Lesbók Morgunblaðsins - 25.01.2003, Blaðsíða 10

10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ˜ MENNING/LISTIR 25. JANÚAR 2003
Á
GRINDVERKIÐ við
gamla húsið mitt á Haga-
melnum hefur verið skrif-
að með svörtum túss-
penna: Fjöruborð
einmanaleikans. Ég get
ekki annað en brosað og
spyr sjálfan mig: Er
þetta hljómsveitarnafn eða titill á ljóðabók?
Hvernig lýsir fjöruborð einmanaleikans sér?
Hef ég einhvern tíma verið þar og horft út á
hafið? Það er að minnsta kosti líklegt að ein-
hvers staðar í nágrenni við fjöruborð sé haf.
En þó að við Hagamelinn sé ekki beinlínis
að finna flóð og fjöru geri ég ekki ráð fyrir
að einmanaleiki sé algerlega óþekkt fyr-
irbæri þar, ekki frekar en í öðrum götum.
Ástæðan fyrir því að ég er kominn hingað
að húsinu sem ég átti heima í með for-
eldrum mínum og systkinum þegar ég var
unglingur er sú að ég sá íbúðina okkar
gömlu auglýsta og ákvað að nota tækifærið
og fá að skoða hana, þrátt fyrir að ég hafi
auðvitað engan hug á að kaupa hana. Sér-
staklega ekki ef það að búa hér um þessar
mundir felur í sér þá hættu að manni skoli
upp í hið skelfilega fjöruborð einmanaleik-
ans! Mig langaði einfaldlega til að koma aft-
ur í gamla herbergið mitt, þar sem ég
breyttist úr barni í ungling – svo ég noti
fremur hátíðlegt orðalag – og þar sem ég
tók margar af mínum afdrifaríkustu ákvörð-
unum, ýmist við undirleik tónlistar úr ferm-
ingarhljómtækjunum eða umvafinn mjúkum
slæðum ilmandi pípureyks, oftast þó með
hvort tveggja í gangi í einu, það er að segja
tónlistina og pípureykinn.
„Gjörðu svo vel,“ segir hálfþreytt en vin-
gjarnleg konurödd í dyrasímann þegar ég
hef útskýrt að ég sé sá sem ætlaði að koma
að skoða.
„Takk,“ segi ég og ýti upp hurðinni.
Það var sem sagt hér, hugsa ég þegar ég
horfi upp eftir sameiginlegum tröppunum
upp á aðra og þriðju hæð; það var hér sem
það gerðist allt saman.
Við bjuggum á þriðju hæðinni. Gróflega
reiknað hef ég kannski labbað upp þessar
tröppur átta til níu þúsund sinnum. Og álíka
oft niður, geri ég ráð fyrir. Hinar og þessar
minningar bæra á sér í huganum þegar ég
geng upp tröppurnar í fyrsta sinn í tuttugu
og fjögur ár, en þegar núverandi eigandi
íbúðarinnar opnar dyrnar og býður mér að
koma inn bókstaflega vakna þessar minn-
ingar og spretta fram úr eins og um lifandi
manneskju væri að ræða. Ég þykist finna
sömu lykt og var. En þegar ég kem inn í
holið víkur hún fyrir þungri matarlykt; lykt
sem í stað þess að vekja upp í mér hungur
gerir mig frábitinn öllum mat.
Þar sem var spegill á veggnum milli eld-
húsdyranna og dyranna sem opnuðust inn í
borðstofuna – spegill sem geymdi alltaf and-
lit ungs frænda míns eftir að hann gretti sig
í hann nokkrum dögum áður en hann dó –
þar er núna vatnslitamynd af húsaröð sem
mér finnst ég kannast við hér í bænum.
Fólkið sem býr hér núna leggur væntanlega
ekki áherslu á að geta skoðað sig í framan
áður en það fer út úr dyrunum.
„Ætli sé ekki best að ég byrji á að sýna
þér hérna hjónaherbergið og klósettið,“ seg-
ir konan sem hleypti mér inn. Hún er á að
giska um fimmtugt, með laglegt andlitsfall
en óskaplega mædd á svip, hún hefur greini-
lega ekki fengið þá hvíld sem hún þarf á að
halda. Mér þykir allt í einu mjög leiðinlegt
að hún skuli vera að búa til eitthvað í eld-
húsinu sem lyktar svona illa. Áður en ég elti
hana inn eftir ganginum að hjónaherberginu
tek ég eftir að gamla herbergið mitt, sem er
við hliðina á dyrunum fram á stigagang,
beint á móti speglinum sem einu sinni var,
er lokað, og einnig dyrnar að stofunni.
