Morgunblaðið - 09.05.2004, Side 36

36 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
8. maí 1994: „Ákvörðun Al-
þingis um að taka upp húsa-
leigubætur er töluverð tíðindi
og um leið umtalsverð kjara-
bót fyrir þá, sem þeirra munu
njóta. Hin efnislegu rök fyrir
því, að taka upp húsa-
leigubætur, eru auðvitað fyrst
og fremst þau, að kaupendur
íbúðarhúsnæðis hafa notið
ákveðins stuðnings frá rík-
isvaldinu í formi svonefndra
vaxtabóta. Úr því að skatt-
greiðendur greiða niður að
hluta til vaxtakostnað þeirra,
sem kaupa íbúðarhúsnæði,
má spyrja hvaða rök séu fyrir
því, að þeir greiði ekki niður
að hluta til kostnað þeirra,
sem leigja húsnæði.
Auðvitað má snúa spurn-
ingunni við og spyrja, hvaða
rök séu yfirleitt fyrir því að
niðurgreiða vexti með þessum
hætti vegna íbúðakaupa.
Svarið við þeirri spurningu er
m.a. það, að vaxtafrádráttur
vegna húsnæðiskaupa tíðk-
aðist áratugum saman. Raun-
ar býr sú kynslóð, sem verður
að borga verðtryggingu og
háa raunvexti, við margfalt
lakari kjör í þessum efnum en
þær kynslóðir, sem bæði nutu
vaxtafrádráttar að fullu og
verðbólgu, sem greiddi niður
skuldir vegna húsnæðis-
kaupa. Tæpast er hægt að
gera svo mjög upp á milli
fólks að afnema með öllu nið-
urgreiðslur vaxta, þótt það
hafi verið gert að verulegu
leyti miðað við það, sem áður
var.
Hér er því verið að koma á
vissu jafnræði á milli þeirra,
sem leggja í kaup á húsnæði
og hinna, sem leigja húsnæði.
Leigukostnaður hefur lengi
verið svo hár hér, að fólk hef-
ur af þeim sökum lagt út í
fjárfestingu, sem það hafði
tæpast efni á. En þótt leigu-
kostnaður hafi verið hár hefur
hann engan veginn verið
nægilega hár til þess að
standa undir fjárfestingu og
öðrum kostnaði við fasteignir.
Þess vegna m.a. er það á al-
manna vitorði, að leigutekjur
hafa skilað sér illa til skatts.
Það er þess vegna framfara-
spor, að þingið hefur nú
ákveðið að gera leigutekjur
undir 300 þúsund krónum á
ári skattfrjálsar.“
. . . . . . . . . .
9. maí 1984: „Þinglausnir eru
á næsta leiti og jafnan þegar
svo er eykst hitastigið í
stjórnmálunum og menn láta
orð falla sem þeir ella hefðu
geymt með sér. Raunar hefur
ríkt spennuástand meðal
stjórnmálamanna um nokkurt
skeið á meðan þeir glímdu við
fjárlagagatið. Nú hafa tillögur
í því efni séð dagsins ljós og
þá leita menn að næsta kenni-
leiti. Friðrik Sophusson, vara-
formaður Sjálfstæðisflokks-
ins, gerði það í ræðu á
Seltjarnarnesi þar sem hann
gagnrýndi leiðina sem valin
var til að jafna hallann á fjár-
lögum og lét í veðri vaka að
formaður Sjálfstæðisflokks-
ins ætti nú þegar að taka sæti
í ríkisstjórninni til að bjarga
því sem bjargað yrði.
Morgunblaðið hefur svo oft
áður látið í ljós skoðun sína á
því hvernig best hefði verið að
bregðast við eyðslu umfram
efni hjá ríkissjóði að óþarft
ætti að vera að endurtaka
hvatningar blaðsins um það.
Hvort þáttaskil verða í því
efni við breytingum á ráð-
herrum í ríkisstjórninni ræðst
ekki einvörðungu af því hvaða
menn eiga í hlut, úrslitum
mun ráða hvernig að breyt-
ingum á stjórninni verður
staðið ef til þeirra kemur.“
. . . . . . . . . .
