Morgunblaðið - 21.05.2004, Blaðsíða 28

28 FÖSTUDAGUR 21. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson. Þ
að ríkir ójafnvægi milli
neikvæðrar og já-
kvæðrar umfjöllunar
um kynlíf og þörf er á
að leggja áherslu á
það síðarnefnda. Umfjöllun um
ógnir við kynlífsheilbrigði blasa
daglega við í okkar samfélagi og
spurning er hvort við viljum hafa
áhrif á það með því að fjalla á
uppbyggjandi hátt um kynlíf,“
sagði Sóley S. Bender, dósent við
hjúkrunarfræðideild Háskóla Ís-
lands og doktorsnemi við lækna-
deild, m.a. í inngangsræðu um
ferska strauma í kynlífsheilbrigði
sem hún hélt á ráðstefnunni
Hjúkrun 2004 nýverið.
„Ég hef jafnframt áhyggjur af
því að ungt fólk fái mikið af skila-
boðum um kynlíf sem það veit
ekki hvernig á að höndla og geta
haft áhrif á kynlífsheilbrigði þess.
Mikið framboð er á miður góðu
efni um kynlíf í fjölmiðlum, á
vídeóspólum og á Netinu sem eru
ungu fólki ekki góðir vegvísar á
kynlífsbrautinni.“
Varðandi kynlífsheilbrigði og
forvarnarstarf á því sviði eru Ís-
lendingar langt á eftir þeim þjóð-
um sem þeir vilja bera sig saman
við, að mati Sóleyjar. „Ljóst er að
við þurfum að laga til í okkar
ranni. Hér byrjar ungt fólk
snemma að stunda kynlíf og tíðni
þungana meðal unglingsstúlkna
hefur verið mun hærri hér en í
nágrannalöndum eins og á Norð-
urlöndum.“
Sóley segir að lögð sé á það
áhersla erlendis að þjóðir heims
standi á tímamótum og að nú sé
tækifæri til að þróa stefnu varð-
andi kynlífsheilbrigði fyrir hina
nýju öld. Við séum að upplifa nýja
kynlífsbyltingu og að lýðheilsa
þurfi þar að vera í brennidepli.
Jákvæðir þættir
kynlífs styrktir
En hvað er átt við með kynlífs-
heilbrigði? „Áhersla á kynlífsheil-
brigði er sett fram til að styrkja
jákvæða þætti kynlífs og til að
stuðla að vellíðan fólks,“ segir
Sóley. „Það er ungu fólki sem er
að finna sig á þessari braut mik-
ilvægt að átta sig á þeim gildum
sem það vill leggja upp með í sínu
ferðalagi til kynlífsþroska.“ Hún
segir Alþjóðaheilbrigðismálastofn-
unina leggja áherslu á nauðsyn
þess að þegar verið sé að stuðla
að heilbrigðum lífsstíl þá þurfi
jafnframt að huga að kynlífsheil-
brigði fólks. „Það sem skiptir
mestu máli er að vinna markvisst
að forvörnum á þessu sviði,“ segir
Sóley. Árið 2000 skilgreindu Al-
þjóðaheilbrigðisstofnunin og Pan
American heilbrigðismálastofnun-
in kynlífsheilbrigði í samvinnu við
Alheimssamtök um kynfræði. Þar
segir m.a. að kynlífsheilbrigði sé
stöðugt ferli sem felur í sér kyn-
ferðislega vellíðan á líkamlegu,
andlegu, félagslegu og menning-
arlegu sviði. Kynlífsheilbrigði sé
það þegar hægt er á frjálsan og
ábyrgan hátt að tjá kynferðisleg-
ar tilfinningar sem stuðla að per-
sónulegri og félagslegri vellíðan
sem styrkja einstaklinginn og
samskipti hans. Skilgreiningin
kemur jafnframt inná rétt til kyn-
lífsheilbrigðis. Það sé mikilvægt í
kynlífi að brjóta ekki á þessum
rétti. „Í kynlífi sem öðru liggja
því landamæri,“ segir Sóley. „Það
eru landamæri sem þarf að
virða.“
Kynfræðsla á villigötum?
Sóley segir kynfræðslu hérlend-
is sem erlendis í gegnum tíðina
hafa verið það sem hún kallar
vandamálamiðaða. Lögð hefur
verið mikil áhersla á getnaðar-
varnir og kynsjúkdóma en þörf sé
á viðtækari nálgun. „Við þurfum
að vera með alhliða kynfræðslu.
