Tíminn Sunnudagsblað - 13.08.1967, Blaðsíða 5

rra að sögu. SagÖi Hrafu
#8 AirnJ blskup Víeri sa'Qi
h^p sem fyí*Ir
vðsri
i • •• , -idi og
ýmjj^a hanae að koip-
y sfita. H lOftti Jörund-
uðmuiidssoji
essum flmum
íkaðan
, út af staðnum £
irgárdal, sem á
-tti ein bezta jörð
landinu ásamt Odda á Rangár-
völlum, þegar biskupsstólarnir
voru undanskildir. Ekki fórst Jör-
undi biskupi vel við séra Lárent-
íus Kálfsson, sem fór erindagerða
biskups á Möðruvelli og las bréf
að boði hans, hátt og skýrt, í kirkj
unni á staðnum, þar sem lýst var
banni yfir Sigurði og honum bann
að samneyti við bristna menn.
Eékk Lárentíus mörg atyrði og hót
unarorð af Sigurði og mönnum
hans. Jörundur biskup taldi síðar,
að Lárentíus hefði lesið bréfið og
bannið í forboði sínu og sýndi
Lárentíusi litla blíðu. En hann þótt
ist dyggilega hafa rekið biskups-
erindi, og var þetta upphaf og
undirrót óvináttu Jörundar bisk
ups og Lárentíusar, en óvild þeirra
á miHi kemur síðar mikið við
sögu Möðruvallaklausturs.
Enn segir í Lárentíusarsögu um
Möðruvallamál: „Kom svo, at þeir
biskup og Sigurður sættust. Lagði
biskup Sigurði peninga, en kirkj-
an ok biskupinn skyldu hafa síðan
frjálsan staðinn.“ Jörundur bisk-
up hefur þannig keypt Möðruvelli
ásamt miklum öðrum eignum, svo
sem rekum og ítökum, árið 1294
og hefur ugglaust haft klaustur-
stofnun í huga. Jörundur biskup
Þorsteinsson var að ýmsu leyti
merkismaður og mikilvirkur um
klaustrastofnun, eins og að fram-
an greinir. Foreldrar hans voru
Þorsteinn Einarsson og Guðlaug
Grímsdóttir, sem var af ætt Gríms
glömmuðar, Þorgilssonar örra-
beinsstjúps, Þórðarsonar dofna
Atlasonar, Hásteinssonar landnáms
manns, Atlasonar jarls á Gaulum.
Jörundur lærði í klausturskólan-
um í Þykkvabæ í Veri hjá Brandi
ábóta, sem taldi hann minnugast-
an sinna lærisveina. Síðan hefur
Jörundur verið í þjónustu Brands
og fylgt honum, er hann varð bisk
up á Hólum 1262-1263. Mun Jör-
undur hafa farið með biskupsvðld
þftr og verjð síðan kjörlnn til
%kup5 árro 126ÍJ og gegnt því
ðjpbséttl tll dánardægurs, 1. febr-
ííár 1313, eða í 46 ár. Jörundur
öfekup vár veraldlega sinnaður og
Íðhyggjumaður mflciil. Er talið,
hann hafi auðgað Hólastól um
jarðjr og parta í biskupstíð
m. Mikið af því fé lagði nann
kl^ustra þeirra, sem hann stofn
. Jörundur var að ýmsu virðu-
légur klrkjulhöfðingi og forn í hátt
urn. Hann lét reisa mikla og veg-
lega dómkirkju á Hólum og prýða
hana með klukkum og skrúða.
Éinnig auðgaði hann staðinn gulli
og brenndu silfri og öðrum góð-
um gripum, svo sýnast mun, með-
an ísland er byggt, segja heimild-
ir um hann. Á seinni árum Jör-
undar fórst honum biskupsstjórn
verr úr hendi en skyldi. Var margt
í ólestri heima á staðnum, en
frændur hans aðsópsmiklir og ráð-
rikir. En klaustrasaga landsins
geymir nafn hans loflega.
Ekki er vitað, hversu lengi Teit
ur var príor í klaustrinu, en ef til
vUl hefur hann gegnt þeim starfa
þar til Þorgeir varð príor.
