Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.2004, Blaðsíða 1
Laugardagur 17.7. | 2004 | 29. tölublað | 79. árgangur
[ ]Tangó | Oft var þörf en nú er nauðsyn að tangóa sig áfram í Buenos Aires |4Sykurmolarnir | Life’s too Good er 5 stjörnu plata og vendipunktur í íslenskri rokksögu |13Jón Óskar | Sambræðsla óvæntra og óstýranlegra þátta kjarninn í nýrri verkunum |8
LesbókMorgunblaðsins
Þ
egar rætt er um Rómönsku Ameríku, bók-
menntir og konur í sömu andrá ber nafn Isabel
Allende fljótt á góma. En það eru einmitt þýð-
ingar á verkum hennar og rithöfundarins Gabr-
iel García Márquez frá Kólumbíu sem skapað
hafa þær hugmyndir sem ríkjandi eru hér á
landi um bókmenntir Rómönsku Ameríku.1
Meðal þeirra sem til þekkja koma hins vegar
upp mörg önnur nöfn, m.a. nöfn skáldkvenna sem eru mun betur
þekktar en Isabel Allende.
Rétt er að hafa í huga að Isabel Allende, sem ættuð er frá Chíle;
flúði undan herforingastjórn Pinochet á sínum tíma og fluttist til
Bandaríkjanna þar sem hún hefur búið um áratugaskeið. Í bók-
menntaheiminum eru því margir sem flokka verk hennar með hin-
um svokölluðu „chicano-bókmenntum“, þ.e. bókmenntum sem skrif-
aðar eru af spænskumælandi innflytjendum í Bandaríkjunum. Þó
verður ekki framhjá því litið að Isabel Allende er fædd og uppalin í
Chile, stundaði þar nám og sleit þar barnsskónum sem rithöfundur.
Enn fremur að hún gat sagt sögur eins og hún gerir t.d. í bók sinni
Hús andanna (1987) vegna þess að til var í álfunni hefð fyrir því að
konur segðu sögu sína. Allende tók upp þráð fyrri kynslóða og óf
áfram vefinn sem konur Rómönsku Ameríku höfðu setið við óslitið
frá lokum nítjándu aldar. Fyrri hluta tuttugustu aldar höfðu verka-
og menntakonur, yfirstéttar- og indíánakonur verið iðnar við að
kveðja sér hljóðs með sögum og ljóðum. Þær notuðu bókmenntirnar
til að segja sögur af konum en ekki síst til að spegla líf sitt og um-
hverfi. Þær settu spurningarmerki við áherslur feðraveldisins og
þær efuðust um ágæti kaþólskunnar, um leið og þær dásömuðu það
sem þær höfðu dálæti á s.s. fegurð gjöfullar náttúru, dug formæðr-
anna og samstöðu kvenna. Á sama tíma ögruðu þær hefðum og gild-
um samfélagins og brydduðu tungumálin nýjum myndum.
Vert er að líta til baka og skoða hvernig vefnaðurinn sem Allende
tók við varð til og hvers vegna hann varð eins litríkur og hann er um
þessar mundir. Stiklað verður á stóru yfir þessa stórbrotnu sögu og
nokkur dæmi tekin af sjónarhóli kvenna sem allt fram á síðustu ár
hefur mótast af því að kvenrithöfundarnir hafa fundið sig staddar á
hliðarlínum þjóðlífsins. Þær hafa tjáð sig af jaðrinum og beint sjón-
um sínum og gagnrýni að miðjunni, – að valdakjarna samfélagsins
og bókmenntanna í höndum karla. Lengi vel voru konur ekki full-
gildir meðlimir menntaelítunnar. Þær máttu ekki sækja opinbera
viðburði eða samkomur né fara á kaffihús nema í fylgd karla. Ekki
var heldur ætlast til að þær hefðu sjálfstæðan vilja eða tjáðu op-
inberlega skoðanir sínar á þjóðfélagsmálum. Samfélagsleg réttindi
kvenna voru ekki endilega bönnuð með lögum, en hefðir, siðir og
venjur gerðu ekki ráð fyrir að konur væru að vaða upp á dekk hins
opinbera lífs. Þeirra verksvið í flestum samfélagshópum, nema e.t.v.
í allra lægstu stéttunum, var einkalífið, heimilishaldið, þjónustan og
umönnunin.
Þegar litið er aldir aftur í tímann finnast afgerandi en fágæt
dæmi um þátttöku kvenna í menningarlífinu og verk þeirra bera
sérstökum sjónarhóli kvenna vott. Fyrsta ber fræga að telja
Með potta,
orð og
tillögur að
vopni
Frá sjónarhóli kvenna:
Bókmenntir
Rómönsku Ameríku
Eftir Hólmfríði Garðarsdóttur | holmfr@hi.is
Bókmenntir kvenna í Rómönsku Ameríku blómstra um þessar
mundir. Þær eru skrifaðar af konum sem segja frá menningu og
mannlífi þar sem konur leika aðalhlutverkið í eigin lífi en þann-
ig hefur það ekki alltaf verið í þessum heimshluta. Hér er saga
kvennabókmennta í Rómönsku Ameríku rakin. Síðari hluti
greinarinnar birtist í Lesbók að viku liðinni.
3