Markmið með slíkri kynfræðslu
er að styrkja sjálfsmynd einstak-
lingsins og auka færni hans til að
takast á við ýmis flókin verkefni
kynferðislegra samskipta. Það
kynferðislega samband sem ein-
staklingurinn myndar þarf að ein-
kennast af heiðarleika, samþykki
beggja og vera báðum aðilum til
ánægju. Einstaklingurinn þarf
jafnframt að kunna
að setja mörk í kyn-
lífi. Það er því ekki
nægjanlegt að greina
ungu fólki frá vanda-
málum kynlífs heldur
þarf fleira að koma
til þannig að hægt sé
að byggja upp styrk-
leika þess. “
Skilaboð um kynlíf
eru alls staðar
Sóley segist í gegn-
um starf sitt á
kvennadeild Land-
spítalans hafa orðið
vör við það að ungt
fólk sé að fá ýmis
skilaboð hvað varðar kynlíf sem
því finnst óþægileg og er óöruggt
með. „Það er mikilvægt að átta
sig á eigin gildismati varðandi
kynlíf og geta fylgt því eftir. Það
er m.a. þess vegna sem er mik-
ilvægt að ungt fólk byrji seinna að
stunda kynlíf, því þegar maður er
ungur, þá getur verið svo
vera ákveðinn.“
Sóley nefnir sem d
stundum vilji valdahlut
samböndum hjá ungu fól
ójöfn, enda sé oft um að r
ursmun sem skipti miklu
þessum aldri. Hún segir
grannalöndu
sé lögð áher
ná til ungr
manna hvað
kynfræðslu.
„Erlendar
sóknir sýna
fræðsla er ei
ná til stúlkn
skólunum o
heimilisins.
að strákarn
oft út undan
Sóley segi
lensk könn
hún kom a
þessar nið
en þar kom
stelpur tilei
frekar námsefni kynlífs
nnar í efstu bekkjum gru
en drengir. „Við þurfum
að því hvenær drengirnir
búnir til að fá þessa
kannski þegar þeir eru or
eins eldri, t.d. í fyrsta bek
haldsskóla. Það er mjög n
Þörf á jákvæðri u
un um heilbrigt
Jákvæð og uppbyggjandi umræða u
heilbrigt kynlíf er nauðsynleg til a
stemma stigu við umfjöllun um ógnir
kynlífsheilbrigði sem blasa daglega v
íslensku samfélagi. Að mati Sóleyjar
Bender hjúkrunarfræðings er
nauðsynlegt að gera áætlun um þenn
málaflokk og beina sjónum að fleiru
kynsjúkdómum og getnaðarvörnum
kynfræðslu ungs fólks.
Morgunbl
Ungt fólk og kynlíf: „Það kynferðislega samband sem einstakling
myndar þarf að einkennast af heiðarleika, samþykki beggja og v
um aðilum til ánægju,“ segir Sóley S. Bender, dósent við hjúkrun
fræðideild HÍ. Hún fjallaði um kynlífsheilbrigði á ráðstefnu nýve
Sóley S. Bender
MIÐALDRA Á
VINNUMARKAÐI
Sl. miðvikudag var efnt til ráð-stefnu á vegum félagsmála-ráðuneytis og í kjölfar sam-
þykktar Alþingis á þingsálykt-
unartillögu frá Ögmundi Jónassyni
um stöðu miðaldra fólks á vinnu-
markaði. Það er mjög tímabært að
taka þetta málefni til meðferðar.
Reynsla fólks frá og með miðjum
fimmtugsaldri, sem þarf að leita
sér vinnu er sú, að það er með ein-
dæmum erfitt. Vinnuveitendur
virðast halda, að fólk á þessum
aldri sé lakari starfskraftur en
yngra fólk. Þetta er áreiðanlega
mikill misskilningur. Þeir sem
komnir eru á þennan aldur hafa
öðlast reynslu og þroska, sem leið-
ir til þess, að um mjög góða starfs-
menn getur verið að ræða.
Telja má víst, að það sé ekki
reynsla vinnuveitenda af starfs-
fólki á þessum aldri, sem veldur
erfiðleikum þessa aldurshóps við
að fá vinnu heldur ríkjandi við-
horf, jafnvel fordómar, sem nauð-
synlegt er að breyta. Ráðstefna af
þessu tagi er gott byrjunarskref í
þá átt.
Árni Magnússon félagsmálaráð-
herra benti á það í ræðu á ráð-
stefnunni að atvinnuþátttaka fólks
hér á landi væri með því mesta í
heiminum og í því væru verðmæti
fólgin. Þetta er alveg rétt hjá ráð-
herranum. Það eru mikil verðmæti
fólgin í vinnu fólks á öllum aldri.
Ef í ljós kemur, að einhverjir ald-
ursflokkar eigi undir högg að
sækja á vinnumarkaðnum eru það
þjóðarhagsmunir að finna lausn á
þeim vanda.