„Svo er barnaherbergi hérna við hliðina á
svefnherberginu,“ segir konan en þegar hún
opnar þangað inn sé ég að þar sem einu
sinni var skipulögð vistarvera bróður míns,
sem lagði alltaf töluvert upp úr því að hafa
hreint inni hjá sér, er núna frekar óþrifaleg
kompa; þarna eru bunkar af gömlum Morg-
unblöðum sem lykta, hellingur af mynd-
bandsspólum, plastpokar fullir af kókbrús-
um og bjórdósum og alls kyns dót sem
enginn virðist nota lengur.
„Þetta er nú meira bara svona geymsla,“
segir konan og lokar dyrunum, hún vill aug-
ljóslega ekki að ég sé að kynna mér þetta
nánar. Svo sýnir hún mér baðherbergið, sem
er svo til óbreytt frá því við fjölskyldan átt-
um heima hér en þokkalega snyrtilegt, og
þegar ég kem inn í svefnherbergið fæ ég á
tilfinninguna að þar hafi verið tekið til og
búið um alveg sérstaklega fyrir heimsókn
mína. Þótt konan líti ekki út fyrir að vera
mjög umhugað um hreinlæti hefur henni
fundist rétt að hafa svefnherbergið óaðfinn-
anlegt hvað það varðaði. Ég ímynda mér að
eitthvað hafi gerst þar kvöldið áður sem hún
vildi vera viss um að væru engin sjáanleg
merki um. En þrátt fyrir að ég noti orðið
óaðfinnanlegt í sambandi við svefnherbergið
get ég nánast fundið að öllu sem þar er.
Jafnt húsgögn sem munir eru svo hryllilega
ljótir og ósmekklegir að mér finnst sem
snöggvast að fegurðarskynið sé það element
hugans sem dýpstu gjárnar myndar á milli
okkar mannanna.
„Ég get því miður ekki sýnt þér stofuna
eins og er,“ segir konan þegar við förum aft-
ur inn í forstofuna. Hún horfir á mig og
verður döpur á svip. „Þú verður að afsaka
það,“ bætir hún við.
„Er verið að ...?“ segi ég og á við hvort
verið sé að vinna í stofunni, að endurbætur
eigi sér stað, eitthvað þvíumlíkt.
„Það er bara ekki hægt í augnablikinu,“
ítrekar konan.
„Heyrðu, þá er það bara herbergið hér,“
segi ég glaðlega og banka létt á hurðina að
gamla herberginu mínu.
„Það verður víst að bíða líka,“ segir kon-
an. „En eldhúsið er eftir, þú verður bara að
afsaka að ég er að elda svolítið. Svo er
hérna geymsla á háaloftinu, þú getur fengið
að líta á hana.“
„Það er sem sagt ekki hægt að skoða her-
bergið?“ spyr ég og finnst ég hafa verið of
undrandi í röddinni. Sem ég auðvitað er,
fyrir utan að vera vonsvikinn; það var í þeim
tilgangi að sjá þetta herbergi sem ég kom
hingað.
„Það er bara því miður ekki hægt eins og
er,“ segir konan, án þess að virðast þykja
það sérstaklega miður.
„En íbúðin er á sölu, er það ekki?“ Núna
reyni ég ekkert að fela að mér þyki svolítið
einkennilegt að geta ekki skoðað vöruna
alla.
„Við værum nú ekki að auglýsa hana ann-
ars,“ svarar konan, svona frekar blátt
áfram. „En viltu ekki líta á eldhúsið?“ spyr
hún síðan, svo áhugalaust og þreytulega að
mér verður ósjálfrátt hugsað til þess sem
hún er að búa til inni í eldhúsinu, að það
hljóti að vera heldur óspennandi matur, ekki
aðeins fyrir bragðlaukana og lyktarskynið
heldur fyrir augað; ég sé fyrir mér dauða
kássu, einhvern veginn dökkbrúna með
grænni slikju, og mauksoðnar kartöflur og
grænmeti.