10. maí 1974: „Ríkisstjórn
Ólafs Jóhannessonar missti
meirihluta sinn á Alþingi síð-
astliðinn mánudag, er þrír af
þingmönnum Samtaka frjáls-
lyndra og vinstri manna lýstu
því yfir, að þeir bæru ekki
lengur traust til stjórn-
arinnar. Þessi endalok vinstri
stjórnar hinnar síðari hafa
raunar verið öllum landslýð
ljós mánuðum saman, enda
þótt stjórnarherrarnir hafi
neitað að horfast í augu við
staðreyndir. Með þessum úr-
slitum hefur önnur tilraun til
vinstri stjórnar á tæpum
tveimur áratugum mistekizt
með öllu, en munurinn er þó
sá, að viðskilnaður vinstri
stjórnar Ólafs Jóhannessonar
er enn hrikalegri en viðskiln-
aður vinstri stjórnar Her-
manns Jónassonar.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMSTAÐA AÐ SKAPAST
Samstaða er að skapast á milli for-ystumanna stjórnmálaflokkannaum umbætur á fjármögnun á
starfi flokkanna. Fyrir skömmu ítrekaði
Davíð Oddsson, formaður Sjálfstæðis-
flokksins, sjónarmið sem hann hefur áð-
ur sett fram um að banna eigi fyr-
irtækjum að leggja fram fé til starfsemi
stjórnmálaflokkanna. Í Morgunblaðinu í
gær komu fram jákvæð viðbrögð frá
formönnum þriggja stjórnmálaflokka
við þessari hugmynd. Halldór Ásgríms-
son, formaður Framsóknarflokksins,
telur hins vegar ekki ástæðu til að
banna stuðning fyrirtækja við flokka að
þessu leyti.
Halldór segir: „Ég sé enga ástæðu til
að banna slíkt enda hefur mér vitanlega
það ekki verið gert hjá flestum lýðræð-
isríkjum heims. Ég sé ekki af hverju við
ættum að gera það umfram aðra.“
Össur Skarphéðinsson, formaður
Samfylkingarinnar, tekur undir þessa
hugmynd „svo framarlega sem það sé
öruggt að það fjármagn, sem ríkið legg-
ur stjórnmálaflokkum til tryggi eðlileg-
an rekstur flokkanna“.
Guðjón A. Kristjánsson, formaður
Frjálslynda flokksins, segir að til þess
að hugmynd formanns Sjálfstæðis-
flokksins gangi upp „þurfi að skoða
hvaða möguleikar séu fyrir hendi um
fjármögnun stjórnmálaflokka t.d. opin-
berir styrkir“. Guðjón bætir við: „Ef
það væri bara sett sú regla, að fyrirtæki
mættu ekki styrkja stjórnmálaflokka
mundi það koma sér ver fyrir smærri
flokka en stærri vegna þess að eftir því,
sem flokkar eru stærri þess fleiri
flokksmenn eru til að bera uppi starfið.“
Steingrímur J. Sigfússon, formaður
Vinstri-grænna, kveðst vera jákvæður
gagnvart hugmynd Davíðs Oddssonar
og segir: „Það eru fjölmörg mál, sem
þarf að taka á og ég vil gjarnan sjá hér
heilsteypta löggjöf um fjárstuðning við
stjórnmálastarfsemi, um fjármálaleg at-
riði þar. Upplýsingagjöf, gagnsæi, regl-
ur um fjársafnanir í kosningasjóði og
annað í þeim dúr eins og alls staðar er í
kringum okkur. Inn í slíka löggjöf
mætti alveg koma á móti bann við því að
þiggja fjárstuðning frá fyrirtækjum,
alla vega yfir einhverjum mörkum eða
með einhverjum reglum um það.“
Þótt Halldór Ásgrímsson taki ekki
undir hugmyndir Davíðs Oddssonar
varðandi fyrirtækin segir hann: „Við er-
um að sjálfsögðu reiðubúnir til við-
ræðna um þessi mál við hina flokkana,
það fyrirkomulag sem er núna er nið-
urstaða nefndar, sem starfaði á vegum
stjórnmálaflokkanna fyrir allmörgum
árum og náðist full samstaða um.“
Af þessum tilvitnunum í umsagnir
formanna flokkanna er ljóst að jarð-
vegur er fyrir viðræður á milli flokk-
anna um þessi mál. Fyrir liggur ósk frá
framkvæmdastjórn Samfylkingfar um
slíkar viðræður. Væntanlega fylgja for-
menn flokkanna þessu máli eftir þannig
að viðræður hefjist áður en langt um
líður.