Víða um lönd hafa menn áhyggj-
ur af stöðu lífeyrismála og umræð-
ur eru byrjaðar um, að nauðsyn-
legt sé að fólk vinni lengur til þess
að létta þeim byrðum af yngri kyn-
slóðum, sem gætu fólgizt í því að
halda uppi viðunandi lífeyriskerfi.
Við Íslendingar erum svo heppn-
ir að hafa byggt upp öflugt lífeyr-
iskerfi, sem mun skila komandi
kynslóðum betri afkomu en þeim,
sem nú byggja afkomu sína á
greiðslum úr lífeyrissjóðum. Engu
að síður getur verið tímabært í
ljósi batnandi heilsu fólks að ræða
hér eins og annars staðar, hvort
tímabært sé að skapa fólki, sem
komið er á eftirlaunaaldur mögu-
leika á að halda áfram störfum úti
á vinnumarkaðnum.
Hins vegar má segja að þar sé
um að ræða sjálfstætt málefni,
sem ekki þarf endilega að ræða í
tengslum við þann vanda, sem mið-
aldra fólk stendur frammi fyrir, ef
það af einhverjum ástæðum þarf á
þeim aldri að leita eftir vinnu.
Ekki þarf að hafa mörg orð um
þær sálrænu afleiðingar, sem lang-
varandi atvinnuleysi getur haft á
fólk á öllum aldri. Á þessu sviði er
verk að vinna og það frumkvæði,
sem nú hefur verið tekið fagnaðar-
efni.
MARKMIÐ VINSTRI GRÆNNA
OG FRJÁLSLYNDRA
Í nóvembermánuði á síðasta árihafði Álfheiður Ingadóttir, vara-
þingmaður Vinstri grænna, forystu
um að flutt var þingsályktunartillaga
á Alþingi um starfsumgjörð fjölmiðla.
Flutningsmenn ásamt henni voru
Steingrímur J. Sigfússon, formaður
Vinstri grænna, Guðjón A. Kristjáns-
son, formaður Frjálslynda flokksins,
Hjámar Árnason, formaður þing-
flokks Framsóknarflokksins, og
Drífa Hjartardóttir, alþingismaður
Sjálfstæðisflokksins.
Tillögumenn lögðu til að kosin yrði
nefnd til þess að kanna „starfsskil-
yrði fjölmiðla, hræringar á fjölmiðla-
markaði “ o.fl.
Samkvæmt tillögu þessari átti
nefndin að kanna „hvort þörf sé á að
sporna með lagaákvæðum eða öðrum
hætti gegn óæskilegri samþjöppun á
fjölmiðlamarkaði, svo sem að óheimilt
sé að dagblöð eða aðrir áhrifamiklir
prent- og ljósvakamiðlar séu í eigu
sömu aðila, hvort setja beri sérstök
ákvæði í lög sem tryggi fullt gegnsæi
eignarhalds á fjölmiðlum, hvort
ástæða sé til að takmarka sérstaklega
möguleika aðila til eignarhalds á
fjölmiðlum, sem eru markaðsráðandi
eða mjög umsvifamiklir á öðrum
sviðum viðskipta t.d. á sviði fjármála-
þjónustu, löggjöf og starfsskilyrði
fjölmiðla í nálægum löndum með hlið-
sjón af markmiði nefndarstarfsins.“
Í greinargerð með þingsályktunar-
tillögunni segir m.a.: „Mjög varhuga-
vert er að of fáir aðilar verði ráðandi
um þátt fjölmiðla í skoðanamyndun
samfélagsins… Í nágrannalöndum
hafa víða verið sett lög eða reglur til
að hindra óeðlilega samþjöppun á
fjölmiðlamarkaði og tryggja að fjöl-
miðlar séu sjálfstæðir og óháðir. Hafa
í því skyni verið settar skorður við
eignarhaldi á fjölmiðlamarkaði til að
hindra fákeppni og óeðlileg hags-
munatengsl, sem og hringamyndun.“
Ljóst er af þessum tilvitnunum, að
formenn tveggja stjórnarandstöðu-
flokka voru í nóvember þeirrar skoð-
unar, að vinna ætti að þeim markmið-
um, sem tekið er á í fjölmiðla-
frumvarpi ríkisstjórnarinnar. Þeir
töldu m.a. nauðsynlegt að kanna,
hvort banna ætti sömu aðilum að eiga
bæði dagblöð og ljósvakamiðla og
þeir töldu nauðsynlegt að kanna,
hvort markaðsráðandi aðilar á öðru
sviði mættu eiga fjölmiðla.
Þeir kunna að vera andvígir því,
hvernig staðið hefur verið að undir-
búningi löggjafarinnar en það er erf-
itt að komast að annarri niðurstöðu
en þeirri að formenn flokkanna
tveggja séu sammála þeim markmið-
um, sem fjölmiðlafrumvarpi ríkis-
stjórnarinnar er ætlað að ná.