Tíminn Sunnudagsblað - 25.09.1966, Blaðsíða 5

Dr. Zamenhof, höfundur fullkomnasta og útbreiddasta alþjóöamálsins.
dag jnnan kaþólsku kirkjunnar og við
Mtlolég tækifæri í háskólum og -í
áíetrurium ýmsum, og lengi vel var
riýn alþjóðanjál vísindamanna, til a§
myndá föit Newton helztu verk síil
á latín,u. Én það krefst langs og erf
j'ðs náriis að ná fullkomnum tjikum
á latíriu. Beygingar eru ailffóknar
vo og setningafræði. Þess vegna er
atína miðyr vel fallin til þess að vera
niiálíl í skiptum manna af óííku þjóð
erni, þótt hún hafi þann kost til
slíks að vera ekki þjóðtunga.
Arabíska náði mikilli útbreiðslu á
miðöldum í löndum. Múhameðstrúar
manna, og er svo enn. En ekki hefur
málið verið notað að ráði utan þessa
svæðis.
Frakkland hófst til forystu í Evr-
ópu á dögum Loðvíks fjórtánda, sól
konungsins. Var Frakkland þá tekið
til fyrirmyndar í mörgu, og franska
þótti göfugast tungumála. Friðrik
mikli Prússakonungur talaði og rit-
aði .frönsku og hafði móðurmál sitt
ekki I hávegum. Þegar á 17. öld er
mjög tekið að nota frönsku í miíli
ríkjaviðskiptum, og eimir eftir af því
enn. Þá var franska tekin upp sem
alþjóðlegt póstmál, og hefur það hald
izt síðan.
Að loknum Napóleonsstyrjöldum
er England orðið forysturíki í Evr-
ópu. Þar við bætist, að nýlenduveldi
Englendinga var geysimikillar víð
áttu og verzlunarfloti þeirra miklu
stærstur á jörðu. Nær enska þannig
afarmikilli útbreiðslu og er mjög
notúð I alþjóðlegum samskiptum,
einkum í sambandi við verzlun.
Þá þegar hafði það og sitt að segja,
sem Bismarck kallaði mikilvægustu
staðreynd sinna tíma — að íbúar
Bandaríkja Ameríku eru enskumæl-
andi.
Ekki liggur ljóst fyrir, hvenær
fyrst kom fram sú hugmynd að búa
til tungumál til notkunar í alþjóð-
legum samskiptum — „planmál", sem
Þórbergur Þórðarson kallar. Meðal
frægra manna, sem urðu til þess að
hreyfa þessari hugmynd, má nefna,
franska heimspekinginn og stærð
fræðinginn Descartes á 17. öld, þýzka
heimspekinginn Leibniz á 18. öid
sem sjálfur setti saman slík mál, og
danska málvísindamanninn og ís-
landsvininn Rasmus Kristján Rask.
Fyrsta tilraunin í þessa átt, sem
mikla athygli vekur, var gerð árið
1879, en þá kom tungumálið vola-
piik fram á sjónarsviðið. Höfundur
þess var þýzkur prestur J.M. Schley
er, og er orðaforðinn að mestu tek
inn úr ensku og þýzku. Máli þessu
þykir I mörgu áfátt, en það vann
sér þó mjög mikið fylgi á skömmum
tíma. En brátt tók að halia undan
fæti fyrir volapiik, og er þess nú að
litlu getið. Árið 1887 gefur svo
pólski læknirinn dr. Zamenhof út
bókina Internaaia Lingvo — Anta
uparolo kaj Plena Lernolibro (por
Rusoj) eða Alþjóðamál. Formáli og
fullkomin kennslubók) handa Rúss-
um), undir nafninu D-ro Esperanto.
Var þessi bók rituð á tungumáli, sem
Zamenhof hafði sjálfur samið eg
dró síðan nafn af dulnefni hans, sem
þýðir hinn vonandi — esperanto.
Zamenhof fæddist árið 1859, svo
að skammt er um liðið frá aldar-
minningu hans, en þá var hans
minnzt I blöðum og útvarpi hér
á landi. Skal því ekki rekja æviferil
hans ýtarlega. Zamenhof ólst upp i
pólskum bæ, byggðum Pólverjum,
Rússum, Þjóðverjum og Gyðing-
um. Var því ærinn tungu-
málaglundroði, og mun Zamenhof
ungur hafa sannfærzt um nauðsyn
þess að skapa alþjóðamál, sem allar
þjóðir jarðarinnar gætu notfært sér
og sameinazt um. Zamenhof stund-
aði augnlækningar og var jafnan
snauður maður, en aldrei linnti
hann baráttunni fyrir hugsjón *inni,
allt frá því að fyrstu kennslubækur
hans I hinu nýja máli komu út.
Esperanto náði skjótt allmik-
illi útbreiðslu, þó ef til vill einna
mestri í Svíþjóð og í Rússlandi. Ýms
ir málsmetandi menn lýstu fylgi slnu
við hreyfinguna. Má þar nefna Leo
Tolstoj og þýzka verkfræðinginn Ru-
dolf Diesel, sem dieselvélar eru
kenndar við. Fyrstur íslendingur
til þess að rita um Esperanto mun
hafa verið Einar Ásmundsson I Nesi,
en segja má, að Þorsteinn Þorsteins
son hagstofustjóri hafi verið braut-
ryðjandi esperantos hér á landi. Af
nafnkenndum esperantistum ís-
lenzkum má nefna Þórberg Þórðar
son rithöfund og Ólaf Þ. Kristjáns
son skólastjóra, sem báðir hafa sam
ið kennslubækur í málinu, Sigurð
Kristófer Pétursson, rithöfund, Vil-
mund __ Jónsson, fyrrum land
lækni, Árna Böðvarsson magister
og Baldur Ragnarsson, kennara, sem
gefið hefur út frumsamda ijóðabók
á esperanto.
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
821