Morgunblaðið - 21.05.2004, Blaðsíða 27

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 21. MAÍ 2004 27
PYNDINGAR eru skýlaust
mannréttindabrot sem ber að for-
dæma þar sem þær smána mann-
lega reisn. Pyndingar eru bann-
aðar í alþjóðalögum og lögum
aðildarríkja Sameinuðu þjóðanna.
Samt sem áður tíðkast pyndingar
enn á degi hverjum, víða um heim.
Bann að lögum dugar ekki
Eitt af meginmarkmiðum mann-
réttindasamtakanna Amnesty Int-
ernational er að koma í veg fyrir
pyndingar. Samtökin birta upplýs-
ingar um pyndingar og taka upp
mál einstaklinga sem sæta eða
hafa sætt pyndingum. Reynsla
Amnesty International er sú að
bann að lögum dugar ekki til,
heldur þarf að grípa til aðgerða án
tafar til þess að takast á við pynd-
ingar og annars konar grimmilega
og ómannúðlega meðferð eða refs-
ingar hvar sem slíkt á sér stað.
Dag hvern berast upplýsingar um
pyndingar til Amnesty Int-
ernational og oft leiða pyndingar
til dauðsfalla. Pyndingar og ill
meðferð er ekki eins og oft er talið
bundin við einræðisríki, slík brot
eiga sér einnig stað í lýðræð-
isríkjum. Mismunun og fordómar
eru vatn á myllu þeirra sem beita
pyndingum. Þúsundir karla,
kvenna og barna þjást af völdum
pyndinga. Þær eru stundaðar með
leynd innan veggja fangelsa og í
sumum tilfellum fyrir opnum tjöld-
um. Horfast verður í augu við þá
staðreynd að pyndingar eru enn
mjög útbreitt og viðvarandi vanda-
mál sem verður að bregðast við.
Stöðva verður refsileysið
Fólk hryllir við að heyra af þeim
pyndingaaðferðum sem beitt er, þó
er skelfilegri sú staðreynd að auð-
velt er að koma í veg fyrir pynd-
ingar en það er ekki gert. Yfirvöld
í fjölmörgum löndum leyfa pynd-
ingum og illri meðferð á fólki að
viðgangast bæði með aðgerðaleysi
og með því að beita pyndingum til
að viðhalda völdum. Pyndingar eru
bannaðar í alþjóðalögum, þrátt
fyrir það hylma margar ríkis-
stjórnir yfir pyndingar í stað þess
að sækja þá sem ábyrgð bera á
þeim til saka og stöðva refsileysið
sem umlykur pyndingar og við-
heldur þeim. Eitt af verkefnum
Amnesty International er að auka
meðvitund almennings um raun-
veruleika pyndinga og vernda
fórnarlömb þeirra með því að
hvetja fólk til aðgerða gegn þeim.
Almenningur og stjórnvöld ættu
að nýta sér allar færar leiðir til að
hafa áhrif á ríki sem sökuð eru um
pyndingar.
Hvað er til ráða?
Reynsla Amnesty International
hefur sýnt að til að koma í veg
fyrir pyndingar þarf að tryggja að
við starfsþjálfun þeirra sem koma
nærri fangagæslu, yfirheyrslu eða
meðhöndlun fanga skuli öllum gert
ljóst að pyndingar eru glæp-
samlegur verknaður. Þeim skal
kennt að þeim beri skylda til að
neita að hlýða sérhverri skipun um
að beita pyndingum. Leiða skal
hvern þann sem ábyrgur er fyrir
pyndingum fyrir dóm. Þessi höf-
uðregla gildir hvar sem þeir eru,
hvar sem glæpurinn var framinn
og hvert svo sem þjóðerni pynd-
aranna eða hinna pynduðu er.
Enginn griðastaður ætti að vera til
fyrir pyndara. Stjórnvöld skulu sjá
svo um að allar kærur og fullyrð-
ingar um pyndingar verði rannsak-
aðar hlutlaust og ítarlega. Aðferðir
og niðurstöður slíkra rannsókna
skulu birtar opinberlega. Í sumum
löndum fara pyndingar fram í
leynilegum fangelsum, oft eftir að
fangar hafa verið látnir „hverfa“.
Yfirvöld skulu tryggja að fangar
séu einungis í haldi á stöðum sem
almenningi eru kunnir, og einnig
að ættingjar og lögfræðingar fái
nákvæmar og áreiðanlegar upplýs-
ingar um hvar föngum er haldið.
Pyntingar eiga sér oft stað þeg-
ar föngum er haldið í einangrun –
þeir geta þá ekki haft samband við
fólk sem gæti hjálpað þeim eða
fylgst með hvernig farið er með
þá. Yfirvöld skulu viðhafa var-
úðarráðstafanir til að tryggja að
hald í einangrun bjóði ekki pynd-
ingum heim. Það er mjög þýðing-
armikið að allir fangar séu leiddir
fyrir rétt án tafar eftir að þeir eru
hnepptir í varðhald og að ætt-
ingjar, lögfræðingar og læknar
hafi greiðan og reglulegan aðgang
að föngum. Opinber fordæming á
pyndingum skiptir miklu máli til
að koma í veg fyrir pyndingar. Yf-
irvöld sérhvers lands skulu lýsa
skilyrðislaust yfir andstöðu sinni
við pyndingar. Þau skulu einnig
gera öllum löggæsluaðilum ljóst að
pyndingar verða ekki liðnar undir
neinum kringumstæðum.
Aðgerðir einstaklinga hjálpa
Wei Jingsheng sat í 18 ár í kín-
versku fangelsi, þar
sem hann sætti
pyndingum. Í bréfi
sem hann skrifaði
eftir að honum var
sleppt úr haldi 1997
stendur:
,,Þegar ég kynnt-
ist fyrst því kraft-
mikla starfi sem fé-
lagar í Amnesty
International vinna
í þágu fórnarlamba
pólitískra ofsókna
varð ég djúpt
snortinn af sam-
kennd ykkar og einbeittri stað-
festu,“ og síðar í sama bréfi:
„Starf ykkar skiptir mjög miklu
máli fyrir þá sem þola pólitískar
ofsóknir. Það er sennilega árang-
ursríkara en þið sjálf gerið ykkur
grein fyrir.“ Aðgerðir
Amnesty International í
þágu fórnarlamba
mannréttindabrota eru
margskonar og hver sá
sem tekur þátt í
starfsemi Amnesty
International getur
hjálpað.
Hvað getur þú gert?
* Gengið til liðs við Ís-
landsdeild Amnesty
International með því
að gerast félagi í deild-
inni www.amnesty.is.
* Stutt baráttu Amnesty Inter-
national með fjárframlagi á
1158-26-8717 í SPRON.
Víðtækt vandamál
Jóhanna K. Eyjólfsdóttir
skrifar um pyndingar ’Aðgerðir Amnesty International í þágu
fórnarlamba mannrétt-
indabrota eru margs-
konar…‘
Jóhanna K.
Eyjólfsdóttir
Höfundur er framkvæmdastjóri Ís-
landsdeildar Amnesty International.