Tíminn Sunnudagsblað - 07.02.1965, Blaðsíða 21

til var ætlazt. Sendimenn konungs
gátu ekkert samhengi fengið í letr-
ið, því að dældir allar höfðu fyllzt
af mold og stafirnir máðst undan
fótum vegfarenda, sem um stiginn
höfðu gengið.
Næst kemur Runamo, en svo nefn-
ist staður þessi, við sögu um 1800.
Þá er ýmislegt um hann ritað, eink-
um af prófessor nokkrum, Sjöborg
að nafni. Hann ritaði ýmsar g’einar
um rúnaristurnar á Runamo, íðast
árið 1830. Um það leyti fékk dansk-
ur biskup, Peter Erasmus Múller,
áhuga fyrir þessu og hafði forgöngu
um, að rannsókn yrði hafin. Tlann
fékk íslenzkan fræðimann, Finn
Magnússon, sem þá var einhver helzti
rúnaskýrandi í Danmörku, til að
takast á hendur ferð til þess að
kanna rúnir þessar. Honum til að-
stoðar var danskur jarþfræðingur,
Forchhammer að nafni. Þeir félagar
fóru til Runamo sumarið 1833, at-
huguðu staðinn og gerðu uppdrætti
af letrinu. Finnur hafði jppdrættina
með sér heim, og var þá komið að
höfuðverkefninu, nefnilega að lesa
úr þessum torkennilegu, dularfullu
táknum. Finnur glímdi lengi við
hina miklu gátu, og leið langur tími,
áður en nokkur lausn fengist. Þá
gerist það síðdegis 22. maí 1834, er
Finnur situr og rýnir í krotið, að
hann fær þá hugmynd að lesa rún-
irnar aftur á bak. Brá þá svo við,
að hann gat viðstöðulaust esið orðið
hiiltekinn og síðan hvert orðið af
öðru, unz komin. var fram heil ísa
undir bragarhætti þeim, er kallaður
er Starkaðarlag. Taldi Finnur, að hér
væri komin vísa úr kvæði, sem ort
hefði verið um Brávallabardaga, en
í þeim' bardaga féll Haraldur Iiildi-
tönn. Hélt Finnur, að orðið hiil-tek-
inn væri viðurnefni konungsins,
hilditönn. Þetta kom einnig skrmmti
lega heim við ummæli Saxos, því að
hann segir, að Haraldur hilditönn
hafi látið rista frásagnir af afrekum
föður síns á stein í Blekinge, það
hafi verið sami steinninn, sem hann
talar um í formálanum fyrir bókinni.
Vísan sem Finnur las úr rúnun-
um, er þannig:
HIILTEKINN RIICI NAM. . .
GARðR INN HJO
ULI EIT GAF
VIGI OÞIN RUNAR
HRINGR FAI
FALL A MOLD
ALF ASTAGOð
OLA
OÞIN OK FRI
OK ASAKUN
FARI (FARI)
FJANDUM VARUM
UNNI HARALDI
ÖRIN SIGR.
Reyndar eru hér sums staðar eyð-
ur í, en Finnur lét sig ekki muna
um að geta sér til urn orð í þær,
svo að merking fengist í vísuna.
Með þeim lagfæringum, sem hann
gerði, yrði merking vísunnar eitthvað
á þessa leið: Hiiltekinn tók við ríki,
Garðr hjó rúnirnar, Uli vann eið.
Óðinn helgi rúnirnar. Falli Hringr
á jörð. Álfar, ástaguðir hati Ola.
Óðinn og Freyja og ætt ása eyði,
eyði óvinum vorum. Haraldi veitist
mikill sigur.
Sum þeirra nafna, ,em fyrir koma
í vísunni, eru einmitt kunn úi frá-
sögn Saxos af Haraldi hilditönn, t.
d. skáldið Garðr, sem hér á að 'iafa
rist rúnirnar, og Hringr og Oli sem
báðir voru andstæðingar Haralds
konungs.
Þegar Finnur hafði komizt a< þess
ari niðurstöðu, lét hann það veroa
sitt fyrsta verk að tilkynna hana
biskupnum, P E.. Múller. Biskup
ritaði Finni þegar í stað svarbréf
og lýsti þar ánægju sinni með þessa
úrlausn, sem hann kvað hafa orðið
framar öllum sínum vonum. Kvaðst
hann vilja ræða nánar við Finn síð-
ar um ýmis smáatriði, og bréfinu
lauk hann með hjartanlegum heilla-
óskum til handa Finni. bókmennt
unum og sjálfum sér.
