Morgunblaðið - 09.05.2004, Blaðsíða 37

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 37
Rauða krossins hafi ítrekað vakið athygli banda-
rískra stjórnvalda á illri meðferð á íröskum föng-
um og beðið þau um að grípa til aðgerða, fela í sér
áfellisdóm. Í fréttinni kemur fram að Rauði kross-
inn fái upplýsingar frá föngum þegar rætt er við
þá undir fjögur augu, og að þær fréttir séu sann-
reyndar. „Við erum því mjög viss í okkar sök um
hvað átti sér stað í Abu Ghraib,“ er haft Nada
Doumani, talsmanni Rauða krossins um málið.
Í opnu bréfi „Amnesty International“, sem dag-
sett er í gær, kemur einnig fram að samtökunum
hafi verið kunnugt um misþyrmingar Bandaríkja-
manna gegn föngum í Írak og Afganistan, á tíma-
bili sem nær tvö ár aftur í tímann. Samtökin taka
jafnframt fram að „þrátt fyrir að Rumsfeld utan-
ríkisráðherra hafi lýst því yfir í þessari viku að
hann hafi verið „sleginn“ yfir misþyrmingunum í
Abu Ghraib, og að umrædd tilfelli séu „undan-
tekningar“ og „ekki kerfisbundinn verknaður eða
venja“, hafi „„Amnesty International“ síðastliðin
tvö ár sýnt æðstu stigum bandarískrar stjórn-
sýslu, þar á meðal Hvíta húsinu, varnarmálaráðu-
neytinu, og innanríkisráðuneytinu fram á stað-
fastar ásakanir um hrottaskap og grimmd
Bandaríkjamanna gegn föngum“.
Þessar upplýsingar eru sérstaklega óviðfelldn-
ar í ljósi þess að nú er mönnum einnig kunnugt
um að upplýsingum úr skýrslu þeirri sem Banda-
ríkjaher lét Antonio Taguba hershöfðingja vinna,
er sýndu fram á „kerfisbundnar og ólöglegar mis-
þyrmingar á föngum“ eins og „Amnesty Inerna-
tional“ orðar það upp úr skýrslunni, var haldið
leyndum. Þau viðbrögð iðrunar bandarískra
stjórnvalda sem greint hefur verið frá í fjölmiðl-
um síðustu daga, voru einungis knúin fram eftir
að skýrslan og ljósmyndaefni henni tengt hafði
lekið í fjölmiðla. Í grein um ástandið í Írak, sem
einnig birtist í Economist í gær, kemur fram að
Geoffrey Miller hershöfðingi, sem áður bar
ábyrgð á fyrrnefndum fangabúðum í Guant-
anamo, var færður til Íraks í síðasta mánuði til að
stýra fangelsismálum hersins þar. Í vikunni var
haft eftir honum að „einungis leyfilegar aðferðir
við yfirheyrslur“ væru nú viðhafðar í Írak. „Þó
mætti meina mönnum um svefn og halda þeim í
óþægilegum stellingum, en einungis þó að fengnu
sérstöku leyfi frá háttsettu yfirvaldi“ að sögn
tímaritsins. Af þessum orðum hershöfðingjans að
dæma er sú lína sem dregin er á milli viðunandi
meðferðar á föngum og misþyrminga afar óljós
svo ekki sé kveðið fastar að orði – í það minnsta ef
tekið er tillit til alþjóðlegra sáttmála er lúta að
mannréttindum og meðferð á föngum.
Og þessar staðreyndir eru óneitanlega til þess
fallnar að rýra traust og tiltrú alþjóðasamfélagins
á Bandaríkjunum og þeim siðferðislegu grund-
vallarviðmiðum sem þau ganga út frá í samskipt-
um sínum við aðrar þjóðir.
Frelsi, lýðræði
og réttlæti?
Þau rök sem notuð
voru í alþjóðasam-
félaginu til að réttlæta
innrásina í Írak í al-
þjóðasamfélaginu voru á þann veg að innrásin
væri tæki til að innleiða þar lýðræði, frelsi og rétt-
læti. Bretar, sem voru helstu bandamenn Banda-
ríkjanna í innrásinni, hafa því ekki farið varhluta
af gagnrýni umheimsins undanfarna daga, en eins
og kunnugt er hafa einnig komið fram ásakanir á
hendur breska herliðinu um slæma og niðurlægj-
andi meðferð á föngum. Grunur leikur þó á að
myndir þær eru sýndu athæfið séu falsaðar, en
stjórnvöld í Bretlandi hafa engu að síður brugðist
skjótt við og lofað því að komast til botns í málinu.
