Morgunblaðið - 09.05.2004, Page 46

UMRÆÐAN
46 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ undanförnu hef ég séð í blöð-
um og sjónvarpi fjallað um áfengis-
og vímuefnamál á heldur ósmekk-
legan hátt þar sem reynt hefur verið
að gera lítið úr áfengismeðferð hjá
SÁÁ og starfsfólki þeirra með alls
konar dylgjum og neikvæðri um-
ræðu. Mér hefur fundist þetta ósann-
gjörn árás á starfsfólk
SÁÁ sem unnið hefur
kraftaverk í áfeng-
ismálum þjóðarinnar.
Fram hafa komið
menn sem halda því
fram að meðferð-
arstöðvar eins og SÁÁ
reka séu óþarfar og að
hægt sé að lækna alkó-
hólisma eingöngu með
því að mæta á göngu-
deild einu sinni á dag,
stimpla sig inn og fara
síðan heim.
En er málið svona
einfalt? Ég held ekki.
Það verður að byrja á byrjuninni, það
er að afvatna sjúklinginn, og margir
eru í svo slæmu ástandi að sjúkra-
húsvist er nauðsynleg, en enginn get-
ur hætt drykkjuskap nema hann vilji
það sjálfur.
Nú liggur fyrir Alþingi frumvarp
um að allir skuli verða sjúkdóms-
greindir áður en þeir fara í meðferð.
Og er það mjög gott mál. Er það ekki
þekkt að allir þurfa að greinast veikir
áður en þeir fara á sjúkrahús?
Hvernig ætli sé búið um þessi mál á
Vogi?
Gæti ekki verið fróðlegt að skoða
þessi mál af hlutlausum aðilum sem
farið hafa í áfengismeðferð og náð ár-
angri í lífinu? Þeir eru ekki svo fáir
sem SÁÁ eru búin að þurrka upp og
„pissa ryki“ í dag. Og hvernig ætli
áfengismeðferð fari fram? Hvað ætli
maður þurfi til að hætta að drekka
fyrir fullt og allt? Er mögulegt að
fara á Vog í meðferð og drekka síðan
aldrei aftur?
Eigum við að líta á staðreyndirnar
um áfengismeðferð sem hefst inni á
Vogi með viðtali og greiningu ráð-
gjafa og læknis sem meta ástand
sjúklingsins, líkamlegt og geðrænt,
og farið er yfir sjúkrasögu hans. (Já,
greiningarstöðin er til og hefur verið
í mörg ár bæði uppi í Síðumúla og
inni á Vogi.) Þess vegna eru líka
stundum kallaðir til sérfræðingar í
geðsjúkdómum og einnig á öðrum
sviðum. Og í framhaldi af því eru
sjúklingar stöku sinnum sendir á
önnur sjúkrahús. Að minni hyggju
eru það mjög fagleg vinnubrögð.
Eftir greiningu eru meðferð-
arúrræði metin fyrir hvern og einn.
Sem dæmi fór ég inn á Vog í 10 daga,
síðan á Staðarfell í Dölum í 28 daga
og eftir það bauðst mér göngudeild-
armeðferð í Síðumúla einu sinni í
viku í einn mánuð. Þetta hentaði mér
mjög vel, að minnsta kosti hef ég
ekki drukkið síðan og vona að svo
verði lengi enn.
Karlar fara á Vog og margir þaðan
á Staðarfell. Konur fara líka á Vog og
margar þaðan á Vík. Svo fara margir
á Vog og í framhaldi af því á göngu-
deildina. Unglingarnir fara á ung-
lingadeildina, en nýjasta meðferðin
er fyrir karla, 55 ára og eldri. Þeir
fara á Vog og Vík og síðan á göngu-
deild.
Í meðferðinni, sem er
breytileg fyrir hvern og
einn, er lögð áhersla á
fræðslu um eðli og þró-
un alkóhólisma og
vímufíknar almennt og
hvernig ráða megi bót á
henni. Um leið og sjúk-
lingurinn er upplýstur
um að hann sé haldinn
sérstökum sjúkdómi er
lögð áhersla á að hann
skilji ábyrgð sína í lífinu
og leggi metnað sinn í
að bati náist. Á þessu
stigi verða margir fyrir
vakningu. Þarna skilja
menn að til er leið út úr vandanum,
sem vissulega er mikill og varað hef-
ur í mörg ár eða langan tíma. Þarna
sjá menn og gera sér ljóst eðli alkó-
hólismans og meðtaka að hann er
sjúkdómur vaxandi og versnar með
árunum og endar með geðveiki af
einhverju tagi eða hreinlega dauða.
