þingi voru ekki færðar til einskis.
Hólmfastur Guðmundsson býr á
Bræðrakoti, hjáleigu frá Innri-Njarð-
víkum, árið 1703 og telst þá 56 ára.
Árið eftir strýkingu Hólmfasts
(1699) fékk Knud Storm menn á
Kálfatjamarþingi til þess að veita
sér siðferðisvottorð, þar sem segir
m.a.. „að Knud Storm hafi umgeng-
izt frómlega og friðsamlega við sér-
hvern mann----------. . . og sérhvers
manns nauðsynjum jafnan góðvilj-
uglega gegnt og tilbærilega hjálpað
og fullnægt með góðri kaupmanns-
vöru í allan máta, svo sem sérhver
óskað hefur og sérhverjum af oss er
vitanlegt. Hvers vegna vér skyldug-
lega viljum---------gjarna óska, að
fyrr vel nefndur kaupmaður mætti
vel og lengi með lukku og blessun
sömu höndlan fram halda og hljóta
(bæði hér á landi og annars staðar)
guðs náð og gleðileg velfelli til lífs
og sálar æ jafnan fyrir Jesum Krist-
um“
Landakot er austast í Auðnahverfi.
Þar bjó Guðmundur Brandsson,
UM REYKJANESSKAGA —
YNGSTA HLUTA ÍSLANDS
880
T í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