Morgunblaðið - 30.06.2004, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 MIÐVIKUDAGUR 30. JÚNÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
SIV Friðleifsdóttir umhverfisráðherra
lagði áherslu á víðtækt samstarf ríkjanna
við norðaustanvert Atlantshaf á opnun
ársfundar OSPAR-
samningsins um vernd
Norðaustur-Atlants-
hafsins. Fundurinn fer
fram í Reykjavík og
stendur til föstudags.
Um 90 manns frá
mörgum Evr-
ópuríkjum sækja fund-
inn, en á honum verða
rædd mörg atriði sem
tengjast vernd hafsins gegn mengun og
annarri ógn sem að lífríki þess stafar.
Benti umhverfisráðherra á, að 80%
mengunar hafsins kæmi frá starfsemi á
landi, og af þeim sökum væri mikilvægt
að samstarfsvettvangur eins og OSPAR
beitti sér fyrir víðtæku samráði ríkja og
hagsmunaaðila. Þar sem sjávarútvegur
skipti íslenskt hagkerfi gríðarlegu máli
væri hér um mjög mikilvægan málaflokk
að ræða fyrir Íslendinga. OSPAR hefði
sett sér það markmið á ráðherrafundi ár-
ið 1998 að koma ástandi hafsins í við-
unandi horf hvað varðar hreinleika og
sjálfbærni innan einnar kynslóðar. Síðan
þá hefði verið unnið markvisst á þessu
sviði, og sú stefnumótun væri nauðsynleg
til árangurs í þessum efnum.
Mikilvægur samráðs-
vettvangur til framfara
Siv Friðleifsdóttir
MINNINGARSJÓÐUR hefur verið stofn-
aður um Þórð Willardsson en hann féll
fyrir eigin hendi 25. apríl sl. Tilgangur
sjóðsins er að styrkja efnilega nemendur
við Menntaskólann Hraðbraut en Þórður
stundaði nám þar ásamt því að spila
körfubolta með ÍR og vinna hlutastarf á
Thorvaldsen bar. Auk þess mun sjóð-
urinn styrkja önnur málefni eftir ákvörð-
un stjórnar hans, t.d. forvarnir gegn
sjálfsvígum.
Í byrjun júní söfnuðu nemendur Hrað-
brautar og fyrrum félagar Þórðar úr
körfuknattleiksdeild ÍR áheitum og léku
körfubolta í heilan sólarhring. Átakið
gekk vel og fjöldi fólks lagði því lið.
Enn er hægt að gerast stofnfélagi í
minningarsjóðnum en reikningurinn er í
Landsbanka Íslands. Reikningsnúmerið
er 0117-296-001350 og kennitalan
700404-2180.
Minningarsjóður um
Þórð Willardsson
SAMKEPPNISSTOFNUN hefur sent um
2.500 fyrirtækjum, félögum og ein-
staklingum orðsendingu þar sem vakin
er athygli á að upplýs-
ingar á vefsvæðum
þeirra séu ekki í sam-
ræmi við lög, og þeim
jafnframt bent á að
koma upplýsingagjöf
sinni í rétt horf, sam-
kvæmt upplýsingum
frá Samkeppn-
isstofnun.
Stofnunin rannsakaði um tíu þúsund
íslensk vefsvæði til þess að athuga hvort
þeir sem létu í té rafræna þjónustu upp-
fylltu lögákveðna upplýsingaskyldu sína.
Samkvæmt lögum um rafræna þjón-
ustu ber þeim sem veitir þjónustuna
skylda til að gefa staðlaðar lágmarks-
upplýsingar um sig. Vekur Samkeppn-
isstofnun athygli á að lögin um rafræn
viðskipti og aðra rafræna þjónustu taki
ekki einungis til fyrirtækja heldur einn-
ig til einstaklinga sem birta auglýsingar
á vefjum sínum, félagasamtaka sem
þiggja styrki í formi auglýsinga á Netinu
og sölu líknarfélaga á minningarkortum.
Mikið skortir á að
reglum um rafræna
þjónustu sé framfylgt
H
rafn Þorri Þórisson,
nemi í Ármúlaskóla, bjó
til hermilíkan af heimi
þar sem plöntur vaxa og
dafna og skordýr með
gervigreind reyna að
komast af og aðlaga sig
stöðugt breytilegum að-
stæðum. Hrafn byggir
kenningu sína á því að ef dýr myndu þróast í
mjög einföldu umhverfi hefðu þau tilhneigingu til
að vera mjög einföld sjálf því ekki þyrfti mikla
hugsun til að lifa af. Í svo fjölbreyttu umhverfi
sem jörðin er þurfi þróunin að sjá dýrunum fyrir
einhvers konar búnaði til að spá fyrir um hvað sé
að gerast í umhverfinu því flækjustigið sé orðið
það hátt að ekki sé hægt að ganga að hlutum vís-
um.
