Tíminn Sunnudagsblað - 25.09.1966, Page 8

v um, þekktum alþjóðlegum orðastofa-
um og aðrir minna kunnir teknir í
staðinn. Þá er því haldið fram, að
þolfall sé notað úr hófi, og enn frem-
ur hefur mjög verið deilt á notkun
tvíbrodds (cirkumflex) og boga yfir
orðum, en þannig eru m.a. myndaðir
nokkrir stafir, sem ekki eru til í
öðrum málum. Enn fremur skapar
þetta erfiðleika við prentun á espe-
rantotextum, þar eð litið er am tví
brodd í flestum tungumálum nema
frönsku. Þá er sagt, að áherzla á sum
um orðum verði ekki eðlileg, og einn-
ig hefur sú röksemd komizt á kreik,
sem naumast er þung á metunum,
að vegna endinga, forskeyta og við-
skeyta sé esperanto óskiljanlegt
þeim, sem ekki hefur lagt stund á
málið sérstaklega. Loks má geta þ'ess,
að esperanto er í eðli sínu evrópskt
mál og auðnumdast þeim, sem eiga
rómanskar tungur að móðurmáli.
Orðaforði þess kemur Kínverjum, svo
að dæmi sé tekið, spánskt fyrir sjón-
ir, og hinn „alþjóðlegi11 orðaforði fer
fyrir ofan garð og neðan hjá þeim.
Hitt er annað mál, að þessi vandi
virðist torleystur, og sakir einfald-
leika síns er esperanto ugglaust auð-
lærðast þeirra mála, sem byggja á
evrópskum orðaforða.
Esperantistar gerðu sé í upphafi
suma þessara galla ljósa, og Zamen-
hof sjálfur gerði breytingartillögur,
eins og áður er getið. En hrein-
tungumenn hafa jafnan haft yfirhönd
innan esperantistahreyfingarinnar, og
á alþjóðaráðstefnu árið 1905 sam-
þykktu þeir að leggja þrjú fyrstu
esperantorit dr. Zamenhofs til grund
vallar málinu. Þó hefur esperanto
þróazt nokkuð og ýmsar minni hátt-
ar breytingar orðið í málinu.
Þessi þróun mála olli brátt
óánægju meðal ýmissa esperantista.
Strax fyrir aldamót var haldin ráð-
stefna til þess að fjalla um breyting-
ar, m.a. var lagt til, að tvíbroddur
yrði lagður niður. Alger klofning varð
svo í esperantistahreyfingunni árið
1907, eins og áður getur, er ido kom
fram á sjónarsviðið, en forsvarsmenn
þess tungumáls töldu, að þeir hefðu
ráðið bót á göllum esperantos. En
þó er talið hæpið, að sumar breyt-
inganna hafi verið til bóta, og raun-
ar pr hægt að finna röksemdir þeim
atriðum til stuðnings, sem esperanto
eru fundin til foráttu. Tvíbroddurinn
er til að mynda í samræmi við þá
ágætu meginreglu, að hvert eitt hljóð
sé táknað með einum staf.
Þannig er unnt að þrátta endalaust
um hina einstöku alþjóðlegu hjálpar-
mál. En það er hugmyndin, sem að
baki þeim liggur, er mestu máli skipt
ir. Vísindalega uppbyggt alþjóðlegt
hjálparmál, óbundið af þjóðerni, auð
lært og eins einfalt í uppbyggingu
og hugsazt getur, ætti að eiga fram-
Framhald á 838. WaSsíðu.
■ t ‘ * i .
Málfræðiatriðí 'úr esperanto
Hér að neðan eru sett upp ýmis málfræðiatriði í esperanto, en þar
kemur áþreifanlega f ljós eitf atriði, sem hamlað hefur framgangi
epserantos: tvíbroddur (circumflex) og bogi yfir staf fyrirfinnst ekki
í prentsmiðjunni, þar sem þetta er prentað.