Þess er getið í Lárentíusar sögu,
að þeir herra Jörundur biskup og
bróðir Björn riðu norður til
Möðruvalla í Hörgárdal eftir Jóns-
dag Hólabiskups og stefndu þar til
sín séra Hildibrandi presti á Bægis
á og herra Þóri ábóta á Munka-
þverá. Var hér framhald svokall-
aðra Solveigarmála. Réð nú Jörund
ur öllu í sínu umdæmi, og vildu
allir sitja og standa sem hann
vildi. Skorti biskup hvorki vit né
fé. Kom Lárentíus visitator til
Möðruvalla, en átti ekki hlut í
fyrrnefndum sáttmála. Urðu marg
ar greinir og sundurþykkja milli
þeirra visitatora erkibiskups, Lár-
entíusar og bróður Björns, og
slitu þeir félagi. Var Björn alger-
lega á bandi Jörundar biskups.
Fóru þeir síðan báðir til Noregs
að hitta erkibiskup, en hver í
sínu lagi.
Hafði þó Lárentíus áður velkt
Jörundi biskupi nokkuð og talað
að mörgum ósiðum, er fram fóru
á Hólastað í sjálfum kór dómkirkj-
unnar einn hátíðisdag þar. í
Lárentóusar sögu segir svo: „Á
öðru ári frá því sem herra Auð-
unn biskup kom til íslands, gerð-
ist mörg tíðendi. Þá brann kirkja
ok klaustrit allt á Möðruvöllum í
Hörgárdal með öllum klukkum ok
kirkjuskrúða." Höfðu bræður kom
ið drukkndr fcfeim frá Gáseyrl,
kaupstað við Eyjafjörð, og kiveikt
í klaustrinu í ölæði.
Éftir að Lárentóus K^lfsson
var kjörinn Hólabiskup 1322 og
orðinn eleotus (biskupsefnl), reiö
hfmn eftir Maríumessu norður til
MÖðruvalla.“ Voru þar þá engir
bræðr. Lét Auðunn biskuþ skdpa
þeim á prestavistir. Var bróðir
Þorgeir í Lögmannshlíð svo sem
þjngaprestr, en bróðir Þórðr á
Víðavöllum í Skagafirði, en bróðir
Þorbjörn ok bróðir Brandr fóru
heim til Hóla og önduðust þar.
Tók Hólastaðr frá því klaustrit
brann, alla ávöxtu af staðnum ok
öllu gózi, sem þar lá undir. Voru
þar tveir prestar með ráðsmanni
og tveir djáknar. Máttu í sliku sjá,
at herra Laurentíus átti mikinn
vanda, er hann kom til, því at
hann sá gerla, at þat var í mót
guðslögum, at reglubræðr væri
úti í veröldu sem aðrir veraldar-
prestar, en þó vildi herra electus
þar ekki at gera, fyrr en hann
hitti erkibiskup." Hér eru nefndir
fjórir bræður á Möðruvöllum. Auk
þeirra var þar Ingimundur Skútu-
son, sem þá var bróðir í Ágústínus
arklaustrinu á Helgisetri í Noregi.
Eftir að Lárentíus var vígður til
biskups af Eiríki erkibiskupi í
Niðarósi, hóf bróðir Ingimundur
kæru á hendur Lárentóusi biskupi
og Hólastað fyrir það, að upp var
genginn kostur á Möðruvöllum og
bræður burtu reknir, en Hólastað-
ur og biskupinn hafði tekið undir
sig allan ávöxt af klaustrinu Lár-
entíus biskup svaraði ákæru þess
ari á þá leið, að Auðun biskup
bæri sakir á bræður fyrir óvar-
lega meðferð ljóss þess, sem þeir
höfðu með farið um nóttina, er
þeir komu drukknir heim
frá Gásum, og mundi hafa
komizt í þá refla, sem voru í kórn
um og sumt niður í skrúðakistu
þá, sem þeir luku upp, at því að
þar þótti sönnuð mest upprás elds
inss Taldi Auðun sig ekki skyldug
an að tfeisa aftur upp klaustrið,
þgr sem vangeymsla þeirra bræðra
Hafði valdið. Erkibiskup svaraði
þessu tali Lárentíusar og kvað
klaustur ætti um aldur og ævi
að standa, ef engin forföll mein-
uðu. Og þar sem landskyldir og
innrentur klaustursins hefðu runn
ið til Hóla, sagði hann Hólabiskup
vera skyldast að endurreisa klaustr
lð, en bræður, sem sannprófaðir
væru að vangærtu skyldu reknir í
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
677