Morgunblaðið - 12.06.2004, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 LAUGARDAGUR 12. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
KRISTJÁN Eldjárn, forseti Íslands,
á árunum 1968 til 1980, kappkostaði
ávallt að halda sig til hlés í stjórn-
málabaráttunni, segir Guðni Th. Jó-
hannesson sagnfræðingur. „Kristján
leit ekki á það sem sitt hlutverk að
taka virkan þátt í stjórnmálum. Það
þýðir samt ekki að hann hafi ekki
gegnt neinu pólitísku hlutverki.
Langt í frá. Þegar hann var forseti
voru miklir átakatímar í stjórnmál-
um; stjórnarskipti voru tíð og póli-
tískt hlutverk forsetans var mest við
stjórnarmyndanir.“
Guðni var meðal framsögumanna á
fundi Sagnfræðingafélags Íslands og
Félags stjórnmálafræðinga, á mið-
vikudag, um pólitískt hlutverk forseta
Íslands frá stofnun lýðveldisins til
okkar daga. Guðni byggði erindi sitt á
rannsóknum sínum á dagbókum og
minnispunktum Kristjáns Eldjárns.
Er Guðni að skrifa bók um það efni og
er hennar að vænta fyrir árslok.
„Í þessum heimildum sést glöggt
hvað mikið mæddi á Kristjáni við
stjórnarmyndunarviðræður og hvað
hann lagði mikla áherslu á að hann
yrði aldrei sakaður um íhlutun,“ út-
skýrir Guðni í samtali við Morgun-
blaðið. „Hann vildi alltaf gera öllum
jafnhátt undir höfði. Hans megin-
markmið voru að vera ekki sakaður
um að grípa inn í og mismuna stjórn-
málaflokkunum. Þetta tókst honum
mjög vel að mínu mati.“
Guðni benti í erindi sínu á að Krist-
ján hefði þó í tíð sinni þurft að taka
umdeildar ákvarðanir. Til dæmis við
þingrofið 1974 og þegar hann tók þá
ákvörðun að veita Lúðvík Jósepssyni,
formanni Alþýðubandalagsins,
stjórnarmyndunarumboð sumarið
1978. „Fyrir utan þessi tvö stærstu
atvik og kannski einhver önnur minni
voru starfsaðferðir Kristjáns ekki
umdeildar. Ég kemst að þeirri niður-
stöðu að í bæði þessi skipti, þar sem
hann var gagnrýndur, hafi hann kom-
ist að réttri niðurstöðu.“ Guðni telur
m.ö.o. að Kristján hafi valið í þessum
tilvikum þann kost „sem var réttastur
miðað við ábyrgð hans, hefð og sann-
girni.“
Tóku virkan þátt í stjórnmálum
Guðni segir að forverar Kristjáns,
þeir Sveinn Björnsson og Ásgeir Ás-
geirsson, á fyrri hluta síns valda-
skeiðs, hafi hlutast miklu meira um
stjórnmál. „Þeir tóku t.d. virkan þátt í
stjórnarmyndunum og reyndu að fá
fram þá niðurstöðu sem þeir helst
kusu. Kristjáni kom slíkt aldrei til
hugar. Hann vildi láta stjórnmálafor-
ingjunum það eftir að koma saman
ríkisstórnum. Kristján taldi að það
væri sitt hlutverk að stýra stjórnar-
myndunum en alls ekki að vinna að
því að einn flokkur væri í stjórn frek-
ar en annar. Það var fjarri hans skoð-
unum.“
Guðni tekur fram að Ásgeir hafi
haldið sig til hlés síðari hluta síns
valdaskeiðs, en þá var Viðreisnar-
stjórnin við völd. „Það reyndi því aldr-
ei á forsetann við stjórnarmyndanir á
þeim tíma. Viðreisnarstjórnin hélt
bara áfram eftir kosningar.“
Guðni segir að Kristján hafi verið
„ópólitíski valkosturinn“ eins og hann
orðar það í forsetakosningunum 1968,
en þá var einnig í framboði Gunnar
Thoroddsen, sem lengi hafði verið
frammámaður í Sjálfstæðisflokknum.
Það hafi m.a. ráðið vali kjósenda að
Kristján var ópólitískur. Í aðdrag-
anda forsetakosninganna hafi Krist-
ján verið kynntur sem frambjóðandi
sem hefði ekki pólitíska fortíð. Að vísu
hefði verið vitað að hann aðhylltist
frekar skoðanir til vinstri en þó var
lögð áhersla á að hann myndi ekki
láta pólitískar skoðanir ráða för.
„Þegar Ragnar í Smára var að hvetja
Pétur Benediktsson, bróður Bjarna
Benediktssonar, til að styðja Kristján
spurði Pétur vegna vinstri skoðana
Kristjáns: „Hvaða afstöðu tekur hann
ef það er stjórnarkreppa?“ Þá svaraði
Ragnar að bragði: „Kristján Eldjárn
mun aldrei láta pólítík ráða ákvörðun
sinni.“ Guðni segir að þetta hafi riðið
baggamuninn hjá mörgum í kosn-
ingabaráttunni 1968, þ.e. „að Kristján
yrði ópólitískur í pólitísku embætti“.