Finnur hlaut mikið lof fyrir þessa
lausn gátunnar og var um tíma all-
frægur. Bjarni skáld Thorarensen,
sem var mikill vinur Finns, orti lil
hans kvæði af. þessu tilefni. Þar
segir meðal annars:
Björn Kristjánsson kaupmaður
brauzt í mörgu og hugði á ýmis kon
ar nýjungar. Sumarið 1896 fékk hann
þriggja hestafla gufuvél frá Ham-
borg og lét setja hana í teinæríng,
er hann ætlaði að nota við fiskveið-
ar á hinum dýpri oiðum. Var í frá
sögur fært, að teinæringurinn gekk
mun betur, begar gufuvélin var
hann komin. heldur en þótt góðir
ræðarar hefðu setið undir árum
logni. En gufuvélin var líka nokkuð
eyðslusöm: Hún brenndi fjórðungi
úr kolaskippundi á klukkustund
hverri, og þar að auki varð að kosta
til olíu og tvisti.
Þessi vélknúni teinæringur rór
fyrsta róðurinn í ágústmánuði þetta
sumar. Var Björn Kristjánsson sjálf
ur með í förinni, bví að hann varð
að annast gufuvélina, þar til hann
hafði kennt einhverjum sjómann-
anna, hversu með hana skyldi farið.
Iléldu þeir vestur í Rennur svonefnd
Að honum aleinn Finnur fer
og hulinhjálminn frá
hverri sleit rúnu þá.
Heill sje þjer, Mímir Magnússon,
rúnir. sem Rögnahropts
rjeðir með visku opt.
Finnur Magnússon samdi rnikið
rit um rúnirnar í Runamo og gaf
út 1841. Þar er að finna ýtarlega
greinargerð um rannsókn iians og
einnig allmikinn fróðleik um rúnir
almennt.
En stundum er ikjótt að uupast
veður í lofti, og sú varð raunin á
hér Skömmu síðar en Finnur gaf
út rit sitt um Runamo, Kom fram
á sjónarsviðið ungur, danskur forn-
fræðingur, Worsaae að nafni. Hann
birti árið 1844 ritsmíð sína, Runamo
og Braavallaslaget, bar sem hann
færir rök að bví, að hessi dulaifullu
tákn á klettinum i Blekinge sét alls
engar rúnir, heldur sprungur. sem
til séu orðnar af völdum náttúrunn-
ar. Hann sýnir fram á, að „rúnirn-
ar“ hafi alls ekki "eglulega né rétta
rúnalögun. þær séu allar hlykkjótt-
ar og bjagaðar. Auk þess geti vísa
sem þessi alls ekki verið til frá
þeim tíma. sem gert var ráð fyrir,
bæði með tilliti til máls og bragar-
háttar. Skýring Finns fellur bannig
um sjálfa sig og á ér ekki viðreisn-
ar von, en Worsaae stendur eftir
með pálmann i höndunum. og kenn
ingar hans um Runamo standa
óhaggaðar enn í dag
ar og fengu sjötiu c fiórri sköíur
og fjórtán lúður.
(Heimild: ísafold).
Vasklega "ert.
Valgerður Ögmundsdóttir á Krögg
ólfsstöðum í Ölfusi var mikil atorku
kona ótrauð á ferðalögum og hug-
rökk i bezta iagi. Henni auðnaðist
það, er fáar konur gátu stært sig af:
Hún bjargaði manni úi Ölfusá á
myrkrj vetrarnóttu.
Valgerður giftist áigurði Gíslasyni
frá Bíldsfelli í Grafningi árið 1857,
þá ung stúlka, og bjuggu þau allan
sinn búskap á Kröggólfsstöðum og
komu þar upp mörgum börnum. Með-
al þeirra voru Ögmundur. skólastjóri
í Flensborg í Hafnaríirði. Jón á Búr-
felli og Engilbert á Kröggólfsstöðum.
Árið 1883 dó Sigurður, en Valgerður
lífði hann í nálega brjátíu ár. Hún
dó á Kröggólfsstöðum 1910.
Valgerður var ljói-tnóðir í Ölfusi í
ÁB austan og vestan
Gufuvél í teinæringi
T 1 M I N N - SUNNUDAGSISLAÐ
117