Íslendingaþættir Tímans - 16.08.1968, Blaðsíða 4

bezt, en jaí'nframt smaður verst af
hinum hugsjónalausu hentisemi.nn
aj spilagosum. Og hún skupar per
sónuleika. Þessi sterki persónu-
feiki Jóns Leifs skipar honum há-
an sess, prátt fyrir miklar inni
■ faídar andstæður, sem búa í mis-
: jafnlega ríku mæli með hverjum
manni.
Fáum mun kunnugt, að Jón
Leifs var hljómsveitarstjóri um
margra ára skeið. Þannig stjórnaði
hann hijómsveit Alþýðu-akademí
unnar í Leipzig 1922 til 1924.
Sem gestur kom hann fram sem
, stjórnandi hirðkapellunnar í
| Buckeburg 1922, Dorgarhljómsveit
; arinnar í Dortmund 1922 o,g fál-
harmóníunnar í Дe,sden 1923, svo
; að fáar séu nefndar af þeim þrjá-
: tíu hljómsveitum, er hann stjórn-
aði við 28 ára langa dvöl sína í
Þýzkaland). Hinsvegar munu enn
i margir minnast ársins 1926, er Jón
’ Leifs vann það þrekvirki að fara
í hljóm'.cikaför með Fílhar-
mónísku hljómsveitinni í Ham-
borg til Oslo, Bergen, Þórshafnar
í Færeyju’.n, Reykji'VÍkur og Hafn-
arfjarðar. A seytján hljómleikum
voru leiknai m.a. 5 sinfóníur Beet-
hovens (sú 1., 2.. 3., 7., og 8.)
g-moll sinfónía Mozarts, verk eft-
ir Baoh, úslenzk þjóðlög útsett af
Johan Svendsen cg verk Jóns,
mimodrama og sorgarmars úr
Galdra-Lofti og forleikurinn
Minni íslands, sem saminn var sér-
staklega íyrir þe:.sa för. Við þetta
tækifæri fengu íslendingar í fyrsta
sinni áð sjá og ht.yra fullskipaða
hljómsveit.
Þegar þessi þáttur ævinnar er
sagður, vekur það furðu, að Jón
skuli aldrei hafa stjórnað Sinfóníu
hljómsveit íslands eða Hljómsveit
Ríkisútvarpsins. Tvennar söguleg-
ar staðreyndir taia hér máli mik-
illar ráðgátu. Andstæðurnar vilja
ekki sættast.
Sem píanisti hafði Jón Leifs
haft afbragðs kennara, er hann
hóf nám í Leipz'.g 1916, Rohert
Teiohmuller. 17. júní 1921 tekur
hann lokapróf í pianóleik á kon-
servatorium-konsert og flytur pá
píanókonsert í f-nroll eftir Bach
með hljómsveitarundirleik, stjórn-
að af Walter Davisson, seon síðar
varð skólastjóri. Ennfremur lók
hann píanóhlutverkið i fiðlusónötu
eftir kennara sinn Paul Graener.
Að afloknu prófi heldur hann
heim til íslands og leikur í Bár-
unni ásamí Annie, konu sinni, tvo
; píanókonseita eft.v Bach fyrir tvö
píanó og konsert eftir Mozart í A-
dúr, nr. 23.
Gröfin ?r hæsti sjónarhóll yfir
mannlegt iíf. Ævin sem heild blas-
ir við augum. Þau staðnæmast við
helztu kennileiti. Eitt þeirra er
hér píanóiö. Jón Leifs fjarlægðist
þetta hljóðfæri því meir sem á leið.
Góður píanisti þarf ekki að vera
hamhleypa sem Liszt. Samt er
hann góður spilari. Og það var
Jón Leifs. Hve sjaidan hann sýndi
það, er enn undrunarefni. Vafa-
laust réðu hin langdrægu sjónar-
mið því að hljóðiæraleikur varð
ekki kepnikefli. Spilaður tónn
deyr. Ritaður tónn lifir.
Tónverk er ritverk. Það er sam-
setning skráðra tóna. Möguleikar
samsetningar eru takmarkalausir.