Tók réttar ákvarðanir
Guðni fjallaði í erindi sínu nánar
um þær umdeildu pólitísku ákvarðan-
ir sem Kristján þurfti að taka í for-
setatíð sinni. Hann greindi m.a. frá
þingrofinu og rifjaði upp, í því sam-
bandi, að Samtök frjálslyndra og
vinstri manna hefðu myndað ríkis-
stjórn með Framsóknarflokki og Al-
þýðubandalagi eftir kosningarnar
1971 undir forsæti Ólafs Jóhannes-
sonar, formanns Framsóknarflokks-
ins. Samstarfið hafi hins vegar gengið
illa og í byrjun maí 1974 voru þrír
þingmenn Samtaka frjálslyndra og
vinstri manna hættir að styðja stjórn-
ina. Þar með hafði stjórnin ekki leng-
ur meirihluta á þingi. Hin pólitísku
átök, sagði Guðni, tóku að harðna og
að kvöldi 7. maí var ljóst að lögð yrði
fram vantrauststillaga á stjórnina.
Guðni sagði að Ólafur Jóhannesson
forsætisráðherra hefði þá látið í það
skína að hann myndi rjúfa þing áður
en vantrauststillaga yrði tekin á dag-
skrá. Úrslitastundin hefði runnið upp
8. maí. „Gylfi Þ. Gíslason, formaður
Alþýðuflokksins, hringdi í Kristján og
sagði að hann sjálfur, Geir Hallgríms-
son og Hannibal Valdimarsson vildu
mótmæla því að þing væri rofið áður
en þeim væri gert kleift að kanna
hvort þeir gætu myndað stjórn,“ seg-
ir í erindi Guðna. „Kristján kvaðst
mundu athuga þetta en svo kom Ólaf-
ur Jóhannesson á hans fund og óskaði
eftir umboði til þess að rjúfa Alþingi.“
Guðni sagði að þarna hefði loka-
ákvörðunin um það hvernig endalok
Guðni Th. Jóhannesson sagnfræðingur um Kristján Eldjárn forseta
Kappkostaði að halda sig til
hlés í stjórnmálabaráttunni
Morgunblaðið/ÞÖK
Kristján Eldjárn, forseti Íslands, og Lúðvík Jósepsson, formaður Alþýðu-
bandalagsins, sumarið 1978. Guðni Th. Jóhannesson fjallaði m.a. um það í
erindi sínu þegar Kristján veitti Lúðvík umboð til að mynda stjórn.
Guðni Th. Jóhannesson
HREINSUNARÁTAK Reykjavík-
urborgar fer vel af stað, og hafa
margir komið að því að fegra ásýnd
borgarinnar undanfarna daga. Átak-
inu lýkur á sunnudag og verður hald-
ið áfram alla helgina að undirbúa
borgina fyrir 17. júní.
Útbúnir hafa verið sérstakir
ruslapokar vegna hreinsunarátaks-
ins sem verða aðgengilegir fólki
næstu daga á bensínstöðvum, í Ráð-
húsi Reykjavíkur, félagsmiðstöðvum
Félagsþjónustunnar og í sundlaug-
um.
Börn hafa verið dugleg að taka
þátt í átakinu, og var mikið líf og fjör
við frístundamiðstöðina Tónabæ við
Safamýri í vikunni þegar Þórólfur
Árnason borgarstjóri kom í heim-
sókn og afhenti börnum og starfs-
mönnum á sumarnámskeiðum ÍTR
plastpoka til að taka til hendinni.
Borgarstjóri ræddi við börnin um
mikilvægi þess að hugsa vel um um-
hverfi sitt og síðan var brugðið á leik
með söng og bylgjuhreyfingum.
Börnin ætla að hreinsa rusl af götum
og grænum svæðum og fagna síðan
vel unnu verki með grillveislu í há-
deginu næstkomandi mánudag, að
því er fram kemur í tilkynningu frá
Reykjavíkurborg.
Ánægja
með hreins-
unarátak í
Reykjavík
Þórólfur Árnason borgarstjóri tek-
ur til hendinni ásamt börnum úr
Frístundamiðstöðinni Tónabæ.
DR. Johan Galtung, prófessor um
friðarrannsóknir, segir að það fari
vel á því að forseti smáríkis á borð
við Ísland hafi það á sinni stefnu-
skrá að boða frið í heiminum. Galt-
ung hélt erindi
um hlutverk
smáríkja í friðar-
umleitunum í
Háskóla Íslands
í vikunni. Var
hann hér á landi
á vegum Ástþórs
Magnússonar
forsetaframbjóð-
anda.
Galtung sagð-
ist hafa fjallað um það í erindi sínu
hvað forseti smáríkis eins og Ís-
lands gæti gert til að stuðla að friði
í heiminum.
