Tíminn Sunnudagsblað - 25.09.1966, Blaðsíða 4

Á 'slenzku:
ÚR GAMANBRÉFI JÓNASAR TIL
KUNNINGJA HANS í KAUP-
MANNAHÖFN.
Einu sinni á dögunum, þegar drottningin í Englandi
var aS borða litla skattinn, — því að hún borðar ævin-
lega litla skatt — þá kom maðurinn hennar út í skemmu
að bjóða góðan dag. „Guð geíi þér góðan dag, heillin!"
sagði drottningin. „Hvernig er veðrið?" Maðurinn
drottningarinnar hneigði sig og sagði: „Hann var regn-
legur í morgun, en nú birtir upp. Ég lét taka saman,
og svo má binda, þó þú farir — ætlarðu yfrum í dag,
gæzka?“ „Já,“ sagði drottningin. Hann hneigði sig þá
aftur og sagði: „Ég verð þá að flýta mér og láta fara að
sækja hestana.“ „Gerðu það,“ sagði hún.
Inngangur nm stofnensku og stofníslenzku
Á öndverðum fjórða tug þessarar aldar var hart deilt hér á landi um al-
þjóðleg hjálparmál, og bar esperanto og stofnensku þá oftast á góma. Ár-
ið 1932 reit Þórbergur Þórðarson grein um stofnenskuna í tímaritið Ið-
unni (4. hefti 16. árgangs, bls. 320—343) og lét þá fylgja sýnishorn af
stofníslenzku, sem hann kallaði svo, en það er hugmynd um íslenzku,
sem færð hefur verið *il einfaldara horfs, og er stofníslenzkan byggð á
sömu lögmálum og sfofnenska. Þótti sýnishom þetta af stofníslenzku all-
skoplegt, og ekki ólíklegt, að menn geti enn brosað að því. Birtist hér
upphafið á gamanbréfi Jónasar í upprunalegri mynd og í „þýðingu“ Þór-
bergs.
Á stofnísíenzku:
ÚR BRÉFL SEM GERIR SKEMMTUN,
FRÁ JÖNASI TIL MANNA,SEM HANN
HAFÐI ÞEKKINGU UM í KAUP-
MANNAHÖFN-
Einn tíma fyrir nokkrum dögum, þegar konuþjóð-
stjórinn í Englandi var að takalitlu máltíðina, — því
að hún tekur á öllum tímum litlu máltíð — þá kom
maðurinn, sem var giftur henni, út í hús, sem hlutir
eru hafðir í, að segja góðan dag. „Hin fyrsta orsök
gefi þér góðan dag, góði!“ sagði konuþjóðstjórinn.
„Hvernig er veðrið?“ Maðurinn, sem var giftur konu-
þjóðstjóranum, lét höfuðið niður og sagði: „Það var
eins og það mundi verða regn í morgun, en nú er að
verða bjart. Ég lét taka þurra grasið saman, og nú á
eftir má láta það í bönd, þó þú farir — t'er þú yfir i
dag, góða?“ „Já,“ sagði konuþjóðstjórinn. Hann lét þá
höfuðið niður aftur og sagði. „Ég verð þá að vera
fljótur og láta einhvern fara að láta hestana koma“.
/?o’-^u það,“ sagði hún.
Einhvern tíma í árdaga tók maður
inn upp á því að tala, og smám sam
an varð það til, sem við köllum tungu
mál. Með hvaða hætti þetta varð, er
ráðgáta, sem trauðla fæst gild lausn
á. Margir merkir málvísindamenn
hafa ritað um þetta efni, þar á meðal
prófessor Alexander Jóhannesson, og
sýnist sitt hverjum. Hitt liggur svo
ljóst fyrir, að litlar líkur eru til þess,
að fólk, sem ekkert samband hafði
sín á milli, hafi túlkað sömu fyrir-
brigði á sama hátt. Og þegar tímar
líða, vex þessi munur.
Talið er, að ritlistin komi til sög
unnar um árið 6000 f. Kr. og allt
frá þeim tíma höfum við raunveru-
legar heimildir um tungumál hinna
helztu menningarþjóða. Þekking okk
ar á sögu fornaldar er að mestu tak
mörkuð við löndin umhverfis Mið-
jarðarhaf, og þar er fyrst hægt að
tala um alþjóðleg tungumál: babý-
lonsku, sem notuð var í skiptum
Egypta og þjóða austan Miðjarðar-
hafs, og grísku. Grikkir hinir fornu
voru forystuþjóð í menningu og verzl
un, stofnsettu nýlendur víða, og var
mál þeirra töluvej-t notað utan heima
landsins. Sigurför Alexanders mikla
greiddi grísku mjög braut í Vestur-
Asíu, þá kom til sögunnar hin hell
enzka menning, sem svo er kölluð.
Brátt urðu þáttaskil í þessari sögu.
Rómverska heimsveldið kom til sög
unnar og mál Latverja á Ítalíu
breiddist óðfluga út um allt hið víð
lenda ríki. Má segja, að latínan sé
fyrsta heimsmálið, og af henni
spruttu hin rómönsku mál, svo sem
kunnugt er. Hlutverki latínunnar var
þó ekki lokið, þótt Rómaveldi liði
undir lok og alþýða manna hætti að
tala hana. Kirkjan gerði latínu að
heimsmáli á ný, guðþjónustur allar
fóru fram á því máli og fræðimenn
brugðu ekki öðru fyrir sig. Lengi
fram eftir miðöldum var mjög lítið
ritað á hinum ýmsu þjóðtungum
Norðurálfu nema á íslenzku, írsku
og fornensku. En þar kemur að
breyting verður á. Þjóð' ngurnar
taka að skipa hærri sess, jg siða
skiptin verða til þess að draga úr
notkun latínu í löndum mótmæl-
enda. Latína er notuð enn þann dag í
UM ALÞJÓDLEC
TUNGUMÁL
820
T Í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