Tíminn Sunnudagsblað - 25.09.1966, Blaðsíða 15

Hvorugur veit með vissu, hvort hest-
urinn var i Þegjanda eða Beljanda.
Um fenið við Beljanda þarf naumast
að ræða. Slíkt fen mun þar alls ekki
til. Beljandi er líka að öllu ólíklegri
til að verða hesti að meini á þennan
hátt. Ólíklegt er, að hestur bjargist
þar ekki upp af sjálfsdáðum, þótt
svo slysalega tækist til, að hann
tapaðist þar niður um ís. Til þessa
er Þegjandi mun líklegri, einkum þó
ef hann hefur fyllt af fannburði.
Þar er allvíða fyrir hendi hætta á,
að hestur lendi á svo miklu dýpi, að
ofraun yrði einum manni að ná
honum upp, þótt óþrekaður væri, en
það er ólíklegt um Jón Austmann,
þegar þetta óhapp henti hann. Benda
má og á, að til eru fen nálægt
Þegjanda, þótt ekki séu þau líkleg
til að valda slíku meini. En ekki mun
rétt að staðhæfa, að sú leið sé óhugs-
andi. En þessa vil ég geta að lokum:
Sigurbjörg sú, er áður var nefnd,
fór á unglingsárum sínum til grasa
suður í Kjalhraun. Þá var þúfan
þekkt og hét bakkinn, sem hún var
við, Tygjabakki. Þetta örnefni mun
nú glatað. Páll Hannesson á Guð-
laugsstöðum hafði heyrt það, en
vissi það eitt um það, að bakkinn
væri við Þegjanda. ÞaS má því telja
nokkuð víst, að við Þegjanda — eða
í honum — hafi Jón orðið að ganga
frá hesti sínum. En vert er að benda
á þá staðreynd, að þegar þangað er
komið, á þó Jón eftir það af hugrekki
og dug, að hann styttir hestinum
kvalastundirnar. Þurfti hann til þessa
hvort tveggja: karlmennsku og dreng
skap. Hann vildi firra þennan félagá
sinn kvölum hinnar örvæntingarfullu
en vonlausu baráttu, þegar séð varð,
hversu verða vildi. Það er og athyglis-
vert, ef það er rétt, sem hér er talið
trúlegast, að hesturinn hafi borið
beinin í Þegjanda, að þá er Jón á
svo réttri leið til byggða, að á betra
verður ekki kosið.
Það, sem Gísli segir um hestinn,
að Jón hafi „stungið höfði hans undir
bóg honum,“ er ekki trúlegt. En
kvíslin gat í vorleysingum ekið hest-
inum svo til, að höfuðið lenti undir
bógnum. Auk þess er ólíklegt, að
Jón hafi eytt tíma og orku til að ná
höfðinu af hestinum. Hann hefur
haft tygihníf einan til þessa verks.
Víst má telja, að Jón hafi kunnað
hið forna ráð við að aflífa hest,
að „rista niður úr honurn," eins og
það hét á fornu máli og þekkist fram
á vora daga. Sú athöfn fór fram
á þann hátt að oddhvössum hníf var
stungið inn með hálsliðnum rétt
fyrir aftan kjálkabarðið og rist niður
úr i sama takinu. Skárust þá allar
slagæðarnar þeim megin á hálsinum
og missti hesturinn meðvitund svo
fljótt, að minnstu mun hafa rminað
að u«n skot væri að ræða. Svo ör er
blóðrás hestsins. En sagan um haus
hestsins undir bóg hans gæti verið
athyglisvert dæmi um trú þeirra, er
til þekktu, á hreysti Jóns Austmanns.
Loksins er svo sagan um höndina.
Hún sýnir að Blanda hefur átt ráð
á líki Jóns. Orðin „varð það og síðar“
sanna, að höndin hefur ekki fundizt
sumarið 1781. Þegar leitin var gerð,
var kominn sláttur, samanber hin
áður tilvitnuðu orð Egils á Miðgrund.
Það sumar hefur því öllum grasa-
ferðum verið lokið. En að
sjálfsögðu gat þetta ekki olt-
ið á mörgum sumrum. Þó
er það víst, að dýraleifar, sem
einu sinni ná að þorna til fulls, geta
geymzt ótrúlega lengi á öræfasöndum.
En hvar fannst höndin? Það verður
aldrei sannað. En færa má furðusterk-
ar líkur fyrir því. Það er grasakona,
sem finnur hana, ekki grasafólk.
