Lesbók Morgunblaðsins - 17.07.2004, Síða 10

Morgunblaðið/RAX
Hafsteinn Austmann segir eigin sannfæringu skipta öllu í myndlist. „Ég myndi frekar moka skurð en mála myndir sem ég væri ekki sáttur við,“ segir Hafsteinn Austmann.
É
g var tíu ára þegar ég uppgötv-
aði vatnsliti. Áður hafði ég
málað með krít, eins og
krakkar gera, en þegar ég
kynntist vatnslitunum varð ég
yfir mig hrifinn af þeim. Þeg-
ar ég kom í gagnfræðaskóla var ég svo heppinn
að fá Skarphéðin Haraldsson sem kennara,
sem hafði lært vatnslitamálun í Englandi.
Hann sá að ég hafði mikinn áhuga á þessu og
bauð mér að mála heima og koma til hans einu
sinni í viku, í vinnustofu sem hann hafði á bak-
við kennslustofuna. Þá fór hann yfir það sem
ég hafði gert í vikunni og
gaf mér ábendingar. Margt
af því endaði nú í ruslinu,“
segir Hafsteinn Austmann
myndlistarmaður, en sýn-
ing á vatnslitamyndum hans á fimmtíu ára ferli
stendur yfir í Listasafni ASÍ um þessar mund-
ir. Tilefni sýningarinnar, sem ber yfirskriftina
Litbrigði vatnsins, er sjötugsafmæli hans sem
hann fagnar næstkomandi mánudag.
Hafsteinn Austmann er einn af þekktustu
vatnslitamálurum Íslands. Á fimmtíu ára ferli
hefur hann verið iðinn við að sýna, bæði hér á
Íslandi og í útlöndum, unnið til verðlauna og
ferðast og skoðað myndlist um allan heim. En
einn af sterkustu áhrifavöldunum úr íslenskri
listasögu í listsköpun Hafsteins er Ásgrímur
Jónsson. „Hann er okkar frumkvöðull hér-
lendis í akvarellutækni. Vatnslitamyndirnar
sem hann gerði milli 1908 og 1912 eru sér-
staklega góðar, litirnir svo tærir og myndinar
tæknilega svo vel gerðar að það er ótrúlegt að
hann hafi ekki lært vatnslitamálun. Af honum
hefur maður töluvert lært.“ Hann nefnir líka
ensku málarana J.M.W. Turner og John
Constable, frumkvöðla í vatnslitamálun í Evr-
ópu í byrjun 19. aldar. „Þeir máluðu utandyra
og þó að Frakkar hafi viljað kalla sína menn
fyrstu impressjónistana, eru Turner og
Constable í raun þeir allra fyrstu. Þeir fyrstu
til að mála loftið.“
Vatnslitamálun er vandasöm listgrein, eins
og allir þekkja sem hafa reynt, og jafnvel mað-
ur sem hefur stundað hana í áratugi eins og
Hafsteinn er því sammála. „Þetta er það erf-
iðasta sem hægt er að glíma við í myndlist.
Maður byrjar á ljósu, það er að segja papp-
írnum, og setur bara vatn. Svo lætur maður
þorna á milli, og fer svo aftur yfir. Það er þó
ekki hægt að fara mjög oft, því þá verður lit-
urinn óhreinn. Það þarf mjög lítið til að mynd
hrynji algjörlega, og oft getur verið erfitt að
greina hvenær mynd er tilbúin. Svavar Guðna-
son orðaði það þannig að þegar maður sneri
sér frá mynd ætti hún að koma eins og högg í
hnakkann. Tilfinningin að myndin hafi tekist
gerist afskaplega sjaldan, en hún er ólýsanlega
góð. Það er hún sem lætur mann halda áfram
að mála.“
Það gæti komið mörgum Reykvíkingum á
óvart að skúlptúrinn Ryð, sem stendur fyrir
utan hús Landsvirkjunar við Bústaðaveg, er
einnig úr smiðju Hafsteins. En Hafsteinn seg-
ist ekki líta á sig sem listmálara. „Ég hef frem-
ur viljað líta á mig sem eins konar renaissance-
mann, í anda Michelangelo og Leonardo og
allra hinna sem fengust við mörg ólík form um
leið, máluðu, byggðu og fundu upp,“ segir
hann.
Æfingin skapar meistarann
Að loknu námi í gagnfræðaskóla hóf Hafsteinn
nám í hinum svonefnda Frístundamálaraskóla,
sem síðar átti eftir að verða Myndlistarskólinn
í Reykjavík. Kennarar hans þar voru meðal
annars Þorvaldur Skúlason og Kjartan Guð-
jónsson. Þaðan lá leiðin í Handíða- og mynd-
listaskólann, sem seinna varð Myndlista- og
handíðaskólinn og síðar Listaháskóli Íslands
og árið 1954 hélt Hafsteinn til Parísar í frekara
nám. „Ég hafði þá kynnst stúlku úr Leiklist-
arskólanum, sem núna er eiginkona mín, Guð-
rún Stephensen. Dóttir okkar var nýfædd þeg-
ar ég fór, en ég sá að ef ég færi ekki þá færi ég
aldrei. Þá voru engin námslán og maður þurfti
að vinna fyrir uppihaldi vetrarins allt sumarið.
