Tíminn Sunnudagsblað - 12.08.1972, Blaðsíða 9

Eyþór Erlendsson
Gömul ferðasaga
Að Gullfossi og Geysi
Ef til vill er náttúran aldrei eins
töfrandi fögur og á björtum sumar-
morgnum eftir kyrrláta nótt. Aldrei er
loftið tærar en þá, né skin sólarinnar
dásamlegra. Aldrei eru blómin fegurri
en einmitt þá, þegar daggarperlurnar
glitra á krónum þeirra. Og aldrei
hljómar söngur fuglanna jafnfagur-
lega og þá, meðan svefnhöfgi hvilir
enn yfir byggðinni..
Sunnudagsmorgunninn 12. júli á þvi
herrans ári 1953 var einn af þessym
fögru sumarmorgnum, þegar náttúran
er i tignarskrúða og miðlar börnum
sinum riflega af auðlegð sinni. Ég var
þá staddur við Brúará, ofan til við
brúna, sem tengir Grimsnes og
Biskupstungur, til mikils hagræðis
fyrir vegfarendur. Klukkan var aðeins
rúmlega sjö, en mjólkurflutningsbill-
inn, sem ég var raunverulega að biða
eftir, var ekki væntanlegur fyrr en
klukkan átta, svo ég hafði nægan tima
til þess að gefa gaum að umhverfinu
og helztu einkennum þess. Siðar um
daginn er svo ætlun min að skoða tvær
af mestu náttúrugersemum þessa
lands. Geysi og Gullfoss.
Við fætur mér streymir Brúará með
sijöfnum hraða. Allt yfirborð hennar
er skinandi bjart, likt og spegill, sem
endurkastar sólarljósinu. Handan við
ána blasir Grimsnesið við, iðjagrænt
og blómlegt yfir að lita. Litið einstakt
fell, sem Mosfell nefnist, ris þar upp af
gróðursælu undirlendinu og prýðir
umhverfið. 1 fjarska getur að lita fjöl-
mörg há og tiguleg fjöll, sem mynda
viðfeðman hring umhverfis gróður-
fláka láglendisins.
Kyrrð og friður rikir hvarvetna nær
og fjær. Ekkert hljóð rýfur þögnina
nema kliður fuglanna, sem hafast við
þarna meðfram ánni. Það er
fagnaðarhreimur i röddum þeirra. Að-
eins lómarnir tveir, sem virðast móka
á vatnsfletinum eru þar undantekning.
Þeir eru ekki eins og aðrir fuglar. Hið
eina, sem til þeirra heyrist, eru ámát-
leg hljóð, er hljóma eins og uggvænleg
neyðaróp i friðsælli morgunkyrrðinni.
Eftir um það bil klukkustundardvöl
þarna við ána sé ég, hvar mjólkur-
flutningsbillinn áðurnefndi kemur upp
Grimsnesveg og fer mikinn. Er hann
brátt kominn þangað, sem ég er og
stanzar samstundis og ég gef viðeig-
andi merki. Það reynist auðvelt, að fá
far með bilnum að Geysi, og verð ég
þvi allshugar feginn. Reiðhjól, sem ég
hef meðferðis, er látið á bilinn og siðan
er ekið af stað. Sækist ferðin nú greið-
lega upp Biskupstungur, en ekki er
haldið beinustu leið að Geysi. Fyrst er
farið austur yfir Tungufljót, þegar að
brúnni kemur, siðan niður að Bræðra-
tungu og svo þaðan til baka upp byggð-
ina austan Tungufljóts. Tekur ferðalag
þetta að vonum drjúglangan tima, þvi
að stanzað er móts við hvern bæ, til
þess að taka mjólk. Loks er ekið aftur
vesturyfir Tungufljótsbrú, og svo það-
an, sem leið liggur að Geysi. Var
klukkan um ellefu, þegar þangað kom.
Þegar að hverasvæðinu kemur er
numið staðar við byggingu eina all-
mikla. Þessi bygging er heimili og
iþróttaskóli Sigurðar Greipssonar,
sem hann hefur starfrækt um langt
árabil af alkunnum dugnaði. Á sumr-
um eru þarna og framleiddar hvers-
konar veitingar fyrir skemmtiferðar-
fólk.
Mér varð nú fyrst fyrir að grennslast
eftir þvi, hvort i ráði myndi vera að
stuðla að Geysisgosi þá um daginn, þvi
að það var eðlilega mitt mesta áhuga-
mál. En til þess að öruggt megi teljast
að hverinn gjósi, verður að láta i hann
allmikið af blautsápu, eins og kunnugt
er. Ég var svo heppinn að hitta Sigurð
Greipsson að máli þegar i stað, og fá
hjá honum öruggar fregnir um þetta
atriði. Og fréttirnar, sem ég fékk voru
hinar ákjósanlegustu, þvi að Sigurður
sagði að allmargt skemmtiferðafólk
væri væntanlegt að Geysi innan
skamms tima og að til stæði að láta
hverinn gjósa.
Eftir þessar góðu fréttir tek ég að
svipast nánar um og beina athyglinni
að hinum ýmsu náttúrueinkennum
staðarins. Verður mér þá fyrst reikað
þangað, sem hinn frægi goshver —
Geysir — er, þvi að hann var jafnan
efstur i huga minum.
Allmargir hverir aðrir en Geysir eru
þarna á við og dreif og eru sumir
þeirra næsta einkennilegir útlits og
raunar frægir, eins og t.d. Strokkur
Hann var fyrrum mikill goshver, en
hafði nú ekki gosið i nokkra áratugi og
virtist blunda i eilifðarkyrrð við fætur
vegfarandans. Samt fór það svo, að
Strokkur undi eigi hvildinni miklu
lengur, þvi að um eða eftir 1960 hóf
Eyþór Erlendsson
hann aftur að gjósa og hefur siðan gos-
ið myndarlegum gosum, með stuttu
millibili.
Geysir var nyrztí RVertinr,-OTTfi‘ég''sá‘
á hverasvæði þessu. Hann er auð-
kennilegur vegna kisilbungu mikillar
eða keilu, sem hann er sjálfur mið-
depillinn i. Hefur bunga þessi myndast
þannig, að kisill úr vatni hversins
hefur um ár og aldir hlaðizt upp um-
hverfis hverpipuna, unz núverandi á-
sigkomulagi var náð. Og enn stækkar
bunga þessi árlega af sömu ástæðum.
Reynt hefur verið að áætla aldur
Geysis með tilliti til þykktar alls kis-
ilsins og ýmissa jarðlagseinkenna þar
um kring, og hafa fræðimenn á þann
hátt komizt að þeirri niðurstöðu, að
hverinn muni aðeins vera fárra alda
gamall. Er jafnvel talið liklegt, að
hann hafi myndazt i sambandi við
jarðskjálfta þá hina miklu, sem Odd-
verja-annáll getur um, að dunið hafi
yfir suðurhluta landsins árið 1294.
Enda þótt ráðgátan um aidur Geysis
sé mjög heillandi viðfangsefni, hefur
þó sú spurning, hver sé hin raunveru-
lega orsök sjálfra gosanna verið enn
áleitnari i huga fjölmargra fræði-
manna og raunar alls almennings.
Hafa ýmsar mismunandi skoðanir
verið látnar i ljósi til skýringar á þessu
Sunnudagsblaö Tímans
561