Vandi Bandaríkjanna, sem forystuþjóðar í
hernaðaraðgerðum í Afganistan og Írak, er mun
alvarlegri, ekki síst vegna þeirra röksemda sem
hér hafa verið raktar og lúta að hlutverki þeirra
sem stórveldis í alþjóðasamfélaginu og þess tví-
skinnungs sem gætir í aðgerðum bandarískra
stjórnvalda gegn þeim er þeir telja óvini sína. Í
leiðara Economist eru Bandaríkjamenn ávarpaðir
beint og bent á að yfir stríðsrekstri þeirra gegn
hryðjuverkum „blakti myndlíking fána [...] er
kunngeri að markmið ykkar sé að færa araba-
heiminum frelsi, mannréttindi og lýðræði. Það
setur háleit og aðdáunarverð viðmið hvað fram-
ferði heraflans varðar sem og sjálfrar [banda-
rísku] ríkisstjórnarinnar. Þrátt fyrir það hefur nú
sannast að framferði ykkar eigin herafla hefur
fallið langt niður fyrir þau viðmið. Hvað er til
ráða?“
Economist er ekki í vafa, heldur leggur áherslu
á að George Bush, forseti Bandaríkjanna, og
Rumsfeld „sýni nú í verki einn þátt í sönnum
bandarískum siðferðisgildum; að fólk í æðstu
stöðum axli ábyrgð“, og segir að ef Rumsfeld segi
ekki af sér beri Bush forseta að reka hann. Hvort
raunin verður sú að Donald Rumsfeld víki úr
embætti vegna þessa máls mun tíminn einn leiða í
ljós en svo mikið er víst að ábyrgð hans er mikil og
vandséð hvernig hann getur að svo komnu máli
unnið Bandaríkjastjórn gagn við að vinna aftur
traust umheimsins.
Hlutverk upp-
lýsts almennings
Það er svo sannarlega
umhugsunarvert að í
því flóði upplýsinga
sem fjölmiðlar og
margmiðlun af ýmsu tagi beinir til almennings, og
Vesturlandabúar – til að mynda hér á landi – hafa
daglegan aðgang að í gegnum margs konar tækja-
búnað er fyrirfinnst á nánast öllum heimilum,
skuli ekki vera brugðist harðar við í fordæmingu
og baráttu er beinist gegn hvers konar harðræði
og mannréttindabrotum um heim allan. Fæstir
geta borið við vanþekkingu á ástandinu í heim-
inum hvað þessum grundvallarmálefnum viðkem-
ur, en mettun á hroðalegum fréttum og myndum
er án efa ein skýringin á aðgerðaleysi sem er í
raun birtingarmynd sinnuleysis um örlög ann-
arra.
Bandaríkin eru stórt land og þjóðin voldug.
Efnahagslegir og hernaðarlegir yfirburðir
Bandaríkjamanna í heiminum hafa skipað þeim í
hlutverk sem er mjög vandasamt. Í augum um-
heimsins eru Bandaríkin víðast hvar sterkasta
táknmynd vestrænna lífshátta og þeirrar efna-
hagslegu gæða sem Vesturlönd njóta umfram
aðra jarðarbúa.
En þó að þau séu táknmynd Vesturlanda sem
heildar breytir það ekki þeirri staðreynd að
Bandaríkjamenn verða sjálfir að takast á við af-
leiðingar þess athæfis sem þeir verða uppvísir að
á alþjóðavettvangi, svo sem í Írak, og sýna í verki
að þeir axli þá miklu ábyrgð sem aðgerðum þeirra
fylgir eins og nú er krafist.
Þær aðstæður sem Bandaríkjamenn hafa stað-
ið frammi fyrir sem táknmynd vestrænna gilda,
eftir hryðjuverkaárásirnar á tvíburaturnana í
New York, hafa þó auðvitað smitað út frá sér og
haft alvarlega afleiðingar fyrir önnur lönd, svo
sem sannaðist á Spáni nýverið. Allar þjóðir Vest-
urlanda verða því að vera á varðbergi, ekki ein-
ungis gagnvart hugsanlegum ógnum, heldur einn-
ig hvað mannréttindamál og viðhorf til annarra
heimshluta varðar.
Sú sameiginlega ábyrgð aðildarríkja Samein-
uðu þjóðanna á ástandinu í heiminum, er Linda
Polman vísaði til hér að ofan, er mikil og ætíð til
staðar. Vesturlandabúar þurfa að koma fram
gagnvart öðrum þjóðum sem þjónar framfara en
ekki herrar. Ennfremur þurfa einstaklingar aftur
að finna til ábyrgðar sinnar í því skyni að ætíð sé
til staðar það aðhald sem þjóðir heims lofuðu að
veita eftir síðari heimsstyrjöldina; aðhald er dug-
ar til þess að hver og einn taki meðvitaða ákvörð-
un um að beita öllum þeim aðferðum sem lýðræð-
ið færir honum til að taka afstöðu gegn
mannréttindabrotum og með mannúðinni. Án
þess átaks er heimsþorpið margumrædda einung-
is skrumskæling á veruleikanum; tálsýn þeirra
sem hafa efni á slíkum vangaveltum, en ekki við-
leitni til að þjappa mannkyninu saman á sameig-
inlegum forsendum.
Morgunblaðið/Árni Torfason
Í fótbolta við Fríkirkjuveg.
En sú hugsun er
áleitin að leiðin sem
farin var í Guant-
anamo „þar sem all-
ir fangar eru álitnir
sekir þar til sakleysi
þeirra er sannað, og
þar sem margir
álíta að vafasamar
aðferðir við yf-
irheyrslur hafi við-
gengist“, eins og
Economist orðar
það, hafi litað við-
horf og hegðun
þeirra sem lægra
eru settir innan her-
aflans og misþyrm-
ingarnar í Írak séu
birtingarmynd
slíkra viðhorfa.
Laugardagur 8. maí