Tíminn Sunnudagsblað - 20.09.1964, Blaðsíða 17

þingmaður Gullbringu- og Kjósar-
sýslu 1849-1861. Á alþingi barðist
hann einkum fyrir því, að öllum fló-
um og fjörðum yrði lokað fyrir er-
lendum fiskiskipum, en danska
stjórnin var ekki mjög skelegg í
landhelgismálum íslendinga, eins og
kunnugt er. Guðmundur drukknaði
undan Flekkuvík við þriðja mann
haustið 1861.
Á Auðnum bjó Guðmundur Guð-
mundsson, einn af gildustu bændum
á Ströndinni seint á 19. öld, átti 8
til 10 báta, auk þess þilfarsbát og
rak stórbú. Á eínum af bátum hans
reri Kristleifur Þorsteinsson fræði
maður á Stóra-Kroppi 1882. Bátur-
inn fórst í stórviðri út af Vogavík-
inni. Kristleifur bjargaðist við ann-
an mann, en 5 drukknuðu.
Knarrarnes, stóra og litla standa
utan við Breiðagerðisvíkina. Við
forna heimreið að Stóra-Knarrar-
nesi er grágrýtisbjarg og á það
klöppuð þessi vísa:
Seytján hundruð segjast ár,
senn þó fjögur rétt í von,
svo þá gjörði sem hér stár,
sá hét Bjarni Eyjólfsson.
Bjarni, sem rislaði sér við að
festa nafn sitt á steininn, var gildur
bóndi Á Knarrarnesi um 1700.
Menn vilja eigna honum ýmsar
steinsmíðar fornar, áletranir á leg-
steina og jafnvel hleðslu Staðarborg-
ar.
Gerðistangaviti stendur yzt á Atla-
gerðistanga, reistur til þess að vísa
skipum leið milli Keflavíkur og
hafna i Innnesjum og bátum til
strandar við Stakksfjörð.
Ásláksstaðahverfi stendur á
tanganum inn af vitanum. Það var
útvegur eins og annars staðar á
ströndinni. Þar drápu klausturmenn
úr Viðey danskan mann veturinn
1540, en sá hafði verið í flokki Dið-
riks af Mynden, er hann rændi Við-
eyjarklaustur á hvítasunnunni sum-
arið áður. Þá þeir fóru í ver um vet-
urinn, „fóru þeir í Vatnsleysu á
skipi og gengu þaðan um nóttina
á Ásláksstaði og drápu Jóachim.“
Ilann var sá 13., sem tekinn var af
lífi fyrir klausturránið. „Þótti mönn-
um það mikil og góð landhreinsun."
Á Asláksstöðum stendur timburhús
reist úr viði þeim, sem var á skipinu
Jamestown, er strandaði i Höfnum
1881. Á Þórustöðum og í Óttars-
staðahverfnu standa einnig hús, sem
reist voru úr því timbri.
Brunnastaðir voru metnir einna
dýrastir jarða á Vatnsleysuströnd
um miðja 19. öld. Þar var eitt bezta
útræði á Ströndinni og skammt að
sækja á stórgjöful mið. „Um miðja
öldina voru margir bændur þar, en
allir fátækir og reru hver hjá öðrum
á tveggja manna förum, því að ekki
áttu allir bát. En svo fluttust að
Brunnastöðum tveir mriklir athafna-
menn, sinn á hvora hálflenduna, og
þá skipti um.“
Guðmundur ívarsson hét annar
frá Skjaldarkoti í Kálfatjarnarhverfi.
Um 1865-1870 lét hann smíða sér tein
æring, og var það um skeið eitt
bezta skipið við Faxaflóa. „Um 1880
átti Guðmundur auk þess 3—5 sex
manna för. Var þá mannmargt hjá
honum, allt að 50-60 manns í heim-
ili, því að skipverjar höfðu allir að-
setur þar heima, því að verbúðir
þekktust varla.“
Jón Breiðfjörð Jónsson hét hinn.
Hann fluttist að Brunnastöðum um
1870 og lét þá breyta áttæring í þil-
farsbát. Um 1890 er talið, að hann
hafi gert út 6—8 skip, en auk þess
rak hann verzlun. Þá fóru erfið ár
í hönd. Erlendir togarar streymdu
inn á Faxaflóa, eyðilögðu bátamið-
in og aflinn brást. Jón varð að taka
1000 króna bankalán og þótti það
stórfé. Hann gat ekki staðið í skilum
og varð gjaldþrota og dó skömmu
síðar. Hann hafði hýst bæ sinn af
stórmennsku, en eftir gjaldþrot-
ið lentu eignirnar í braski og húsin
brunnu 1905. Þá var uppgangstími
Vatnsleysustrandar á enda um skeið.
Barnaskóli var reistur að Brunna-
stöðum 1870-1872. Séra Stefán Thor-
arensen gekkst fyrir skólastofnun-
inni, og naut hún nokkurs styrks úr
Thorchilliisjóði. Þar var Pétur Pét-
ursson, faðir dr. Helga Pjeturs,
kennari um skeið. Þetta er einn af
elztu barnaskólum á landinu.