Nú fyrst verður maður forvitinn og
vill vita meira og meira um sjúkdóm-
inn, sjúkdóm sem enginn biður um að
fá, frekar en aðra sjúkdóma. Þarna
uppgötvar maður að til er leið og hún
er þekkt, en það getur verið erfitt í
fyrstu og maður þarf að fara varlega
því gengið er á sprengjusvæði og
sprengjurnar liggja víða.
Allir sjúkdómar geta tekið sig upp
og orðið virkir að nýju. Til að fyr-
irbyggja það þarf maður að stunda
AA-samtökin sem byggja okkur upp
til frambúðar og halda sjúkdómnum
niðri, en á hugmyndfræði þeirra
grundvallast meðferð SÁÁ. Þannig
verður maður smátt og smátt sáttur
við sjálfan sig og glaðari í lífinu, í
hinu nýja lífi sem hefst í áfeng-
ismeðferðinni.
Hvernig ætli þetta gangi almennt?
Nær fólk að hætta að drekka vín eftir
eina eða tvær meðferðir? Er einhver
von? Er hægt að losna við áfeng-
islöngun á einum mánuði eða svo – er
það raunhæft? Svar: „Já.“ Það er
mjög mikil von, flestir sem vilja
hætta að drekka geta það.
Frá því að SÁÁ tók til starfa hefur
leiðin legið upp á við í áfengismálum
þjóðarinnar. Þökk sé starfsfólki
SÁÁ. Níu þúsund manns hafa náð ár-
angri eftir aðeins eina meðferð. Átta
þúsund hafa farið í tvær til tíu með-
ferðir. Fimm hundruð hafa þurft að
fara í fleiri meðferðir. Er þetta ekki
stórkostlegur árangur hjá starfsfólki
SÁÁ að hjálpa mörg þúsund manns
að byggja upp nýtt líf án áfengis?
Vegna þessa góða árangurs vilja
margir koma á Vog og á síðasta ári
fjölgaði um 300 manns, flest ungt fólk
og líka fólk á öllum aldri. Það er ljóst
að SÁÁ hefur unnið þrekvirki.
Mér er til efs að önnur eins þekk-
ing á alkóhólisma og til er hjá SÁÁ sé
nokkurs staðar til í heiminum. Hvað
þá á Íslandi. Svona árangur næst
ekki nema á háþróuðu sjúkrahúsi
með hæfasta starfsfólki sem völ er á
hverju sinni, sem leggur metnað sinn
í starfið og hefur unnið að fíkn-
arsjúkdómum í mörg ár. Í Síðumúl-
anu, þar sem koma þúsundir manna á
hverju ár, sinnir SÁÁ líka fjöl-
skyldum alkóhólista því alkóhólismi
er fjölskyldusjúkdómur. Þar er í boði
viðtalsþjónusta alla virka daga og þar
eru kynningarfundir fyrir fjölskyldur
alkóhólista, foreldrafræðsla fyrir for-
eldra ungra alkóhólista, fjölskyld-
unámskeið og helgarnámskeið. Bat-
inn þarf að vera sameiginlegur fyrir
alla fjölskyldun, það veit SÁÁ og
þess vegna er starfið jafn öflugt og
raun ber vitni.
En það eru takmörk fyrir öllu; það
er hægt að sofna á verðinum. Hversu
mikið er hægt að leggja á starfs-
fólkið? Öll starfsemin er nýtt að fullu.
Engum er vísað frá nema eftir grein-
ingu. Öll svona starfsemi hlýtur að
kosta mikið, bæði sveitarfélögin og
ríkið, eða maður skyldi ætla það.
Veikist maður finnst öllum bara sjálf-
sagt að senda hann upp á Vog. Þótt
fjárveitingar séu skornar niður, langt
niður fyrir það sem eðlilegt getur tal-
ist. Ég var hissa þegar ég sá að nær
öll sveitarfélög á landinu eru hætt
fjárstuðningi við SÁÁ. Og þau fá
enga fjárveitingu til forvarna þótt
vitað sé að enginn er betur til þess
fallinn að veita þessa þjónustu en
SÁÁ. En því miður, það getur ekki
gengið að halda stofnuninni í fjár-
svelti til langs tíma. Hún ætlar að
halda áfram að veita þá þjónustu sem
hún hefur veitt hingað til, til allra
landsmanna. Ég tel að nú sé lag til að
leiðrétta það sem úrskeiðis hefur far-
ið í fjárveitingum þannig að þegar
vínið og bjórinn verða komin í mat-
vöruverslanirnar þá verði SÁÁ í
stakk búin til að vera ein helsta vörn-
in fyrir unga fólkið í landinu. Það
hefst aðeins með mjög öflugu for-
varnarstarfi sem SÁÁ getur best
allra leyst hér á landi. Ég hvet alla
sem málið varðar að kynna sér þessi
mál, þá sjá menn að grettistaki hefur
verið lyft í áfengis- og vímuefna-
málum Íslendinga. Þökk sé SÁÁ og
starfsfólki þess.
