Morgunblaðið - 09.05.2004, Blaðsíða 32

LISTIR
32 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
A
ð mínu mati er ein-
angrun afstætt
hugtak,“ segir
Daniel Birnbaum í
upphafi samtals um
möguleika staða á
borð við Ísland sem
yfirleitt skilgreina sig á jaðrinum í
alþjóðlegu menningarlífi. „Ef maður
veltir því fyrir sér hversu Íslend-
ingar eru fáir – álíka margir og íbúar
í Uppsölum í Svíþjóð eða Wiesbaden
í Þýskalandi –
þá hlýtur maður
að undrast
hversu góð
tengsl þjóð-
arinnar eru út á
við. Ekki má
gleyma því að
Ísland er þjóðríki og býr því yfir öll-
um þeim stofnunum sem hafa fram-
kvæmdavald á þessu sviði. Tæpast
er nokkuð listsvið þar sem Íslend-
ingar eiga ekki fulltrúa sem er vel
þekktur erlendis; ég veit t.d. ekki um
neinn myndlistarmann frá Wiesba-
den sem er heimsfrægur eins og
Ólafur Elíasson, né heldur þekki ég
rithöfund þaðan sem hefur náð sama
árangri og Ólafur Jóhann Ólafsson.
Þeir eiga heldur enga Björk eða Sig-
ur Rós. Og ég vona að mér verði fyr-
irgefið að tala svona um Wiesbaden,“
segir Birnbaum hlæjandi, „ég nefni
staðinn bara sem dæmi af því ég bý
þar rétt hjá og íbúarnir eru álíka
margir og hér.“
Hann segir undravert hversu
sýnilegt Ísland og íslensk menning
eru miðað við stærð þjóðarinnar.
„Ég er ekki að halda því fram til að
draga úr mikilvægi tilrauna ykkar til
að koma ykkur á framfæri, þvert á
móti. Ég vil bara ekki að það gleym-
ist í umræðunni um markaðs-
setningu listanna, að svo vill til að
þið eigið ótrúlega marga góða lista-
menn og það er fyrsta forsenda þess
að hægt sé að markaðssetja listina.
Staðreyndin er sú að ef ekkert
áhugavert gerist á Íslandi þá mun
engin listastofnun utan landstein-
anna hafa nokkurn minnsta áhuga á
menningu ykkar. En þið búið greini-
lega yfir krafti og skapandi eig-
inleikum sem hægt er að virkja.“
Daniel Birnbaum, sem nú er rekt-
or Städel-listaháskólans í Frankfurt,
stjórnaði um langt skeið sænsku
samtímalistastofnuninni IASPIS og
hafði mjög mótandi áhrif á starfsemi
hennar og stefnumörkun. Áður en
hann hóf þar störf var hann ritstjóri
virts bandarísks listtímarits, Art-
forum, og hefur því vissulega haft
góða yfirsýn yfir listheiminn um
langt skeið. „Þegar ég segi að ein-
angrun sé afstæð, þá er ég t.d. að
vísa til þess hversu mikil einangrun
ríkir í Svíþjóð, sem er þó stærst
Norðurlandanna, ekki síst hvað við-
kemur myndlist. Norðurlöndin voru
ekki áberandi í myndlistarheiminum
á sjöunda, áttunda og níunda ára-
tugnum. Undantekningar eru t.d.
Öyvind Fahlström og Per Kirkeby.
Hvorugur þeirra ratar þó inn í al-
þjóðlega listheiminn í gegnum Norð-
urlönd, Fahlström varð þekktur í
París og New York, og Kirkeby í
Þýskalandi.