Höndin finnst því á grasagöngu, enda
gat höndin ekki fundizt á leið á
grasafjall. Allar aðalleiðir grasafólks
á leið til fjallagrasleitar á Eyvindar-
staðaheiði eru alþekktar enn í dag,
enda munu sömu leiðirnar hafa verið
farnar öldum saman, þegar heiðin
var leyst, hvert sem erindið annars
var. Þær liggja ekki með Blöndu,
nema mjög lítið og sízt þar, sem
slíks var von. En svo hagar til á
heiðinni, að um mjög fáa staði er að
ræða, þar sem teljandi fjallagrös eru
svo nálægt Blöndu, að hugsanlegt sé,
að grasakona komi svo nærri fjöru-
borði árinnar, sé hún aðeins á göngu,
að líklegt sé, að hún gæti fundið
höndina. Þó er um eina mjög sér-
stæða undantekningu að ræða. Hún
er á svæðinu milli Ströngukvíslar og
Þúfnavatnslækjar, einkum þó nálægt
miðja vegu þar á milli eða litlu sunn-
ar. En það vill svo einkennilega til,
að einmitt á syðri hluta þessarar
leiðar fer Blanda hæst með vorísana
á allri Eyvindarstaðaheiði, þegar hún
spyrnir þeim af sér. Það er með
hreinum ólíkindum, hve hátt hún
kemst þar. Er á einum stað aðeins
fárra metra færi frá þessu fjöruborði
í auðugar grasalendur, þótt. ekki séu
þær víðar þar. Þetta verður að teljast
líklegasti staðurinn til þess, að áin
skilaði hönd Jóns svo hátt, að hún
geymdist, og jafnframt, að hún fynd-
ist í slíkum ferðum.
Áin hefur skipt líki Jóns, þegar
hún braut af sér ísana, og skilað
jakanum með hendinni þangað, sem
hún náði hæst. Það verður því að
telja sannað, að Jón hafi borið bein
sín í Blöndu. Á annan hátt gat hún
naumast náð líki hans. Vii-ðast þvi
mestar líkur til, að hann hafi haldið
ofan með Þegjanda til Seyðisár, því
að þangað fellur hann. Seyðisá hefur
hann svo fylgt ofan að Blöndu. Auð-
sætt er af veðurlýsingum þeirra séra
Jóns í Möðrufelli og Hannesar
biskups, að frost hafa ekki verið
grimm þessa daga. En allt virðist
benda til geysimikillar fannkomu á
fjöllum. Þegar svo fellur, getur
Blanda hlaðið í sig gífurlegu magni
af krapi allvíða á heiðinni, meðal
annars nálægt ósi Seyðisár. Getur þá
oltið á nokkrum dægrum, unz hún
verður sæmilega held. Ekki er ólík-
legt, að Jón hafi verið staflaus. Þeir
lögðu í mildu veðri úr byggð og áttu
þá allar heiðar vísar snjólausar. Og
„fár kann svo í fögru veðri heiman
að halda, að fullbúinn sé.“ Er trú-
legt, að Jón Austmann hafi ekki
verið nein undantekning í því efni,
nema síður væri. Svo fer löngum
ákaflyndum ofurhuga.
Málfræðiatriði úr esperanto
Framhald af bls. 824.
—ig. : að komast í ástand
—os : framsöguháttur framtíðar
—us : skildagatíð
—ii : boðháttur og óskháttur
—ant : lýsingarh. germ. í nútíð
—int : lýsingarh. germ. í þátíð
—ont : lýsingarh. germ. í framtíð
—at : lýsingarh. þolm. í nútíð
—it : lýsingarh. þolm. í þát.íð
—ot : lýsingarh. þolm. í fra-mtíð
FORSKEYTI
bo— : tengdir
dis— : sundrung
ek— : uppihaf, augnabliks-
eks— : fyrrverandi
fi— : Skammarlegur
ge— : sameining kk. og kvk.
mal— : mótsetning
mis— : ekakkt, mis-
pra— : frum-, for-
re— : aftur
seka þurr, sekig.i þorna
skribos mun skrifa
skribus myndi skrifa
skribu skrifa þú, skrifi
skribanta skrifandi
skribinta hafandi skrifað
skribonta munandi skrifa
skribata verandi skrifaður
skribita hafandi verið skrifaður
skribota munandi verða skrifaður
patro faðir, bopatro tengdafaðir
j.eti kasta, disj.eti kasta í sundur
dormi sofa, ekdormi sofna, blunda
pastro prestur, ekspastro UPpgj -
prestur
gazeto tímarit, figazeto sorprit
frato bróðir, gefratoj systlkin
bona góður, malbona vondur
uzi nota, misuzi mlsnota
patro faðir, prapatro forfaðir
sendi senda, resendi endursenda
831
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