Nú eru fimm bókstafir I esperanto myndaðir á þann hátt, að tví-
broddur er settur yfir venjulegan bókstaf (c, g, h, j, s). Grípum við
til þess neyðarúrræðis að tákna tvíbroddsbókstafina með því að
setja punkt á eftir þeim stöfum, sem tvíbroddurinn á réttu lagi að
koma yfir. Á sama hátt er stafurinn u með hringboga yfir táknaður
með u-i, sem punktur fylgir eftir.
Tafla þessi er að meginstofni tekin úr bókinni Alþjóðamál og mál-
leysur eftir Þórberg Þórðarson.
Stafrófið: a, b, c, c., d, e, f, g, g., h, h., i, j, j., k, 1, m, n,
o, p, r, s, s., t, u, u., v, z. Framburður: c=ts, c.=ts., g.=dj., h.=h í
hvítur í Rangárvallasýslu, j.=zj s.=sih í shall á ensku, u.=stutt ú,
z=s í is á ensku, i=í, g=g í garður, k=k í kaldur, u=ú. Allir hinir
stafirnir eru bornir fram eins og í íslenzku í upphafi orða. Áherzlan
er á næstsíðustu samstöfu. Greinirinn er aðeins ákveðinn og ávallt
eins: la : la skribo skriftin, la skriboj skriftirnar. Þágufall er táknað
með al : al skribo, og eignarfall með de : de skribo.
ENDINGAR
—o : nafnorð
—j : fleirtala
—n : þolfall
—a : lýsingarorð
—e : atviksorð
—i : nafnháttur sagna
—as : framsöguháttur nútíðar
—is : framsöguháttur þátíðar
—il : áhald
—in : kvenkyn
—ind : verður
—ing : hlutur, sem e-u er
stungið i
—ism : kenning, stefna
—ist : aðalstarf einhvers
—nj : gælunafn á kvenmanni
—obl : hve oft
—on : hluti af heild
—op : í einu
—uj : það, sem inniheldur
—ul : persóna, vera
—um : óá'kveðið
VIÐSKEYTI
—ac. : lítilfjörlegur
—ad : áframhaldandi
—aj : hlutkenndur
—an : íbúi, áhangandi
—ar : samsafn
—c.i : gælunafn á karlmanni
—ebl : möguleiki
—ec : hlutlaus hugmynd
—eg : mikil stækkun
—ej : staður
—em : tilhneiging
—end : það, sem ber að gera
—er i eining úr heild
—estr : foringi, yfirmaður
—et : mikil smækkun
—id : afkvæmi
—ig : að koma í ástand
skribo 6krift
skriboj skriftir 4
skribon skrift
skriba skriflegur
skribe skriflega
skribi skrifa
skribas skrifar
skribis skrifaði
bori bora, borilo bor
viro karlmaður, virino kvenmaður
ami elska, aminda elskuverður
plumo penni, plumejo pennaskaft
spirito andi, spiritismo andatrú
maro sjór, maristo sjómaður
Mario Maria, Manjo Maja
tri þrír, trioble þrisvar
kvar fjórir, kvarono fjórðungur
kvin fimm, kvinope fimm í einu
inko blek, inkujo blekbytta
ric.a ríkur, ric.ulo auðmaður
plena fullur, plenumi uppfylla
domo hús, domac.o hreysi
pafo skot, pafado skothríð
amiko vinur, amikaj.o vináttu-
merki
urbo borg, urbano borgarbúi
arbo tré, arbaro skógur .
Petro Pétur, Pec.jo Pési
vidi sjá, videbla sýnilegur
amiko vinur, amikeco vinátta
varma heitur, varmega afar heitur
lerni læra, lernejo skóli
mensogi ljúga, mensogema lyginn
fari gera, farenda sem gera ber
mono peningar, monero peningur
s.ipo skip, s.ipestro skipstjóri
lago stöðuvatn, lageto tjörn
hundo hundur, hundido hvolpur
morta dauður, mortigi drepa
Framhald á bls. 831.
824
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