Ég veit ekki af hverju þessi ein-
angrun stafaði, þetta samskiptaleysi
var vissulega ekki ríkjandi í kvik-
myndagerð, bókmenntum eða popp-
tónlist. Ef ég tek heimaland mitt,
Svíþjóð, sem dæmi þá er ljóst að á
mörgum sviðum skapandi lífs var
landið mjög virkur þátttakandi á al-
þjóðlegum vettvangi, en þó ekki á
sviði myndlistar. Þetta átti við um
fleiri lönd, svo sem Belgíu, og mig
grunar að það hafi einnig stafað af
því hvernig alþjóðlegi listheimurinn
var byggður upp. Á níunda áratugn-
um hverfðist alþjóðlegt myndlistarlíf
nefnilega nánast einvörðungu um
tvær borgir, Köln og New York. All-
ir þurftu að vera þar eða í það
minnsta að sýna þar – sem auðvitað
var fáránlegt. Þetta hefur nú breyst,
þótt ég viti ekki af hverju. Kannski
gat hinn alþjóðavæddi heimur ekki
lengur sætt sig við aðdráttarafl
slíkra miðpunkta.“
Daniel Birnbaum bjó í New York
á þessum tíma og þekkti þessa
hringiðu í gegnum starf sitt hjá Art-
forum. Þegar hann flutti aftur til
Stokkhólms um miðjan tíunda ára-
tuginn var hann beðinn að skrifa
eina og eina grein þaðan. „Síðan kom
á daginn að ég gat einnig sinnt ýms-
um viðburðum hér og þar í Evrópu
þar sem góðir listamenn voru á ferð-
inni,“ útskýrir hann. „Á þann hátt
fékk ég tilfinningu fyrir þeim heimi
sem er utan miðstýringar staða á
borð við Köln eða New York. Ég
skipti um sjónarhorn og sneri mér að
því að horfa með það í huga að
miðjur listheimsins séu fjölmargar.
Ef við tökum dæmi af listamanni
eins og Eiju-Liisu Ahtila, sem lík-
lega er sá norræni listamaður sem
lengst hefur komist á eftir Ólafi Elí-
assyni, þá er það í frásögur færandi
að hún býr og vinnur í Helsinki. Slíkt
hefði verið nánast óhugsandi fyrir
tveimur áratugum eða svo.
Um miðjan tíunda áratuginn
spruttu fram stofnanir á borð við
DCA í Danmörku, IASPIS í Svíþjóð
og FRAME í Finnlandi. Í raun og
veru má segja að meðal hinna ríku
Norðurlandaþjóða hafi slík upp-
bygging til stuðnings listum alltaf
verið til staðar í einhverju formi, en
þó var þarna um frumkvæði af nýj-
um toga að ræða.“
Birnbaum segist ekki vilja eigna
sér heiðurinn af því að hafa fundið
upp það form sem IASPIS starfar
samkvæmt. „En ég var heppinn að
vera fyrsti listræni stjórnandinn þar
sem gat brett upp ermarnar og farið
að vinna með listamönnunum sjálf-
um. Á undan mér starfaði Sune Nor-
dgren í eitt ár sem stjórnandi og
ruddi brautina með því að takast á
við öll vandamál skrifræðisins og
skipulagningarinnar sem fylgja því
að koma svona starfsemi af stað. Ég
naut þeirra forréttinda að fá að út-
færa listræna sýn stofnunarinnar.“
Þegar Birnbaum er inntur eftir
því hvort hann hafi orðið vitni að
breytingum á því umhverfi sem IA-
SPIS starfar í þau ár sem hann var
við stjórn svarar hann því til að
vissulega hafi það verið raunin.
„Svíþjóð er nægilega stórt land til
þess að þar sé svigrúm fyrir nokkra
listamenn til að vera „heimsfrægir
heima hjá sér“ – ef svo má að orði
komast. Þeir njóta virðingar, seljast
og eru vinsælir innan þess ramma,
en ná ekki hljómgrunni utan land-
steinanna. Hafa raunar fæstir áhuga
á því. Myndlistarmenn geta staðið
sig vel án þess að ná toppnum á
heimsmælikvarða. En IASPIS
breytti miklu fyrir þá listamenn sem
þegar höfðu sýnt að þeir gátu unnið í
alþjóðlega listheiminum. Stofnunin
gerði þeim kleift að nýta sér það
tengslanet sem kannski var jafnvel
þegar til staðar, án þess að nokkur
hefði tekið eftir því. IASPIS leiddi
alla þræði saman fyrir þetta fólk.
