Morgunblaðið - 11.05.2004, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 11. MAÍ 2004 27
ÞAÐ hefur lengi staðið styr um
eignarhald á náttúruauðlindum á
Íslandi. Deilur um landamerki og
eign á landi eru alþekktar, nú síðast
vegna laga um þjóðlendur, en í
samræmi við þau er unnið að því að
ná niðurstöðu um hvaða
land er í einkaeign og
hvað er þjóðlenda; land
sem skilgreint er í eigu
ríkisins. Deilurnar um
eignarhald á fiskistofn-
unum í hafinu kringum
Ísland, „sameign þjóð-
arinnar“, hafa líka verið
mjög fyrirferðarmiklar
í þjóðmálaumræðunni.
Til að ná árangri við
auðlindanýtingu er
mikilvægt að eign-
arhald auðlindanna sé
ljóst og þar með
ábyrgðin á nýtingu
þeirra. Einkaeign-
arréttur er eini eign-
arrétturinn sem er skil-
greindur í stjórnar-
skránni. Hann er þó að
margra mati ekki full-
nægjandi og Auðlinda-
nefnd, sem alþingi kaus vorið 1998,
komst að þeirri niðurstöðu að rétt
væri að skilgreina einnig í strjórn-
arskránni þjóðareignarrétt. Með
slíkum skilgreindum eignarrétti
yrði bæði eiganda (þjóðinni) og
þeim sem fengju að nýta það sem
skilgreint yrði sem þjóðareign ljós-
ar skyldur sínar og réttindi. Undir
þjóðareignarrétt væri þá hægt að
fella t.d. fiskistofnana, þjóðlendur,
hafsbotninn og annað það sem hing-
að til hefur í vandræðaskap verið
skilgreint sem eigur ríkisins. Hér
er við hæfi að minna á deiluna um
Þingvelli; eru þeir ríkis eða kirkju?
Lögin eru þó skýr; Þingvellir skulu
vera ,,ævinleg eign íslensku þjóð-
arinnar“.
Dugar ekki ríkiseignin?
Er þjóðareign eitthvað betri en
einkaeign eða ríkiseign? Það er
pólitískt mat margra
að ekki sé grundvöll-
ur fyrir því að t.d. há-
lendið (þjóðlendur)
og fiskistofnarnir
verði skilgreint sem
einkaeign þeirra sem
það nýta. Það yrði
einfaldlega aldrei
friður um slíka til-
högun. Þótt ákvæðið
um sameign þjóðar-
innar í fiskveiði-
stjórnarlögunum sé
óljóst hefur enginn
stjórnmálaflokkur
treyst sér til að
leggja til breytingar
á því. En óljós laga-
ákvæði skapa líka
óljósa réttarstöðu.
Það þekkja þeir sem
nýta fiskistofnana.
Með því að skilgreina
nýja tegund eignarréttar; þjóðar-
eign, í stjórnarskrá væri hægt að
ráða bót á því. Hugmynd auðlinda-
nefndar sneri fyrst og fremst að
náttúrurauðlindum og gekk út á
það að þjóðareign mætti ekki selja
eða láta varanlega af hendi en veita
mætti heimild til afnota eða hagnýt-
ingar á þessum auðlindum. Einka-
eign má hins vegar selja varanlega
og það á við um ríkiseignir líka,
enda lúta þær sömu lögmálum og
einkaeign annarra lögaðila.
Finnum nýja og
traustari skipan mála
Forsætisráðherra hafði gefið fyr-
irheit um það að fyrir síðustu al-
þingiskosningar yrði lagt fram
frumvarp til stjórnskipunarlaga
um þjóðareignarákvæði í anda til-
lögu auðlindanefndar. Þegar til
kastanna kom varð ekkert úr því.
Hins vegar kom ákvæði þess efnis
inn í stjórnarsáttmála að stefnt
yrði að því að hið óljósa ákvæði úr
lögunum um stjórn fiskveiða yrði
sett í stjórnarskrá. Það mun hins
vegar engu breyta um óljósa rétt-
arstöðu þeirra sem fá að nýta fiski-
miðin og því engu skipta.
Það er mikilvægt að þessi mál
séu rædd og við reynum að finna
þá skipan mála sem sátt geti orðið
um. Nú þegar raforkumarkaðurinn
er að opnast er enn brýnni þörf á
því að reglur séu skýrar og réttindi
á hreinu. Með þjóðareignarákvæði
í stjórnarskrá væri hugsanlega
unnt að leggja grunn að samræmd-
um reglum er giltu um allar auð-
lindir í eigu eða umsjón þjóð-
arinnar. Það er afar mikilvægt
fyrir þjóð sem byggir í svo ríkum
mæli á auðlindanýtingu.