Hann sagðist m.a. hafa tekið
dæmi af Vigdísi Finnbogadóttur,
fyrrverandi forseta Íslands, og
Mary Robinson, fyrrverandi forseta
Írlands. Þær hefðu í sínum mál-
flutningi lagt áherslu á m.a. kven-
réttindi og mannréttindi almennt.
Fyrir það hefðu þær hlotið mikla
athygli og aðdáun.
Hann nefndi nokkur dæmi um
það hvernig forseti Íslands gæti
stuðlað að friði í heiminum. Til
dæmis gæti hann haft frumkvæði
að því að ræða við stríðandi fylk-
ingar í deilum Ísraela og Palest-
ínumanna og staðið að ráðstefnu í
þeim heimshluta um öryggi og sam-
vinnu. Þar gætu Íslendingar t.d.
tekið sér fyrrverandi forseta Finn-
lands, Urho Kekkonen, til fyrir-
myndar, en hann hefði haldið ráð-
stefnu um öryggi og samvinnu árið
1973 í Helsinki. Á þeirri ráðstefnu
hefði verið lagður grunnur að enda-
lokum kalda stríðsins.
Forseti
hafi frið
á sinni
stefnuskrá
Dr. Johan Galtung
„ÁHUGI ungra lækna á að fara í
framhaldsnám í heimilislækningum
hefur eflst gríðarlega, ekki síst eftir
að það var gert skylt að taka þrjá
mánuði á kandídatsári í heilsugæsl-
unni. Það hefur orðið algjör kú-
vending í rauninni,“ segir Katrín
Fjeldsted, heimilislæknir og fulltrúi
Félags íslenskra heimilislækna hjá
Evrópusamtökum heimilislækna
(UEMO). Undir það tekur Steinunn
G. Jónsdóttir, heimilislæknir og for-
maður sendinefndar Læknafélags
Íslands hjá UEMO, en þær taka
þátt í ráðstefnu UEMO sem er
haldin er á Hótel Nordica.
Ráðstefnan var sett í gær af Jóni
Kristjánssyni, heilbrigðis- og trygg-
inamálaráðherra, og lýkur henni í
dag. Eru Svíar í forsvari fyrir sam-
tökin núna og verða til ársins 2006.
Meginmarkmið ráðstefnunnar er að
ræða málefni heimilislækna á svið-
um sem varða símenntun og fram-
haldsmenntun, og viðhald sér-
fræðiþekkingar og sérfræði-
viðurkenningar.
Steinunn segir að þetta séu póli-
tísk samtök sem um 20 Evrópulönd
eiga hlut að. „Tilgangur þessara
samtaka er nú kannski fyrst og
fremst að stuðla að framþróun
heimilislækninga og standa vörð
um hagsmuni þessarar stéttar. Og
eins að fylgjast með stöðu heim-
ilislækna í heilbrigðiskerfum land-
anna. Með því að hittast svona
skiptumst við á skoðunum um mis-
munandi kerfi í mismunandi lönd-
um, og lærum þannig hvert af öðru.
Svo koma náttúrlega upp í einstaka
löndum vandamál í heilbrigðiskerf-
unum þar sem við getum lagt á ráð-
in um hvernig eigi að leysa t.d.
framhaldsmenntunarmál og sí-
menntunarmál,“ segir Steinunn.
Hún nefnir einnig að rætt sé um
önnur mikilvæg mál eins og kjara-
mál.
Steinunn og Katrín ræða mik-
ilvægi þess að ungir læknanemar
kynnist heimilislækningum og fái
starfsreynslu á heilsugæslustöðvum
og Steinunn segir að það hafi skipt
sköpum að heimilislækningar urðu
hluti af kandídatsári árið 1997, en
frá árinu 1995 hefur verið byggð
upp metnaðarfull framhaldsáætlun í
heimilislækningum.
„Það var Félagi íslenskra heim-
ilslækna sem tókst að sannfæra
heilbrigðisyfirvöld um mikilvægi
þess að setja þetta inn sem skyldu
á kandídatsári. Þetta unga fólk var
alið upp algjörlega inni í sjúkrahús-
umhverfinu, þó að kannski 90% af
vinnunni fari fram utan sjúkrahúsa.
Ég ætla ekki að draga úr mikilvægi
starfs inni á sjúkrahúsunum en það
er auðvitað algjör nauðsyn fyrir
unga lækna og læknanema að það
sé heimur fyrir utan spítalann. Þar
eru sjúklingar sem þarf að sinna.
Þetta er grundvöllurinn í heilbrigð-
isþjónustu,“ segir Katrín.
Morgunblaðið/Jim Smart
Ráðstefnugestir: Steinunn G. Jónsdóttir, Christina Fabian, forseti UEMO, Sigurbjörn Sveinsson, formaður Lækna-
félags Íslands, og Katrín Fjeldsted voru meðal fjölmargra fulltrúa sem sátu ráðstefnuna á Hótel Nordica.
Aukinn áhugi á framhalds-
námi í heimilislækningum