Um leið og ég afþakka það að fá að rifja
upp hvernig umhorfs er í eldhúsinu fram-
kalla ég herbergið mitt gamla í huganum
eins og það var áður en við fluttum. Loftið
svart, veggirnir dökkbrúnir, svartur fer-
hyrningur á einum veggnum með öðrum
smærri ferhyrningi innan í sem er brúnn
eins og veggurinn. Viðarlitaður svefnsófi og
skrifborð í sama dökka litnum undir glugg-
anum, svört hljómtæki, dökkrauð slitin
pulla, gamall og lúinn skrifstofustóll með
örmum, staflar af hljómplötum á fleiri en
einum stað í herberginu og Keith Emerson
á veggnum fyrir ofan svefnsófann, sitjandi í
svörtum leðursamfestingi á svörtu mótor-
hjóli með aðra höndina á svörtum hjálmi
sem liggur á bensíntankinum. Keith Emer-
son, þessi mikli galdramaður sem munaði
ekkert um að skrifa píanókonserta, að
minnsta kosti einn píanókonsert, á milli þess
sem hann ferðaðist um á Harley Davidson
og lét taka myndir af sér í ensk og þýsk
unglingablöð. Það var úr einu slíku blaði
sem ég hafði klippt myndina sem hékk á
veggnum.
„Talaðirðu við þá á fasteignasölunni?“
spyr konan og ég horfi á hana og veit ekki
hvort ég á að svara út í hött eða segja henni
við hvern ég talaði á fasteignasölunni; það
er ekki gott að segja eftir hvers konar svari
hún er að fiska. En þá heyrist allt í einu
glerhljóð innan úr stofunni, eins og einhver
hafi lagt frá sér glas og það hafi rekist í
annað glas, eitthvað á þá leið. Konan ræskir
sig og horfir í kringum sig á ekki neitt; hún
er að bíða eftir að ég fari. Ég get heldur
ekki sagt að mig langi til að vera hér öllu
lengur, ég þakka henni fyrir og sný mér að
dyrunum fram á gang. Þá heyrist hljóð inn-
an úr herberginu mínu, það er eins og lamið
sé í borð eða skáphurð, og um leið og ég tek
í hurðarhúninn er hrópað:
„Segðu honum að fara!“
Mér bregður og ég staðnæmist með hönd-
ina á húninum. Röddin hinum megin hurð-
arinnar er auðheyrilega ung, en þó ein-
kennilega dimm, ég sé fyrir mér að það sé
slökkt í herberginu. Þegar ég horfi í augu
konunnar get ég auk þess ekki betur séð en
að þau segi mér að fara; hún gerir eins og
henni er sagt. Ég kinka til hennar kolli af-
sakandi, sný síðan húninum – þetta er sami
húnn og fyrir aldarfjórðungi – og þegar ég
opna fram á gang hrópar sama rödd og áð-
an:
„Ég þarf að komast fram!“
Ég reyni að forðast að mæta augum kon-
unnar aftur, ég færi mig yfir þröskuldinn,
en áður en ég læt aftur hurðina heyri ég
kallað með auknum raddstyrk:
„Mamma!“
Ég veit ekki nákvæmlega hvað það er sem
ég yfirgef með því að loka dyrunum, en það
er samt léttir að vera einn hér frammi á
ganginum. Áður en ég geng niður stigann –
væntanlega í allra síðasta sinn – horfi ég
upp þröngar og brattar tröppurnar að háa-
loftinu sem ég hefði getað fengið að skoða
hefði ég viljað.
Á leiðinni niður tek ég eftir því að tvær
myndir sem hanga á veggnum við dyrnar að
neðri íbúðinni í stigaganginum eru sömu
myndir og voru þar þegar við áttum heima
hérna. Ég ætti að muna það, segi ég við
sjálfan mig, eftir að hafa gengið framhjá
þeim hátt í tuttugu þúsund sinnum, ef eitt-
hvað var að marka útreikninga mína.
Hún rifjast upp fyrir mér fjölskyldan sem
bjó fyrir neðan okkur. Sonur hjónanna var
ágætur vinur minn og allt í einu finnst mér
svolítið fáránlegt að hafa ekki heyrt af þessu
fólki síðan. Er hugsanlegt að það eigi heima
hérna ennþá? Þegar ég hringdi dyrabjöll-
unni hjá konunni uppi gat ég ekki séð nein
nöfn, hvorki við bjölluna né á útidyrahurð-
inni, en fyrst sömu myndir eru ennþá á
veggnum er ekki ólíklegt að þau séu hérna
enn, að minnsta kosti hjónin sem hljóta þá
að vera orðin frekar roskin. En svo þarf það
ekkert að vera; sjálfur skildi ég eftir á
veggnum í herberginu mínu svarta ferhyrn-
inginn með litla brúna ferhyrningnum innan
í; hann var reyndar málaður á vegginn. Og
plakatið með myndinni af Keith Emerson;
ég man ekki heldur eftir að hafa tekið það
með mér þegar við fluttum.
Morgunblaðið/Golli
HERBERGIÐ
MITT
Höfundur er rithöfundur.
E F T I R B R A G A Ó L A F S S O N