Allt þjóðfélagsumhverfi hefur breytzt
mjög á tiltölulega skömmum tíma. Það
er full ástæða til að laga starfsemi
stjórnmálaflokkanna í þessum efnum
sem öðrum að þeim breytingum. Í því
sambandi er ástæða til að undirstrika
að stjórnmálaflokkarnir eru meðal mik-
ilvægustu þátta í lýðræðislegu þjóð-
skipulagi okkar. Það á ekki að gera lítið
úr störfum þeirra heldur er ástæða til
að undirstrika mikilvægi þeirra.
Þ
au skil sem árþúsundamót
mörkuðu í huga manna á
Vesturlöndum lituðust að
einhverju marki af vanga-
veltum um það „heimsþorp“
sem veröldin væri orðin. Var
þar vísað til örrar þróunar
tækni sem leitt hefur til bylt-
ingar á sviði samskipta og miðlunar er óneitan-
lega hefur þjappað heiminum saman í yfirfærðum
skilningi. Ekki eru þó allir á einu máli um að sú
samþjöppun eigi við á öllum sviðum og benda á að
háleit mannleg gildi er lúta að umburðarlyndi,
mannúð, samkennd og miskunnsemi vegi ekki
jafnþungt og áður í viðhorfum almennings á Vest-
urlöndum.
Það er engin tilviljun að Mannréttindayfirlýs-
ing Sameinuðu þjóðanna [SÞ] var samþykkt árið
1948, skömmu eftir að hildarleik seinni heims-
styrjaldarinnar lauk. Sú villimannslega fram-
koma sem siðmenntað fólk hafði orðið uppvíst að
var heimsbyggðinni þá enn í fersku minni og þjóð-
ir heims hétu því gera sitt besta til þess að koma í
veg fyrir að slíkt gæti endurtekið sig. Það er eng-
um vafa undirorpið að sú staðreynd að Þjóðverjar,
ein þeirra þjóða er lagt hafði drjúgan skerf á vog-
arskálar menningar Vesturlanda um aldalangt
skeið, reyndust sekir um alvarlega glæpi gegn
mannkyninu, vó mjög að sjálfmynd Vesturlanda-
búa í stríðslok. Eftirstríðsárin mörkuðust því
mjög svo af eindreginni viðleitni til að setja mark-
ið hátt og knýja fram stefnumótandi skuldbind-
ingar er tækju til einstaklingsins og miðuðust við
jafnrétti án tillits til kynþáttar, trúarbragða eða
kynferðis, og stuðluðu umfram allt að heilsteypt-
ari siðferðisvitund.
Áhrif mannrétt-
indasáttmálans
Þó að enn sé því miður
langt því frá að allar
greinar Mannrétt-
indasáttmálans séu í
heiðri hafðar í heiminum, er víst að þau grundvall-
arsjónarmið sem þar eru sett fram hafa reynst
ákaflega sterk viðmið í mannréttindabaráttu síð-
ustu áratuga. Þrátt fyrir það virðist sem mann-
réttindabrot er framin eru utan hins vestræna
heims – meðal fátækra þjóða eða í heimshlutum
þar sem lýðræðisþróun hefur ekki náð að ganga
jafnlangt og á Vesturlöndum – snerti Vestur-
landabúa með öðrum hætti en ef slíkt gerist í
þeirra eigin menningarheimi. Nærtækt dæmi um
það er sinnuleysi Vesturlanda frammi fyrir þeim
ótrúlegu fjöldamorðum sem framin voru í Afr-
íkuríkinu Rúanda. Í grein sem birtist í Morgun-
blaðinu 7. janúar sl. svarar blaðamaðurinn Linda
Polman spurningum Morgunblaðsins um þau
voðaverk, en hún gaf út bókina „We did nothing:
Why the truth doesn’t always come out when the
UN goes in“ eða „Við höfðumst ekkert að: Af
hverju sannleikurinn kemur ekki alltaf í ljós þeg-
ar SÞ mæta til leiks“. Skýringin sem Polman gef-
ur á því af hverju SÞ „brugðust svo hrapallega í
þessum löndum“ eins og spurningin er orðuð, er
eftirfarandi: „Fyrst og fremst báru stríðandi fylk-
ingar á staðnum ábyrgðina, hútúar, tútsar, sóm-
alskir stríðsherrar eða aðrir. Í öðru lagi báru að-
ildarríki SÞ ábyrgðina. Sú meginskoðun sem
kemur fram í bók minni er að SÞ sé þjónn, ekki
herra. Sameinuðu þjóðunum var ekki um að
kenna. SÞ gera það sem við, aðildarríkin, skipum
þeim að gera. Hvorki meira né minna“. Þessi orð
Polmans eru eftirtektarverð, því hún vísar
ábyrgðinni heim til einstakra þjóðríkja, og því í
vissum skilningi til allra sem þessi ríki byggja og
láta sig slík mál ekki varða með nægilega áþreif-
anlegum hætti. Og þær þjóðir sem eru atkvæða-
mestar á vettvangi Sameinuðu þjóðanna bera þar
auðvitað mesta ábyrgð.