Hrafn bjó til heilakerfi fyrir skordýrin sem er
samsett úr sex stöðvum. Ein heilastöðin sér til
dæmis um að gera áætlanir og önnur gegnir hlut-
verki minnis. Skynfæri skordýranna er eingöngu
sjónin og með þessum búnaði læra þau að lifa og
komast af í sýndarveruleikanum. Rannsóknin
snerist um það hvort flóknara umhverfi orsakaði
það að sköpunargáfa sýndarskordýranna yrð
meiri og að þau nýttu meira af heilabúnaði sínum.
„Almennt er talið að sköpunargáfa búi ein-
ungis með listamönnum og ég rökstyð það í
skýrslunni. Skordýrin sýna sköpunargleðina í
fjölbreytni ráðagerða þeirra til þess að komast af
í sýndarheiminum,“ segir Hrafn.
Lærði forritun og stærðfræði
samhliða rannsókninni
Verkefni Hrafns var valið úr átta öðrum verk-
efnum ungra íslenskra vísindamanna og fékk
fyrstu verðlaun í landskeppni sem Háskóli Ís-
lands hélt hér á landi í vor. Hrafn verður því
fulltrúi Íslands á heimsmóti ungra vísindamanna
í Dyflinni í september og segja kunnugir að
möguleikar hans þar séu umtalsverðir. Hrafn
naut tæknilegrar leiðsagnar bróður síns við
framkvæmd hugmynda sinna, Kristins Þór-
issonar, sem er þekktur fyrir rannsóknir sínar á
gervigreind og starfaði um árabil hjá Lego, leik-
fangaframleiðandanum danska. Þeir bræður eru
synir Þóris Guðbergssonar, rithöfundar og fé-
lagsmálafrömuðar og Rúnu Gísladóttur, mynd-
listarkonu og kennara.
Hrafn átti um nokkurt skeið við alvarleg veik-
indi að stríða og var fjarlægt æxli við heila hans
fyrir fáum misserum. Meðan á veikindunum stóð
hafði hann nægan tíma til að íhuga og velta hlut-
um fyrir sér og þá fæddist kenning hans um
sköpunargáfuna og hvernig umhverfi getur átt
þátt í að móta flókna heilastarfsemi lífvera. Hann
hafði lítinn grunn í tölvufræðum en lærði sjálfur
að forrita um leið og hann vann að verkefninu
jafnframt því sem hann viðaði að sér þekkingu á
sviði stærðfræði.
„Mér gafst þarna mjög gott tækifæri því ég
fékk alveg að ráða viðfangsefninu og hvernig ég
nálgaðist það. Ég vann að þessu í frítímanum og
tók mér síðan frí frá vinnu til þess að ljúka verk-
efninu á réttum tíma. Það fóru um 350 vinnu-
stundir í verkefnið,“ segir Hrafn.
Sömu lögmál að baki
sköpunargáfu í dýrum og mönnum
Hermilíkanið er forrit með grafískri hlið. Í því
eru gerviskordýr sem eiga að finna sér mat og
læra að finna hann. Einnig eiga þau að læra að
forðast mat sem er þeim skaðlegur. Skordýrin
eru 100 í hverri kynslóð, öll af sömu tegund, og í
upphafi kunna þau ekki neitt og eini skynbún-
aðurinn er sjónin. Þau eignast afkvæmi og sam-
tals eru í líkaninu 20 kynslóðir sem verða stöðugt
færari um að beita gervigreind sinni til þess að
gera ráðagerðir og komast af. Í rannsóknum af
svipuðu tagi eru oft hafðar í kringum 1.000 kyn-
slóðir en mig vantaði til þess öflugri tölvu. Apple
IMC hefur samþykkt að styrkja mig til tölvu-
kaupa fyrir frekari rannsóknir. Skordýrin eru
höfð eins lík og þau gerast í náttúrunni og líkjast
mest býflugum. Einu skynfæri þeirra eru augu
og þau sjá form og liti.
Ég held að sömu lögmál búi að baki sköp-
unargáfu í mönnum og dýrum. Tilgátan er sú að
sköpunargáfan sé svar þróunar við því ófyr-
irséða. Þegar umhverfið er orðið það flókið, að
ekki er hægt að gera ráð fyrir því að það sama
gerist ávallt við vissar aðstæður, þurfa dýr að
þróa með sér hæfileika til að spá fyrir um hvað
gerist. Því flóknara sem umhverfið verður því
betri þarf þessi búnaður að vera og því fjölbreytt-
ara verður hegðunarmynstrið hjá dýrunum.
Rannsóknin leiddi í ljós að í einföldustu gerð
sýndarheimsins gera skordýrin eingöngu áætl-
anir út frá skynfærunum en nota ekki minnið. En
þegar heimurinn verður flóknari nota þau stöð-
ugt meira af þeim búnaði sem er til staðar. Þetta
bendir til þess að því flóknara sem umhverfið
verður því fjölbreyttari hegðun kemur fram.“
Undirstaðan er þróunarkenning Darwins
Hrafn segir að undirstaðan í öllu hermilík-
aninu sé í raun þróunarkenning Darwins. Sem
dæmi má taka að gen þeirra skordýra sem aðhaf-
ast ekkert, erfast ekki því skordýrin deyja úr
vannæringu og geta því ekki fjölgað sér. Smám
saman deyja lötu skordýrin því út en þau skordýr
sem hallast að því að finna sér mat og þróa með
sér góðar aðferðir til þess, fjölga sér.