Skyndilega voru fjölmargar áber-
andi sýningar helgaðar listamönnum
frá Svíþjóð og nágrannalöndunum,
svo sem í París ’98, í Englandi og
Þýskalandi þar sem reynt var að
koma einhverju á framfæri um nor-
rænan listheim. Þróunin var reyndar
áþekk í Belgíu og ef við miðum hana
við það sem gerðist t.d. í Bretlandi
þá varð ástandið í Svíþjóð miklu heil-
brigðara fyrir listamennina og list-
heim þeirra. Í Bretlandi voru um-
búðirnar um samtímalistina eins og
utan um hverja aðra neysluvöru og
mjög einsleitar. Á Norðurlöndunum
var meiri breidd í því sem var að ger-
ast og sviðið heilbrigðara fyrir vikið;
listin framandlegri og ekki jafn
markaðsmiðuð.“
Nýlega var DCA í Danmörku inn-
limað inn í listráð danska ríkisins og
lagt niður í því formi sem það hafði
áður verið. Birnbaum telur þetta
vera öfugþróun og skref aftur á bak.
„Í gamla daga heyrði það undir
menntamála- og fjármálaráðuneyti
að styrkja viðburði á borð við Fen-
eyjatvíæringinn og nú er það aftur
raunin í Danmörku. Hitt er þó mikið
æskilegra að sérstök stofnun, sem
ber ábyrgð á listrænni sýn og er fag-
lega rekin, sjái um slíka fram-
kvæmd, líkt og DCA gerði.
Sjálfur kem ég úr akademískuumhverfi og tók doktorsprófí heimspeki. Mér datt aldrei íhug að ég yrði þátttakandi í
einskonar menningarlegu skrifræði,
en starf mitt hjá IASPIS var hálf-
gerð utanríkisþjónusta. Það sem var
áhugavert laut þó ekki að því að selja
sænska „framleiðslu“ erlendis, held-
ur sú vitsmunalega áreynsla sem
fólst í því að halda uppi samræðum á
milli Svíþjóðar og umheimsins. Ég
hafði mikið frelsi til að velja lista-
menn og fyrirlesara sem og til þess
að ákveða hvort ég vildi nota fjár-
magnið í vinnustofurnar eða í styrki
til ákveðinna verkefna eða lista-
manna sem ég trúði á. Ég mátti fjár-
festa í því sem ég vildi, láta útlend-
inga ekki síður en sænska listamenn
njóta góðs af því og það skipti miklu
máli. Að öðrum kosti hefði starfið
aldrei haft jafnmikla þýðingu sem
brú á milli Svíþjóðar og alþjóðlega
listheimsins. Þetta var ekki um-
svifamikil starfsemi en hún skipti
miklu máli.
Það að ég hafði frjálsar hendur
var grundvallaratriði, en ekki skipti
síður máli að ég bjó yfir samböndum.
AF LISTUM
eftir Fríðu Björk
Ingvarsdóttur
fbi@mbl.is
Margar miðjur listheimsins
Daniel Birnbaum kom hingað til lands í boði Listasafns Reykjavíkur fyrir
nokkru. Hann hefur gegnt mikilvægum störfum í listheimi samtímans og var sá
sem lagði listrænar línur IASPIS, samtímalistastofnunarinnar í Svíþjóð, en
KÍM, Kynningarmiðstöð íslenskrar myndlistar, sem brátt tekur til starfa er ætlað
áþekkt hlutverk við miðlun upplýsinga og myndun tengsla hér á landi.
Morgunblaðið/Jim Smart
Ofanleiti 2, 103 Reykjavík
www.ru.is
F
A
B
R
I
K
A
N
2
00
4
Háskólanám með vinnu (HMV) er ætlað eim
sem hafa reynslu af atvinnu lífinu og sækjast eftir
háskóla menntun á sviði viðskipta.
• B.S.-nám í viðskiptafræði
(90 einingar – 10 annir)
• Diploma-nám (45 einingar – 5 annir)
• Fjármál og rekstur
• Stjórnun og starfsmannamál
• Markaðsfræði og alþjóðaviðskipti
Kennt er rjá daga vikunnar kl. 16-20.
Opinn kynningarfundur um
Háskólanám með vinnu (HMV)
í Háskólanum í Reykjavík,
(riðjudaginn 11. maí, kl. 17:00
„Háskólinn í Reykjavík veitir fólki á
atvinnumarkaði frábært tækifæri til þess að
stunda nám samhliða starfi. Námið er bæði
skemmti legt og krefjandi og umræður verða
oft líflegar í tímum þar sem bakgrunnur
nemenda er ólíkur. Andrúmsloft skólans er
þægilegt og öll aðstaða til fyrirmyndar.“
Hulda Jakobsdóttir, 2. ári í HMV,
VST – Verkfræðistofu Sigurðar Thoroddsen