Tengdamóðir mín brá einnig á það ráð að fara
með mig til efnaðra manna sem hún þekkti og
selja þeim myndir, og þannig varð ég mér úti
um smáuppihaldspeninga.“
Síðan Hafsteinn sneri heim til Íslands að
lokinni Parísardvölinni hefur hann starfað
óslitið í myndlist, eins og sýningin sem nú
stendur yfir í Listasafni ASÍ gefur innsýn í.
„Mér finnst eins og árið 1980 séu ákveðin tíma-
mót, þá fyrst hafi ég í raun farið að gera eitt-
hvað af viti í myndlistinni þó að ég hafi þá verið
við störf í fjöldamörg ár. Æfingin skapar
meistarann, eins og sagt er, og ég hef alltaf
haft þá skoðun að vinnan geri mann að því sem
maður er.“
Glíma við uppbyggingu og liti
Flestar myndir Hafsteins eru óhlutbundnar,
og á sýningunni í Listasafni ASÍ eru eingöngu
abstrakt vatnslitamyndir. „Ég hef alltaf málað
svona,“ segir hann. „Nema kannski þegar ég
var í skóla. Ég kom inn í myndlist á þeim tíma
þegar kúbistarnir höfðu reist borðið upp, ef
svo má segja, og geómetrían var að ryðja sér
til rúms. Á tímabili var maður að sjálfsögðu
kallaður klessumálari. Ég man eftir því að
mynd eftir mig hafi verið líkt við vínarbrauð
með glassúr! En nú þykir maður orðinn
klassískur og fáir að agnúast lengur út í ab-
straktsjónina.“
Verkin sem prýddu sali Listasafns ASÍ á
sýningunum á undan eru um mjög margt ólík
vatnslitamyndum Hafsteins. Þar sýndu Guð-
rún Vera Hjartardóttir, Helga Óskarsdóttir og
Ingibjörg Magnadóttir Helgidóm í Ásmund-
arsal og Rósa Sigrún Jónsdóttir sýndi undir
heitinu Horfðu djúpt í Gryfju. Hafsteinn segir
sér finnast svolítið erfitt að setja sig inn í það
sem yngsta kynslóð myndlistarmanna er að
fást við í dag. „Mér finnst einhvern veginn að
ég sé orðinn of gamall til að skilja þau, þó að ég
reyni að fylgjast með. En það hvarflar ekki að
mér að fara að skamma þessa krakka. Þau eru
alveg eins viss í sinni sök og ég var á sínum
tíma. Ef þau trúa á það sem þau eru að gera þá
er vit í því. Ég og kollegar mínir hefðum til
dæmis getað málað landslag á sínum tíma, en
það var ekki það sem maður vildi gera, heldur
glíma við uppbyggingu og liti, án þess að verða
fyrir truflunum af einhverri fyrirmynd.“
Málar fram á síðasta dag
Hafsteinn segist ekki viss um hvernig hans
eigin myndir komi honum fyrir sjónir nú á dög-
um. „Ég veit það ekki. Þegar maður er orðinn
alveg viss um að hlutirnir séu farnir að ganga
upp er maður kominn á hættulega braut og
ætti að snúa sér að öðru. Ef maður er farinn að
búa til myndir bara til að selja eða til að þókn-
ast öðrum. Maður verður að gera það sem
manni finnst vera góður hlutur, hvort sem það
selst eða ekki, og fylgja sinni sannfæringu. Ég
myndi frekar moka skurð en mála myndir sem
ég væri ekki sáttur við.“
Sjötugsafmælið er rétt handan við hornið,
eða helgina, því Hafsteinn Austmann er fædd-
ur 19. júlí 1934. Að hætta að mála er samt alls
ekki á dagskrá hans enda segist hann aldrei
hafa séð eftir því að hafa gert myndlistina að
ævistarfi sínu. „Það er langt í frá. Listmálarinn
Titian varð nú hundrað ára og málaði fram á
sinn síðasta dag. Mér finnst myndirnar mínar
alltaf að verða persónulegri og ég er sífellt að
ná betri tökum á því sem ég vil ná fram í þeim.
Meðan svo er heldur maður áfram.“
Akvarellur Austmanns
Vatnslitir og Hafsteinn Austmann myndlist-
armaður eiga sér langa sameiginlega sögu.
Yfirlit verka hans í tilefni sjötugsafmælis
hans stendur nú yfir í Listasafni ASÍ, en á
sýningunni eru vatnslitamyndir sem spanna
fimmtíu ára feril.
Eftir Ingu
Maríu
Leifsdóttur
ingamaria@mbl.is
’Tilfinningin að myndin hafi tekist
gerist afskaplega sjald-
an, en hún er ólýsanlega
góð. Það er hún sem
lætur mann halda
áfram að mála.‘
10 | Lesbók Morgunblaðsins ˜ 17. júlí 2004