Alkóhólismi og SÁÁ
Sigurður Friðriksson
skrifar um áfengisvarnir ’Mér er til efs að önnureins þekking á alkóhól-
isma og til er hjá SÁÁ
sé nokkurs staðar til í
heiminum.‘
Sigurður
Friðriksson
Höfundur er útgerðarmaður
og fiskverkandi suður með sjó.
UMRÆÐA um niðurskurð á
sjúkrahúsunum hefur verið áber-
andi undanfarna mánuði. Minna
hefur verið rætt um hlut heilsu-
gæslu í heilbrigð-
isþjónustu. Með því
að efla heilsugæsluna
gefast ný tækifæri til
forvarna. Umræða
hefur einnig átt sér
stað um háa tíðni
þunglyndis á Íslandi
og umtalsverða fjölg-
un örorkuþega vegna
geðrænna raskana.
Það þarf að efla
stuðningsþjónustu við
þessa einstaklinga í
formi viðtala og ekki
hvað síst í formi for-
varna. En hvernig
gerum við það? Hvert
gæti verið hlutverk fé-
lagsráðgjafa í heilsu-
gæslu?
Í lögum um heil-
brigðisþjónustu nr. 97
frá árinu 1990 er í 1.
gr kveðið á um að
„allir landsmenn skuli
eiga kost á fullkomn-
ustu heilbrigðisþjón-
ustu, sem á hverjum
tíma eru tök á að
veita til verndar and-
legu, líkamlegu og félagslegu heil-
brigði“. Með þessari grein er lagð-
ur grunnur að störfum
félagsráðgjafa í heilbrigðisþjón-
ustu. Það er einnig gert ráð fyrir
því að innan heilsugæslunnar sé
veitt ákveðin þjónusta eftir því sem
við eigi. Í 19.gr. þessara sömu laga
er tilgreint hverjar séu aðalgreinar
heilsuverndar. Þar er félagsráðgjöf
þ.m.t. fjölskyldu- og foreldraráð-
gjöf flokkuð sem ein aðalgrein
heilsuverndar. Í dag starfa mér
vitanlega einungis þrír fé-
lagsráðgjafar á heilsugæslu-
stöðvum.
Andlegt og líkamlegt heilbrigði
eru þættir sem eru svo samofnir
hvor öðrum að varla er hægt að
tala um annan án þess að hinn
fylgi með Það er því mikilvægt að
hugað sé að þeim báðum.
Hvað gera félagsráðgjafar?
Félagsráðgjafar hafa að baki 4 ára
háskólanám. Félagsráðgjafar eru
þjálfaðir í að vinna með ein-
staklingum og fjölskyldum og að
beita sálfélagslegum meðferð-
arúrræðum í einstaklings-, hjóna
og fjölskyldumeðferð. Einnig er
lögð áhersla á hóp- og samfélags-
vinnu í námi þeirra.
Þeir vinna út frá heildarsýn,
tengja saman og virkja þau sam-
skiptakerfi sem einstaklingurinn
tengist. Félagsráðgjafinn þekkir
úrræði og þjónustu velferðarkerf-
isins og veitir skjól-
stæðingum fé-
lagsráðgjöf. Markmið
með slíkri ráðgjöf er í
samræmi við lög um
félagsþjónustu að
hjálpa fólki til sjálfs-
hjálpar.
Félagsráðgjafi á
heilsugæslu gæti til
dæmis komið að fjöl-
breyttri vinnu með
einstaklinga þar. Sem
dæmi um það eru
stuðningsviðtöl og fjöl-
skylduráðgjöf fyrir
einstaklinga sem eru í
áhættuhópi vegna fé-
lagslegra eða geð-
rænna vandkvæða.
Félagsráðgjafar gætu
einnig komið inn í
ungbarnavernd með
uppeldisráðgjöf og
komið að uppeldis-
námskeiðum. Ráðgjöf
og fræðsla til foreldra
væri þá hluti af því að
stuðla að tilfinn-
ingalegu og félagslegu
heilbrigði innan fjöl-
skyldunnar.
Að lokum
Með tilkomu félagsráðgjafa innan
heilsugæslunnar myndu félagslegar
bjargir íbúanna aukast og stuðlað
væri að betra félagslegu heilbrigði.
Það væri umhugsunarefni fyrir
þá sem koma að stjórn heilsugæsl-
unnar að kanna kosti þess að fá
inn í heilsugæsluna það sem fé-
lagsráðgjafar hafa upp á að bjóða.
Með því að auka þverfaglegt sam-
starf væri líka verið að auka gæði
þeirrar þjónustu sem ein-
staklingum í landinu er veitt.