Framtíðarhópur Samfylk-
ingarinnar hefur að undanförnu
efnt til umræðu víða um land um
auðlindanýtingu. Næst á þeirri
dagskrá er málstofa um þjóðareign
á auðlindum og öðrum sameignum
þjóðarinnar sem haldin verður í
Norræna húsinu miðvikudaginn
12. maí kl. 16:30. Það verður m.a.
fjallað um Public Trust eins og sú
tegund þjóðareignar er skilgreind í
Bandaríkjunum. Einnig verður
fjallað um tillögu auðlindanefndar
og ýmsar þjóðareignir sem jafnvel
eru munaðarlausar í einhverjum
skilningi. Umræðan er mikilvæg
og að sem flestir geri sér grein fyr-
ir mikilvægi þess að við búum
sameignum okkar sem traustastan
ramma. Málstofa Framtíðarhóps-
ins er viðleitni í þá veru og vænt-
anlega vekur hún enn frekari
áhuga á þessu mikilvæga viðfangs-
efni.
Þjóðareign –
ekki ríkiseign
Svanfríður Jónasdóttir
skrifar um eignarhald á
náttúruauðlindum
’Er þjóðareigneitthvað betri
en einkaeign
eða ríkiseign?‘
Svanfríður
Jónasdóttir
Höfundur er fyrrverandi
alþingismaður.
HREINN Loftsson kvað upp úr
með það nýlega að hann hefði þurft
leiðbeiningar við til að segja sig úr
Sjálfstæðisflokknum. Eðli málsins
samkvæmt gerir maður svoleiðis
ekki. En til er fordæmi úr sögu
Sjálfstæðisflokksins eldri. Árið
1912 voru tíu þingmenn kosnir
undir merkjum Sjálfstæðisflokks-
ins. Úrvinda eftir ráðherradóm
Björns Jónssonar og Kristjáns
Jónssonar kusu sjö af þessum
þingmönnum að ganga til liðs við
Hannes Hafstein árið eftir, í svo-
kallaðan Sambandsflokk (eins og
stærsti flokkur Færeyja heitir enn
í dag). Álíka margir af heima-
stjórnarmönnum neituðu aðild að
Sambandsflokknum og héldu nafn-
inu heimastjórnarmenn. Kom þá
upp nokkur vandi varðandi þá sem
höfðu verið kosnir undir merkjum
Sjálfstæðisflokksins í kosningum,
en voru nú reiðubúnir að ganga til
liðs við Hannes Hafstein. Hinir
þrír sem eftir voru, þeir Bjarni frá
Vogi, Skúli Thoroddsen og Bene-
dikt Sveinsson, tilkynntu þá sjö-
menningunum að þeir væru reknir
úr Sjálfstæðisflokknum þar sem
þeir hefðu brugðist stefnu hans.
Þrír af tíu ráku hina sjö. Eftir það
voru þremenningarnir og fylgis-
menn þeirra kallaðir „Sjálfstæðis-
menn – þversum“, nafngift sem
þeir voru stoltir af, og undir því
merki leiddu þeir þjóð sína til sig-
urs og sjálfstæðis 1918.
Davíð Oddsson hefur reynst
Sjálfstæðisflokknum sterkur for-
maður á undanförnum árum, en
hefur persónulega bresti sem hafa
ágerst með árunum. Nú gengur
hann fram af öllum góðum og
gegnum sjálfstæðismönnum með
því að gera kröfu til að flokkurinn
fylgi honum í árás á öll þau mann-
réttindi, sem talin eru í stjórnar-
skrá lýðveldisins – nema helst trú-
frelsið – og að auki öll
persónufrelsisákvæði þeirra al-
þjóðlegu mannréttindasáttmála,
sem Ísland hefur undirgengist á
undanförnum árum. Flokkurinn
hefur fylgt honum fram á brún hyl-
dýpisins. Þar hljóta leiðir að skilj-
ast.
Er nú ekki tími til kominn að í
stað þess að tínast úr flokknum,
einn og einn, fari nú allir sannir
sjálfstæðismenn að dæmi þre-
menninganna í Sjálfstæðisflokkn-
um gamla og reki alla þá úr flokkn-
um, sem gengið hafa gegn stefnu
hans, nú um sjálfstæði og frelsi
einstaklingsins til orða jafnt sem
athafna?
Með auðkenningunni Sjálfstæð-
isflokkurinn – þversum verði aftur
hafin upp þau merki sem fallið hafa
á undanförnum hálfum öðrum ára-
tug. „Gjör rétt – þol ei órétt“ var
viðkvæði Ólafs Thors. Kjörorð
Bjarna frá Vogi var: „Að hugsa
rétt og vilja vel.“
Þessi einkunnarorð héldu menn,
ekki aðeins í orði heldur og á borði.