Félagslegar framfarir á Vesturlöndum hafa
verið með þeim hætti á undanförnum árum að
stjórnmálaumræða meðal ríkra þjóða heims
hverfist ekki lengur í megindráttum um markmið
og leiðir til að koma á félagslegum og efnahags-
legum jöfnuði. Barátta verkalýðshreyfinga hjá
þessum þjóðum hefur skilað þeim árangri að þeir
sem eiga undir högg að sækja eru sem betur fer
ekki jafnstór hluti þjóðfélagsins og áður – eins og
sést best hér á landi og bent var á í leiðara Morg-
unblaðsins á baráttudegi verkalýðsins, 1. maí síð-
astliðinn. Margir hafa þó bent á, ekki síst gagn-
rýnendur alþjóðavæðingar, að það sé þó langt því
frá að björninn sé unnin á þessu sviði. Alltof
margir jarðarbúar búi við smánarleg kjör, skert
mannréttindi eða ofsóknir og illt atlæti. Ríkar
þjóðir heims láti sér þó fátt um finnast, enda sé
þetta bágstadda fólk og sú kúgun sem það býr við
handan þess sjóndeildarhrings sem blasir við á
Vesturlöndum dag frá degi. Það er ekki nema í
þeim undantekningartilfellum sem umdeildir at-
burðir er varða Vesturlönd sjálf koma upp á yf-
irborðið, að þessi siðferðislegi tvískinnungur
Vesturlandabúa afhjúpast með afgerandi hætti,
svo sem nú þegar verið er að draga fram í dags-
ljósið skelfilegt athæfi bandarískra hermanna
gagnvart föngum í Írak.
Tvöfalt siðferði
„Enginn maður skal
sæta pyntingum,
grimmilegri, ómann-
legri eða vanvirðandi meðferð eða refsingu,“ segir
í 4. grein Mannréttindayfirlýsingarinnar, og í 9.
grein hennar að: „Ekki [megi] eftir geðþótta taka
menn fasta, hneppa þá í fangelsi eða varðhald né
gera útlæga.“ Þessar tvær greinar eru sérstak-
lega kaldhæðnislegar í ljósi þeirra upplýsinga
sem fram hafa komið á undanförnum dögum um
pyntingar og lítilsvirðingu sem íraskir fangar
hafa mátt þola í höndum bandaríska hernámsliðs-
ins í Abu Ghraib-fangelsinu í Írak. Þeir sem hvað
harðast hafa gagnrýnt bandarísk stjórnvöld und-
anfarna daga, ekki síst í gær, föstudag, benda þó á
að forsaga málsins sé mun lengri. Telja þeir að sú
ómannúðlega leið til að ná fram hernaðarmark-
miðum og nú hefur verið afhjúpuð hafi í raun verið
vörðuð þegar fangaflutningar hófust til fangabúð-
anna á Guantanamo á Kúbu á meðan á átökunum í
Afganistan stóð.