Það væri of mikil einföldun að
segja að það að ráða félagsráðgjafa
inn á heilsugæsluna væri eitthvað
sem leysti vanda heilbrigðiskerf-
isins. En möguleikar á að njóta fé-
lagsráðgjafar á heilsugæslu tel ég
að væri góð og mikilvæg viðbót við
þá þjónustu sem þar er í boði. Ég
er einnig sannfærð um að það sé
hagkvæmt úrræði í heilbrigðiskerf-
inu.
Félagsráð-
gjafa inn á
heilsugæsluna
Sólrún Erla Gunnarsdóttir
skrifar um heilbrigðismál
Sólrún Erla
Gunnarsdóttir
’Félagsráðgjafiá heilsugæslu
gæti til dæmis
komið að
fjölbreyttri
vinnu með
einstaklinga
þar.‘
Höfundur er nemandi í
félagsráðgjöf við Háskóla Íslands
og er að útskrifast í vor.
FYRIR mörgum árum þegar
Albert heitinn Guðmundsson var
fjármálaráðherra og
ég var opinber starfs-
maður heima á Íslandi
skrifaði ég blaðagrein
og stakk upp á því að
laun mín og annarra
launþega yrðu hækkuð
og í staðinn kæmi af-
nám nokkurra aukafrí-
daga sem væru úr öllu
samhengi við raun-
veruleikann.
Nefndi ég þar helst
til sumardaginn
fyrsta, uppstigning-
ardag, skírdag, annan
í páskum og annan í hvítasunnu.
Ef ekki væri hægt að borga laun-
þegum fyrir missi þessara auka
frídaga mætti allavega færa þessa
aukafrídaga til svo að bæði at-
vinnurekendur og launþegar yrðu
sáttir.
Kanada og hin
Norðurlöndin (Dan-
mörk, Svíþjóð, Nor-
egur og Finnland)
halda upp á sum-
arkomu sem næst
Jónsmessunni á
föstudegi kringum
24. júní en við höld-
um upp á sum-
arkomu á fimmtudegi
í apríl, oft í snjókomu
og vonskuveðri!
Væri ekki athug-
andi að breyta þessu
þannig að við fylgd-
um frændum okkar báðum megin
við Atlantshafið? Atvinnurekendur
myndu hafa hag af því og launþeg-
ar gætu verið vel sáttir. Þetta var
allt annað mál fyrir atvinnurek-
endur í landbúnaði (bændur) hér á
árum áður, þá var hægt að gefa
frídag til að fagna sumri í apríl
(fyrir sauðburð) en alls ekki yfir
hábjargræðistímann um sólstöður.
Allt sumarið á Íslandi eru engir
aukafrídagar ef undarskilinn er
frídagur verslunarmanna. Hvers
vegna er þetta svona? Hugsanlega
vegna þess að engir kirkjulegir
helgidagar eru yfir hásumarið, að-
eins þessi eða hinn sunnudagur
eftir trínitatis, og íslenskir bænd-
ur og búalið höfðu um annað að
hugsa en frídaga um hásláttinn.
Það var ekki fyrr enn um töðu-
gjöldin seint í ágúst og svo um
réttirnar í september sem hugs-
anlegt var að veita íslensku sveita-
fólki aftur einn frídag eða svo eft-
ir sumarsins annir.
Hvað varðar hina kristnu hátíð-
ardaga, skírdag, annan í páskum,
uppstigningardag og annan í
hvítasunnu, þá vita allir Íslend-
ingar að þessir hátíðisdagar hafa
enga tilsvörun lengur í huga alls
almennings.
Væri ekki tilvalið að færa þá
eitthvað til í almanakinu og halda
upp á þá í sameiningu, t.d. á
helgasta tíma ársins milli jóla og
nýárs, þannig að allir landsmenn
mættu njóta frídaga og andlegrar
upplifunar þessa styttstu daga
ársins þegar hvort sem er verður
ekki miklu áorkað hjá okkur
Íslendingum þótt við séum
stórtækir og afkastamiklir þegar
þess er þörf á öðrum tímum árs-
ins.
Íslendingar eru ekki lengur
þessi sannkristna lúterska þjóð
sem danskir konungar töldu sig
hafa komið fót árið 1550 með af-
töku Jóns Arasonar, síðasta kat-
ólska biskupsins í Skálholti. Nú er
21. öldin upp runnin. Erum við
ennþá á 20. öldinni eða kannski
þeirri 19.?
Það var þetta með sumardaginn fyrsta!
Grétar H. Óskarsson
skrifar um frídaga ’Nú er 21. öldin upprunnin. Erum við ennþá
á 20. öldinni eða kannski
þeirri 19.?‘
Grétar H. Óskarsson
Höfundur er flugvélaverkfræðingur,
fv. flugmálastjóri Namibíu og
nv. yfirmaður flugmála í Kosovo.