Á því byggðist fjöldafylgi Sjálf-
stæðisflokksins. Nú stöndum við
frammi fyrir því að forysta flokks-
ins er að bregðast stefnu hans. Við
því er aðeins eitt rökrétt svar.
Gjör rétt –
þol ei órétt
Höfundur er blaðamaður.
Ólafur Hannibalsson
SKORAÐ er á forsætisáðherra
að leggja nú þegar fram frumvarp
um opnar fjáreiður stjórnmála-
flokka og frambjóðenda. Frum-
varpinu verði ætlað að standa vörð
um lýðræði og almannaheill í land-
inu og komi fram nú, þar sem þau
gildi virðast rísa hvað hæst á Al-
þingi og í þjóðfélaginu að frum-
kvæði forsætisráðherra sjálfs.
Víðast í vestrænum heimi eru
opnar fjárreiður forsenda þess að
áhrifamikil samtök, öflug fyrirtæki
eða auðugir einstaklingar geti ekki
með fjármagni haft áhrif á stefnu/
sjónarmið stjórnmálaflokka, eða
jafnvel keypt einstaka stjórnmála-
menn til fylgis við sérhagsmuni
eins og fjölmörg fréttadæmi síð-
ustu ára sanna úr víðri veröld.
Stjórnmálaflokkar/frambjóð-
endur (þ.m.t. prófkjör), með opn-
ar, gegnsæjar fjárreiður eru hluti
af heilbrigðu lýðræði. Opnar fjár-
eiður vinna því gegn spilltum
áhrifavöldum og stuðla að al-
mannaheill.
Frjálsir fjölmiðlar hafa frá upp-
hafi verið helsta baráttutækið fyrir
lýðræði og almannaheillum í ver-
öldinni. Frjálsir fjölmiðlar í dag
sem eru öflugir og vinsælir á meðal
fólks hljóta að vinna að almanna-
hagsmunum í þökk stórs hluta íbú-
anna. Frjálsir fjölmiðlar þröngra
sérhagsmuna hafa ávallt dæmt sig
sjálfkrafa til hliðar þegar þeir
njóta ekki hylli almennings. Það er
áhugi fólks sem hver frjáls fjölmið-
ill þarf til að nærast á og dafna
(einfalt markaðslögmál), missi
slíkur miðill tiltrú/vinsældir á
frjálsum markaði lokast á endan-
um fyrir gáttirnar sjálfkrafa.
Stjórnmálamenn og einræðisöfl
um allan heim hafa ítrekað mis-
beitt fjölmiðlum sem þeir hafa haft
stjórn á eða ítök í. Þannig hafa aft-
urhaldssamir ráðamenn ítrekað
unnið gegn almannahagsmunum
og lýðræði. Með boðum, bönnum
eða höftum, hefur þröngsýnum
stjórnmálamönnum oft tekist að
hefta frjálsræðið. Daður við for-
sjárhyggjuna hefur viðhaldið rík-
isreknum fjölmiðlum, undir beinni
pólitískri stjórn (eins og enn þekk-
ist á Íslandi) og jafnvel beitt þeim
gegn frjálsum miðlum. Sú saga er
vel þekkt, sorglega löng og varir
því miður víða enn þegar komið er
fram á nýja öld.
Skorað er á forsætisráðherra
sem einn hóf umræðuna að for-
gangsraða málum í þinginu sem
varða almannahagsmuni og
lýðræðið í landinu. Skorað er á for-
sætisráðherrann að ljúka ferli sín-
um með þeirri sæmd að greiða fyr-
ir lagasetningu um opnar,
gegnsæjar fjárreiður stjórnmála-
flokka og frambjóðenda. Þá yrði
ekki hægt að veita mikið fé, beint
eða óbeint til stjórnmálamanna án
þess að það yrði opinbert, eða hafa
hugsanlega, með fjárhagslegum
stuðningi áhrif á afstöðu
stjórnmálamanna/flokka í and-
stöðu við almannaheill og lýðræðið
í landinu. Vafa almennings gagn-
vart áhrifamætti veitenda dulins
fjár á stjórnmálamenn og flokka
yrði eytt!
Á meðan gefst tími til að gaum-
gæfa fjölmiðlafrumvarp betur, að-
laga það með sátt frjálsum raun-
veruleika í stað þess að knýja mál
áfram (með pólitísku ofbeldi) og
skapa enn á ný í þjóðfélaginu jarð-
veg sundrungar í stað sátta við
leiðarlok.
Skorað á for-
sætisráðherra
Höfundur er markaðsstjóri.
Pálmi Pálmason