Hvert skyldi hagnýtt gildi þessarar rann-
sóknar vera? Hrafn bendir á að tölvur hafi stjarn-
fræðilega reiknigetu en þær hafi ekki það frum-
kvæði sem mannshugurinn hefur. „Ef við getum
náð að framkalla sköpunargáfu í tölvum höfum
við búið til veru sem er mun rökvísari en mað-
urinn og býr einnig yfir eiginleika til þess að
„hugsa sjálfstætt“. Hægt er að yfirfæra sköp-
unargáfuna yfir á öll svið. Það þarf sköpunargáfu
til þess að finna upp nýja stærðfræðiformúlu eða
semja tónlist og svo framvegis. Stöðugt flóknara
umhverfi og skynfæri til þess að túlka það getur
orsakað meiri sköpunargáfu. Þar með þarf lík-
lega fjölbreyttari skynbúnað og stærra umhverfi
fyrir þau gervigreindarforrit sem nú er verið að
þróa. Mörg þeirra byggjast eingöngu upp á lykla-
borði og spurningum sem slegnar eru inn með
því.“
Verkefni Hrafns er þegar farið að spyrjast út
og barst honum til dæmis nýlega boð frá Spáni
um að halda fyrirlestur um kenningar sínar á al-
þjóðlegu vísindaráðstefnunni ECCBR’04. „Í
framhaldi af þessu ætla ég að setja saman áhuga-
hóp um gervigreind, hóp sem hittist reglulega og
vinnur saman að verkefnum. Gervigreind snertir
svo mörg fræðisvið, t.d. líffræði, sálfræði, stærð-
fræði, heimspeki, rafeindafræði og fleira. Mér
finnst gervigreind afar mikilvæg fræði enda
væru engin fræði til án greindar,“ segir Hrafn.
Sköpunargáfa í sýndarveruleika
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Hrafn Þorri Þórisson hefur vakið athygli á sér fyrir rannsókn sína.
Hrafn Þorri Þórisson,
tvítugur nemandi á fé-
lagsfræðibraut í Fjölbrauta-
skólanum við Ármúla, hefur
vakið athygli í vísindasam-
félaginu með rannsókn sinni
á sköpunargáfu. Guðjón
Guðmundsson ræddi við
hann um sýndarskordýr í
sýndarheimi.
Hrafn gaf sýndarskordýrinu nafnið Jacky. Hér
sjást heilastöðvarnar í kvikindinu í rissi eftir
Hrafn.
Skjámynd af sýndarheimi Hrafns. Sýndar-
skordýrið sést neðarlega á myndinni vinstra
megin.
gugu@mbl.is
„VERKEFNIÐ hjá Hrafni var afar athygl-
isvert. Hann skoðaði hvernig umhverfið hefur
áhrif á áætlanagerð og þar með lífsafkomu lirf-
anna sem búa í umhverfinu. Hann bjó til líkan
af því og fylgdist með lífshlaupi
gervilífvera sem hann bjó til,“
segir Helga Waage, tækniþróun-
arstjóri hjá Hex hugbúnaði ehf.,
sem dómnefnd Háskóla Íslands
leitaði til eftir sérfræðiáliti. Hún
segir að Hrafn sé upprennandi
stjarna í vísindasamfélaginu.
„Það kemur í ljós í þessu verk-
efni að ef lífverur búa í einföldu
umhverfi eiga þær erfitt með að skipta um
skoðun, en lífverur sem búa í fjölbreyttu og
margbreytilegu umhverfi búa til áætlanir til
þess að lifa af en eru jafnframt mjög sveigj-
anlegar í því hvernig hægt er að laga þær áætl-
anir að breyttum aðstæðum.“
Helga segir að eftirtektarvert sé hvernig
Hrafn blandi saman mismunandi aðferð-
arfræðum saman, t.d. genetískum algóritmum
og áætlanagerð. „Menn eru að byrja að skoða
hluti af þessu tagi en Hrafn blandar þessu sam-
an á mjög frumlegan hátt. Það sem er
skemmtilegt við verkefni frá ungum vís-
indamönnum er að þeir koma svo ferskir að
viðfangsefnunum. Mér fannst verkefni Hrafns
mjög skemmtilegt og fróðlegt. Miðað við þetta
er hann upprennandi stjarna.“
Hrafn er upp-
rennandi stjarna
Helga Waage
SAMTÖK atvinnulífsins og Vélstjóra-
félag Íslands hafa undirritað samning
vegna vélstjóra í frystihúsum og verk-
smiðjum. Samningurinn kveður á um
3,25% upphafshækkun launa frá 17. maí.
Þá eru kauptaxtar vélstjóra færðir nær
greiddum launum. Í samningnum er
einnig gert ráð fyrir stofnun starfs-
menntasjóðs sem taki til starfa 1. októ-
ber 2004. Samningurinn gildir til ársloka
2007, að því er fram kemur á vefsvæði
Samtaka atvinnulífsins.
Samið við vélstjóra
í frystihúsum