En að setja saman tóna í tónsmíð
er býsna kunnáttusamleg iðja. Og
kunnustan ein rtægir ekki. Aðeins
sá verðskuidar heitið tónskáld
sem í persónulegum stil hefur
fram að færa eitthvað nýtt og ann-
að en það sem ýrr.sir fyrirrennar-
ar hans þigar hafa tjáð. Þetta var
Jóni Leifs ungum íullljóst. ísland
varð að kveða yið eigin tón, ef eft-
ir þvi skyidi tekið Öll eftiröpun
ýmissa isma var honum hvimleið,
öll stæling fjarri skapi. Ennfrem-
ur sneiddi hann sífellt hjá allri
tilfinningasemi, og tepruskapur
var honum ógéðt'elldur sem róm-
antískt veiklyndi Þessi sam-
kvæmni gat g^ngið svo langt, að
Schumartn varð „viðbjóðslegur
kompónisa" sem ekki hafði hem-
11 á tilfinnmgum sínum. Bach var
honum ímynd andlegrar hreysti
og „etf menn ná að skilja verk
Bachs og fylgjast með föstum sam
fléttingi raddanna. þá má segja,
að menn fái nýtt afl og stálvilja
í allar taugar“, sagði Jón sjálfur.
Síðar aðhylltist hann meira Palest-
rjna. Hjá honum nam hann pann
stöðugleika þríhljóms í grunn-
stöðu, sem Jóni Leifs fannst sam-
svara bezt íslenzku manneðli og ís-
lenzkri náttúru Óbreytanleg
gnunnstaða keðjufimmundanna í
íslenzkum tvísöng hefur hér og
sagt til sm. En mest allra tón-
skálda mat hann Beethoven. Hjá
honum fór saman mannvit, mann-
kærleiki og sáiarkraftur alls
mannkyns.
Rammur íslands tónn ómar í
öllum tónsmíðum Jóns Leifs. Á-
ferðin er oft alihrjúf en undir-
tónninn ávallt upprunalegur.
Iívort tveggja getur vitnað um
skort á arfleið músíkmenntaðra
fyrri kynslóða. Hér bjó styrkleiká
Jóns Leifs. Allsleysið efldi hann
til miskunnarlausrar baráttu, sem
hann reyndist trúr til hinzta dags.
Enginn fyrirrennari var til að lýsa
upp vegferð hans. Þjóðfélagið eitt
var hans förunau+ur. Það er ýmist
uppistaða eða ívaf verka hans, eða
þá, að andi þess Dærðist að baki.
PersónustiUinn mótaðist af þjóð-
félaginu, ^jrst og iremst tvísöngn-
um, síðan a.f rímní.lögum. Þar með
er hann fyrsti hcíundur þjóðlegs
skóla. Að sá skóli eflist og aukist
að okatækum liðsmönnum, mun
vera einlæg ósk allra þeirra, sem
unna ungri íslenzkri tónlist.
Stíll er útstreymi skapgerðar.
Og skapgsrð staðfestist í fyrir-
myndum. Hetja vai ávallt fordæmi
Jóns Leifs. Um ævibrautir hans
halda vörð goðhetjur og söguhetj-
ur: innbyggjarar Ásgarðs, Grettir,
Kári, Þormóður Kolbrúnarskáld,
Guðrún Ósvíf rioóttir, Guðrún
Gjúkadóttir og Skarphéðinn. Þess
um vígreifa Njálssyni var Jón
Leifs samskyldur Sumum mun
furðuleg rinnast slík upptalning
fornra kappa. En frá því fyrsta
stefndi Jón Leif., að allsherjar
þjóðvakningu, endurreisn ís-
lenzks anda í m'utugu, fjölþrúg-
uðu þjóðlífi, er hæfi fólkið í land-
inu upp til fyllsLi þroska og geisl-
aði jafnframt út áhrifum sínum
um víðvang veraldar. Öll slík end-
urfæðing hlaut að eiga aflbrunn
sinn í skauti blómlegra tíma, sí-
gildra goðsagna og bókmenntalegr
ar gullaldar. Þetta undirstöðulög-
mál þjóðbundins samfélags skildi
Jón Leifs einn allra íslenzkra tón-
skálda. Hamingja þjóðar felst í
fullri vitund um mátt og megin.
Vökul skal sú vitund, eigi hreysti
og heilsa þjóðarsáiar að haldast ó-
skert.
Þessi háleita hugsýn Jóns Leifs
gerði hann að sjálfkjörnum for-
ystumanni í félagsmálum. Bratt-
sækinn var hann og baráttufús.
Undan handarjaðri hans spruttu
Bandalag íslenzkra listamanna,
Tónskáldafélag íslands, Alþjóða-
ráð tónskáida og Samband tón-
skálda og eigenda flutningsréttar,
auk ýmissa annarra aðilda að er-
lendum félagsmálasamtökum. Hér
reyndist hann ótrauður bardaga-
máður jafnt á heimavígstöðvunum
sem utan ættjarðar Víkingslundin
var æ söm við sig Hann innleiddi
réttindahugtök höf unda hérlendis
og leiddi það fram til sigursællar
viðurkenningar til ómetanlegs
6SLENDINGAÞÆTTIR