Morgunblaðið - 09.05.2004, Blaðsíða 48
UMRÆÐAN
48 SUNNUDAGUR 9. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
I
Eins og alþjóð veit hefur undanfarin
ár staðið deila um
Þingvallastað milli
þjóðkirkjunnar og rík-
isvaldsins. Sú deila
hefur kristallast í
spurningunni um eign-
arhald á Þingvöllum,
þ.e. hver það er sem á
Þingvallastað. Presta-
stefna og Kirkjuráð
hafa fagnað fram-
komnu frumvarpi um
stækkun þjóðgarðs á
Þingvöllum og friðlýs-
ingu hans en jafnframt
lýst því yfir að frum-
varpið feli ekki í sér breytingu á
réttarstöðu Þingvalla sem prestsset-
urs. Er því mótmælt að Þingvellir
séu taldir með ríkisjörðum þar sem
kirkjan fari með eignarhald á Þing-
völlum samkvæmt þinglýstum eign-
arheimildum. Jafnframt hafa bæði
Prestastefna og Kirkju-
ráð hvatt ríkisvaldið til
að koma á ný að við-
ræðum við kirkjuna um
presstsetrið, þ.e. Þing-
vallabæ, og framtíð-
arskipan prestsþjón-
ustu á Þingvöllum.
II
Þessi deila á sér nokk-
urn aðdraganda. Eng-
inn hefur gegnt stöðu
Þingvallaprests frá
árinu 2000, kristnihá-
tíðarárinu, nema góðir
og gegnir prestar sem um stund
hafa komið að þjónustunni þar og
það með ágætum. Í kjölfar hátíð-
arhalda kristnihátíðar var embætti
Þingvallaprests lagt niður í fyrrri
mynd. Þrátt fyrir ítrekaðar óskir
hefur ríkisvaldið ekki viljað ljá máls
á því að ræða við þjóðkirkjuna um
stöðu mála á Þingvöllum. Og því er
málið komið í þann hnút sem raun
ber vitni.
III
Þetta mál kastar skugga á helgasta
stað þjóðarinnar, þjóðkirkjuna og
ríkisvaldið. Auðvitað er það þjóðin
öll sem á Þingvelli! Og í 1000 ár hef-
ur þjóðin falið kirkjunni umsjón með
staðnum. Þar hefur verið kirkja og
prestssetur lengur en á nokkrum
öðrum stað landsins. Eftir að lög
voru sett um Þjóðgarðinn á Þingvöll-
um árið 1928 gengu Þjóðkirkja og
ríki hönd í hönd við að varðveita
staðinn og helgi þessa þjóð-
arhelgidóms. Fór svo fram alla síð-
ustu öld og var samvinna góð milli
ríkis og kirkju um staðinn. Þing-
vallaprestur starfaði enda sem þjóð-
garðsvörður, framkvæmdastjóri
Þingvallanefndar og staðarhaldari.
Aldrei bar þar skugga á.
IV
Af einhverjum ástæðum hefur þess-
ari samvinnu verið slitið. Þar um
hafði ríkisvaldið forystu. Stóra
spurningin er hvers vegna og hvern-
ig má úr því bæta? Á meðan þeirri
spurningu er ósvarað er hætt við að
enn um sinn muni skugga bera yfir
helgasta stað þjóðarinnar.
Þingvellir, þjóðin
og þjóðkirkjan
Þórhallur Heimisson
skrifar um Þingvelli ’Þetta mál kastarskugga á helgasta stað
þjóðarinnar, þjóðkirkj-
una og ríkisvaldið.‘
Þórhallur Heimisson
Höfundur er sóknarprestur.
RÚMT ár er nú frá innrás Banda-
ríkjamanna og bandamanna þeirra í
Írak og enn þjást íbúar landsins
vegna alvarlegra mannréttindabrota.
Brot á mannúðarlögum hafa verið
framin, til dæmis með hóprefsingum á
borð við eyðileggingu íbúðarhúsa og
uppskeru. Fjöldi fólks hefur látið lífið
í áhlaupum á íbúðar-
hús, þegar innrás-
arherinn hefur beitt
vopnum til að koma í
veg fyrir mótmæli, og
við eftirlitsstöðvar.
Þúsundir hafa verið
handteknar og er oft
haldið við niðurlægj-
andi aðstæður, margir
hafa sætt pyndingum
og sumir dáið í varð-
haldi. Hundruðum er
haldið í bága við al-
þjóðleg mannréttinda-
viðmið.
Vopnaðir hópar,
bæði þeir sem berjast
gegn hernámsliðinu,
svo og hópar sem of-
sækja stuðningsfólk
fyrri stjórnvalda, bera
ábyrgð á árásum og
hundruðum morða á al-
mennum borgurum og
starfsfólki alþjóðastofn-
ana eins og Sameinuðu
þjóðanna og Rauða
krossins.
Í því ástandi sem nú er í landinu,
þar sem skortur er á að öryggi íbúa sé
tryggt, hafa mannréttindabrot gegn
konum aukist, bæði ofbeldi í fjöl-
skyldum og ærumorð og ekkert hefur
verið gert til að refsa fyrir þau. Refsi-
leysi vegna mannréttindabrota rík-
isstjórnar Saddams Hussein, her-
námsliðsins og vopnaðra hópa er í
raun algjört.
