Tíminn Sunnudagsblað - 25.07.1971, Blaðsíða 2

Fyrir einum tveimur árum
skrifaði Indriði G. Þorsteinsson
grein í Tímann um meðferð höf
undarfjár fyrir lestur í bókasöfn
um og nefndi greinina „Pening-
ar Guðrúnar frá Lundi“. Voru
þar rædd nokkuð öll þau undar-
legheit og reimleikar, sem birzt
hafa í þessari furðulegu fésýslu.
Nú hefur höfundargjöldum af
lestri bóka í söfn'um verið út-
býtt einu sinni enn, og kemur
þar margt spánskt fyrir sjónir
— svo sem það, að ekki hefur
sem Guðrúnargjöf hafa hlotið
neinn skerf, sem orð sé á ger-
andi af fé sínu, heldur hefur
það verið fært öðrum á silfur-
diskum. Allir þeir sex menn,
sem Guðrúnarskerf hafa hlotið
að þessu sinni eru að sjálfsögðu
vel að höfundarstyrk komnir,
jafnt þessum sem öðrum. Hins
vegar er nefndin, undarlega
svört í augum, er hún ekki sér
enn Guðrúnu frá Lundi, eða
ýmsa þá höfunda, sem laða fólk
öðrum fremur að bókasöfnum.
Börn eru til að mynda verulegur
hluti bókasafnsgesta, en meðal
sexmenninganna, er Guðrúnar-
gjöf hlutu nú, er enginn höf-
undur, sem lagt hefur rækt við
að skrifa bækur, sem börn lesa
öðrum fremur.
Það var spor í rétta átt, þeg
ar það urðu lögfest réttindi, að
höfundar skyldu fá einhverja
þóknun fyrir bækur sínar í
bókasöfnum. Á þá ráðstöfun
mátti líka fallast, að stofnaður
væri af fénu sjóður, sem skipt
væri síðan eftir ákveðnum regl
um, þótt sjálfsagt væri, að til
kæmi samþykki hvers og eins
höfundar, sem eigandi er að
þessu fé, til slíkrar sérmeðferð
ar á eign hans. Á slíkt samþykki
mun enn verulega skorta, þótt
höfundar virðist hafa látið kyrrt
liggja. Eftir því sem manni
Skilst, skal tekjum sjóðs þessa
Skipt í þrjá hluta, eins og tí-
undinni forðum. Einn hlutinn á
að fara í ekknasjóð höfunda,
annar til úthlutunar í háum
styrkjum til nokkurra höfur.da,
en þriðji hlutinn verði greidd
ur höfundum eftir eintakafjölda
bóka þeirra í bókasöfnum, en
ekki eftir útlánaskrám.
Að þessu sinni virðist 600
þús kr. hafa verið varið í stóra
styrki, en síðan á að greiða rúm
500 þús. til höfunda „eftir ein-
takafjölda", og hljóta þá greiðslu
um 400 manns, svo að rúmar
þúsund krónur verða á mann
til jafnaðar, og verður enginn
feitur af þeirri skömmtun.
Hér skal ekki rætt um þessa
undarlegu fésýslu alla né kyn
legar tilfæringar hennar, sem
eiga sér afar litla samleið með
venjulegri rökvísi og siðaregl-
um i viðskiptum manna í þessu
þjóðfélagi. Aðeins á það bent,
og opinberir umsýsluaðilar
þessa fjár verða að gera skýr-
ari grein fyrir meðferð þessa
fjár, tekjum sjóðsins og hvern
ig þeim hefur verið varið, enda
mun vafalaust ýmsum finnast,-
það kynlegt mjög, að ekki
koma nema 1100 þúsund til
skiptanna. Sú skýrsla kemur
vafalaust fljótlega, en hún hefði
átt að fylgja úthlutuninni.
Þá skal enn minnzt á þann
furðulega hátt, sem ákveðinn
mun í lögum — líklega að vild
rithöfunda sjálfra, eða oddvita
þeirra, að greiða lestrarfé eftir
eintakafjölda bóka höfunda 1
söfnum en ekki eftir útlána-
skrám. Öllum má ljóst vera,
að þóknun þessi er greidd fyrir
lestur verkanna, á sama hátt og
þóknun er greidd fyrir flutning
verka í útvarp. Hliðstætt væri
að útvarpið greiddi gjald af
hverri hljómplötu, sem það á í
safni sínu, eða hverri kvikmynda
spólu, eða blöð af hverri ljós-
mynd í myndasafni sínu, en
ekki fyrir flutning hljómverks,
sýningu kvikmyndar eða birt-
ii u ljósmyndar. Vafasamt er,
að slíkur háttur þætti viðhlít-
andi. Hvers vegna á að hafa
annan hátt á um bækur?
Þetta leiðir líka til óréttlætis,
sem verður alveg sérstaklega
áberandi hér á landi vegna
smæðar fiestra bókasafna, og
auk þess er þetta áreiðanlega
miklu dýrara í framkvæmd, eins
og bezt kemur fram 1 því að
Rithöfundasambandið virtist
þurfa að hafa menn í sendiferð
um mánuðum saman til þess að
telja bækur í söfnum. Aðeins
örfá bókasöfn á landinu geta
haft eða átt meginhluta bóka,
sem út hefur komið síðustu
hálfa öldina. Flest búa við
mjög þröngan húsakost
og enn naumari fjárráð til bóka
kaupa. Þegar þrengist taka
flestir safnverðir til þess ráðs
að koma „dauðu“ bókunum,
eða þeim sem fólk er hætt að
fá lánaðar, fyrir í óaðgengileg
um geymslum, taka þær hrein-
lega af ski-á. Auk þess fer oft-
ast svo, að þær bækur„sem eru
vinsælt lestrarefni, eru beinlín
is lesnar upp og eru ekki til í
söfnum. Þess vegna fer svo
stundum, að alls ekki er greitt
neitt fyrir þau eintök, sem
mest hafa verið lesin.
Það er sama hvernig þessu
máli er velt. Það er óhæfileg
skipan að greiða lestrargjald
af safnbókum eftir eintaka-
fjölda, heldur á að greiða éítir
útlánaskránni. Þetta er gjald
fyrir lestur bókanna, eru höf
undarlaun og á að fara með
þau á sama hátt. Útlánaskrár
Framrald á bls. 670.

650
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