Bieringstangi er fyrir sunnan
Brunnastaðahverfið, xenndur við Mor
itz W. Biering kaupmann (d. 1857).
Þaðan hefur lengi verið stundað út-
ræði, og þar er stærsta vörin á
ströndinni. Um 1840 er þar risin
fisktökustöð, salthús og fisktökuhús,
sennilega frá Flensborgarverzlun-
inni í'Keflavík. Á lofti þeirra voru
verbúðir, en í kring stóðu þurrabúð-
irnar Vorhús, Hausthús og fleiri.
Einnig var þar önnur útgerðarstöð,
Klapparholt. Eldra nafn á verstöð
þessari er Tangabúðir.
Á Bieringstanga var reimt eins og
á fleiri verstöðvum. Draugurinn var
erlendur að uppruna, gekk með
hvíta húfu, en ekki mórauða og var
því nefndur Tanga-Hvítingur. Hann
gerði mönnum ýmsar glettur eins og
drauga er siður, og íeyttu menn ým-
issa bragða til þess að losna við
kauða. Eitt sinn skaut bóndinn í
Halakoti hann með -ilfurhnappi, en
það átti að vera draugum öruggt
skeyti. Hvítíngur sundraðist í eld-
glæringar við skotið, en skreið sam-
an aftur og hélt uppteknum hætti
fram um 1890, en hvarf um bær
mundir að sögn.
Halakot er syðst í Brunnastaða-
hverfinu. Þar bjó Ágúst Guðmunds-
son ívarssonar á árunum frá 1910-
1941. Eftr hann er greinagott rit um
sjósókn og búskap á Vatnsleysu
strönd á tímabilinu frá því um 1860 !
og fram um 1900. Hann var formaður
frá 1888 til 1940 og missti aldrei
mann í sjó og engin slys urðu á
skipshöfn hans.
Stakksfjörður gengur inn ur Faxa-
flóa milli Keilisness og Stakks, kletts
undan sunnanverðu Hólmsbergi
norður af Keflavík. Á firði þessum
voru fræg fiskimið og við hann
stóðu og standa enn miklar ver-
stöðvar. Á Stakksfirði og und-
an ströndinni ræktuðu menn fiski-
miðin í gamla daga engu síður en
túnin. Flestir formenn sóttu á sín
sérstöku mið og fluttu þangað slor,
fiskúrgang, jafnvel 'iundsskrokka og
annað þess kyns, sem til féll. Það
var kallað að bera niður, og sævar-
gróðrar hvatinn nefndist niðurburð-
ur, samanber áburður. „Öll þorskgota
var borin niður þar á hraunið (Voga-
hraun) og mikið af slori, og fiskur-
inn hændist þar að niðurburðinum
og varð mestur, þar sem mest var
borið niður,“ segir Ágúst frá Hala-
koti. „Svo gjörðu margir fleiri
meðfram öllum Strandarbrúnum og
bættu veiðina.“ Ræningjafloti eyði-
lagði miðin um skeið, en verstöðv-
ar hafa eflzt að nýju við Stakksfjörð
á síðustu áratugum.
Vogar, dálítð þorp, stendur utan
itl við Vogavík. Þar er höfn, hafnar-
garður og bryggja, frystihús, söltun-
ar- og fiskvinnslustöð. Þar eru
gerðir út 2 til 3 vélbátar, 50—100
lestir að stærð. Útgerð hefur lagzt
niður á Vatnsleysuströnd, en bænd-
ur þar hafa ekki með öllu slitið vin-
fengi við sjóinn. Synir sjósóknarans,
Ágústs í Halakoti, stunda hér útgerð.
Hér fjölgar íbúunum, þótt þeim
fækkí á Ströndinni og fornar útvegs-
jarðir eins og Stóra-Vatnsleysa og
Flekkuvík leggist í eyði.
Höfuðbólið var Stóru-Vogar. nét
áður Kvíguvogar, kennt við sækýr
eins og Káliatjörn. ^ar var kirkju-
staður fram yfir siðaskipti. Kirkju-
hóll nefnist hóll fyrir sunnan veg-
inn, þar sem ekið er inn í Vogaþorp-
ið. Þar á kirkjan að hafa staðið. Nú
eru Stóru-Vogar í eyði, og mikill reyk
háfur trónar upp úr bæjarrústunum.
í túnfætinum ofan við vörina liggur
steinn. Eitt sinn á skip Jóns Daní-
elssonar að hafa steytt á honum í
lendingu. Á næsta tlóði óð Jón
bóndi eftir bjarginu, stakk sjóvettl-
ing i munn sér og ^rgaði ógurlega
við átökin. Hér liggur það, einustu
minjar um hinn iötuneflda Voga-
bónda.
Minni-Vogar eru i byggð, og í
landi þeirra standa fiskvinnslustöðv-
arnar nýju. Þannig fer um hverfula
heimsins dýrð.
Fólksflóttinn til Suðurnesja.
Frændi og fóstri Steinunnar
gömlu hét Eyvindur Honum gaf
T t M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
881