Mannréttindabrot fyrr og nú
Almenningur í Írak hefur í áraraðir
þjáðst vegna mannréttindabrota, af-
leiðinga stríðsátaka og efnahagslegra
þvingana. Á valdatímabili Saddams
Hussein, tímabili ótta og ofsókna,
voru þúsundir Íraka drepnar af ör-
yggissveitum, margir ,,hurfu“ í kjölfar
handtöku og óteljandi einstaklingar
sættu pyndingum. Fólk var sett í
fangelsi eða tekið af lífi fyrir það eitt
að andmæla yfirvöldum eða tilheyra
hópum sem yfirvöld litu hornauga.
Frá 1980 fram til 1988 stóð yfir blóð-
ugt stríð milli nágrannaþjóðanna Írak
og Íran sem kostaði hundruð þúsunda
ungra manna lífið. Innrás Íraka inn í
Kúveit árið 1990 og stríðið í kjölfar
innrásarinnar leiddi til dauða þús-
unda. Uppreisnir Shı́a Múslima í suð-
urhluta landsins og Kúrda í norður-
hluta þess árið 1991 voru barðar niður
af íraska hernum af mikilli hörku.
Sameinuðu þjóðirnar settu við-
skiptabann á Írak árið 1990. Staðfest
er að viðskiptabannið hafði alvarlegar
afleiðingar fyrir allan almenning og
leiddi til dauða fjölda fólks, sér-
staklega barna og jók á efnahagslega
erfiðleika sem komu harðast niður á
almenningi. Frá árinu 1998 stóðu
bæði Bandaríkjamenn og Bretar fyrir
reglulegum loftárásum á landið, sem
leiddu til dauða fjölda almennra borg-
ara. Um miðjan mars á síðasta ári
hernámu Bretar og Bandaríkjamenn
landið og í þeim átökum sem verið
hafa í landinu síðasta ár hafa meira en
tíu þúsund almennir borgarar verið
drepnir. Amnesty International var-
aði á þeim tíma við því að hernaðar-
aðgerðir gegn Írak myndu leiða til
enn frekari þjáninga íbúa landsins.
Ofbeldi og óöryggi
Í lok apríl á síðasta ári
fór rannsóknarnefnd
Amnesty International
til landsins, í fyrsta sinn í
meira en tuttugu ár, en
ríkisstjórn Saddams
Hussein veitti samtök-
unum ekki aðgang að
landinu. Helsta áhyggju-
efni þeirra sem nefndin
hitti var aukið óöryggi,
ofbeldi og almenn upp-
lausn í landinu. Skortur
á almennri löggæslu og
auðveldur aðgangur að
vopnum hefur enn aukið
á óöryggi og ótta íbúa.
Alvarleg ofbeldisbrot á
konum hafa aukist,
bæði nauðganir og
morð. Hernámsliðið
virðist nýta sér upp-
lausnina og þann anda
ofbeldis sem er viðvar-
andi í landinu og her-
menn bera ábyrgð á al-
varlegum brotum á
mannréttindum, þ.á.m. handahófs-
kenndum handtökum þar sem hinir
handeknu fá ekki aðgang að lög-
fræðiaðstoð og er haldið án ákæru og
dóms. Íbúðarhús hafa verið eyðilögð
og aðrar eignir, og ásakanir um pynd-
ingar verið fjölmargar. Ekki er mögu-
legt að sækja þá sem ábyrgð bera á
slíkum brotum til saka í Írak. Nýlegar
fréttir og myndir sem birst hafa um
pyndingar í Abu Graíb fangelsinu eru
í samræmi við rannsóknir Amnesty
International. Samtökin hafa ítrekað
greint frá ásökunum um pyndingar
og illa meðferð. Amnesty Int-
ernational hefur farið fram á við her-
námsyfirvöld í Írak að sjálfstæð, óháð
og opinber rannsókn fari fram á öllum
ásökunum um pyndingar.
Bið eftir réttlæti
Ástandið í Írak síðasta ár hefur ein-
kennst af lögleysu, auknu ofbeldi og
efnahagslegu óöryggi, og framtíðin er
enn ótrygg. Tryggja þarf verndun
mannréttinda í landinu, gera þarf
grundvallarbreytingar á réttar- og
dómskerfi landsins og mannréttindi
þurfa að vera þungamiðjan í öllu upp-
byggingarstarfi. Amnesty Internat-
ional mun áfram fylgjast með ásök-
unum um mannréttindabrot og
þrýsta á alla aðila að tryggja virðingu
fyrir mannréttindum í landinu. ,,Við
viljum réttlæti, en við getum ekki beð-
ið þolinmóð eftir því til eilífðar,“ sagði
íraskur viðmælandi við fulltrúa Am-
nesty International. Ári eftir fall
Saddam Hussein bíður íraska þjóðin
enn.
Írak ári síðar,
í fjötrum ótta
og ofbeldis
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir
skrifar um Íraksstríðið
Jóhanna K.
Eyjólfsdóttir
’Ástandið í Íraksíðasta ár hefur
einkennst af
lögleysu, auknu
ofbeldi og efna-
hagslegu
óöryggi…‘
Höfundur er framkvæmdastjóri Ís-
landsdeildar Amnesty International.
Moggabúðin
Músarmotta, aðeins 450 kr.