Eins og fram hefur komið var þess krafist í leið-
ara breska tímaritsins Economist í gær að Donald
Rumsfeld, varnarmálaráðherra Bandaríkjanna,
segði af sér – en fleiri blöð hafa sett þessa kröfu
fram, m.a. bandarísku blöðin, New York Times og
Boston Globe. Í leiðara Economist eru einmitt
færð rök fyrir því sem sagt var hér að ofan, að
fangabúðirnar í Guantanamo hafi markað upphaf
afdrifaríkrar ósamkvæmni í viðurkenndum sið-
ferðisgildum. Þar segir: „Sú ákvörðun að halda
bardagamönnum sem teknir voru til fanga í Afg-
anistan um óákveðinn tíma, án lögfræðiaðstoðar
og án löglegrar kröfu um bætur, var skiljanleg
sem úrræði til skamms tíma gegn ógnum hryðju-
verka og vegna vanþekkingar á hverjir væru í
raun hryðjuverkamenn, en hún var samt sem áð-
ur röng og hafði auk þess hörmulegar afleiðingar
fyrir orðspor Bandaríkjanna.“ Er það álit Econ-
omist að hún hafi verið „röng vegna þess að hún
braut einmitt gegn þeim gildum og lögum sem
Bandaríkin börðust fyrir að því er talið var, og
varð fljótlega til þess að færa sönnur á tvöfeldni í
siðferðisviðmiðum“. Er tímaritið að vísa til þess
að sumir þeirra Bandaríkjamanna er teknir voru í
Afganistan fengu að koma fyrir dómstóla í banda-
rískum réttarsölum með venjulegum hætti, en
réttum og sléttum útlendingum var neitað um slík
réttindi, „enda hefur hver og einn þeirra verið
brennimerktur sem hættulegur hryðjuverkamað-
ur án tillits til sannana þar að lútandi“. Economist
telur eins og áður sagði að þessi hræsni hafi haft
hörmulegar afleiðingar fyrir orðspor Bandaríkj-
anna auk þess sem í henni felist táknmynd þess
hroka sem fólginn er í því að taka einhliða ákvarð-
anir.
Eins og vísað er til í Economist er ástandið á
Guantanamo til vitnis um að þeim ákvæðum Genf-
arsáttmálans sem gilt hafa um áratugaskeið og
lúta að meðferð stríðsfanga, hafi einfaldlega verið
ýtt til hliðar af Bandaríkjamönnum. Hvað atvikin í
Írak varðar má auðvitað færa rök að því að sú
ómannúðlega og niðurlægjandi meðferð sem
fangar þar hafa sætt af bandaríska hernámsliðinu
sé óhjákvæmilegur fylgifiskur stríðsátaka, þar
sem hermenn eru auðvitað þjálfaðir til að voða-
verka. En sú hugsun er áleitin að leiðin sem farin
var í Guantanamo „þar sem allir fangar eru álitnir
sekir þar til sakleysi þeirra er sannað, og þar sem
margir álíta að vafasamar aðferðir við yfir-
heyrslur hafi viðgengist“, eins og Economist
orðar það, hafi litað viðhorf og hegðun þeirra sem
lægra eru settir innan heraflans og misþyrming-
arnar í Írak séu birtingarmynd slíkra viðhorfa.
Þess má geta í þessu sambandi að bandarísk yf-
irvöld hafa samkvæmt upplýsingum á heimsíðu
„Amnesty International“ viðurkennt að meðal
hinna fjölmörgu fanga sem eru í Guantanamo
megi finna börn allt niður í 12 ára gömul. En hörð
gagnrýni mannréttingasamtaka á borð við
„Amnesty International“, „The Human Right
Watch“ fjölmiðla og fjölmargra annarra sem hafa
látið sig þetta málefni varða í alþjóðasamfélaginu
hefur ekki haft meiri áhrif en svo að nú, þegar far-
ið er að líða á þriðja ár frá því fyrstu fangarnir
voru fluttir til Kúbu, er stór hluti þeirra þar enn
án þess að mál þeirra hafi svo mikið sem verið tek-
in fyrir.
Pyntingarnar í
Abu Ghraib
Þær myndir sem birt-
ar hafa verið síðustu
daga af misþyrming-
um á íröskum föngum
hafa vakið viðbjóð um heim allan. Fréttir á borð
við þær er birtust í Morgunblaðinu í gær, föstu-
dag, þar sem fram kemur að fulltrúar Alþjóða