Íslendingaþættir Tímans - 16.08.1968, Blaðsíða 6

Jrest skot'S, er h&nn kenndi sér
tneins, sem hann þó ekki tók mjög
alvarlega, a3 miansta kosti ekki
fyrstu, en sem iEu heilli reið
essum framúrskarandi félaga vor
úm að fullu.
Bandalag íslemkra listamanna
stendur uppi með óhætta þakkar-
skuld við börur Jóns Leifs fallins,
en einnig utan þess, og jafnvel
landsteina, mun óinnheimtanleg
inneign hans ósiná. Að Bandalag-
inu átti Tón Leifs upptökin, og
svo sem hans var von og vísa,
fylgdi hann þeirri hugarsýn sinni
úr garði með oadi og egg. Það
gæti verið upp á dag 40 ár síðan
fundum okkar bar saman fyrsta
sinni: Sumarið 1928 gerði hann
sér ferð frá Berlín til Norður-Sjá-
lands gagngert þeirra erinda að
fela mér formennskuna í hinu hug
myndaða bandalagi sínu. Færðist
ég undan á peim forsendum, að
heimilisfang slíkr?i samtaka og þá
um leið formann-; þeirra yrði að
vera á íslandi henua. En Jón Leifs
var löngum maður fylginn sér:
hann mundi ekki gangast fyrir
stofnun bandalagans öðrum kosti,
lét hann mig viía. Þegar hann
kvaddi, hafði honum tekizt að telja
manni sér tíu árurn eldri hug-
hvarf: heimilisfang bandalagsins
skyldi verða Reykjavík, enda þótt
aí þriggja manna stjórn formað-
uripn sæti úti í Danmörku, ritar-
inn í Þýzsalandi, — eini heima-
maður stjórnarinuar var fjalla-
garpurinn Guðmundur frá Miðdal,
en hann fór sem kunnugt tr fyrst-
ur okkar.
Þegar tii kom namlaði fjarbýl-
ið rauna’’ ekki framkvæmdum,
hvorugur okkar .'óns var penna-
latur. Áður en varði var Bandalag
íslenzkra listamanna viðurkennt
sem jafngxidur aðili norrænu rit-
höfundasamtakanna og deild í Al-
þjóða PEN. Þess varð ekki langt
að bíða, að við aefðum menn að
heiman sem boðsgesti á meirihátt-
ar samnorrænurn hátíðamótum,
fyrsta þá Halldór Laxness og Þór-
berg Þórðarson. Á fornu plaggi
eru stofnendur og meðstofnendur
taldir með nöfnum 46, en þar mun
málum blandað, ástæðan fyrir því
líklega óskhyggja. Rétta talan mun
vera öðru hvoru megin við fjöru-
tíu og fúiiiur fjórðungur þairra
ennþá ofan foldar, auk fyrsta lög-
manns félagsins, Stefáns Jóih.s
Stefánsonar.
Bandalag íslenzkra listamanna
er að því er ég bezt veit einstakt
f%
í sinni röð. Að stjórna þvl er eng-
Inn hægðarleikur. Ég hafði sagt
Jóni, að ég við fyrsta gefið tæki-
færi mundi sjá um, að formaður
þess sæti heima, og það stóð ég
við. Hve oft harm hefur endur-
reist bandalagið eða þá vakið af
dróma hef ég ekki á takteinum.
En hann var óþreytandi í því sem
öðru. Makráðum formanni hent-
aði vel að hafa slíkan ritara —
nema þá örsjaldan að í odda
skarst. Sáttfúsari mann og sátt-
heilli hef ég raunar ekki fyrir hitt,
enda öð’ingur að uppruna og
eðlisfari. iVnarþel Jóns til mín og
framkoma gervöil var allajafna
sem ætti bann í mér hvert bein,
og var ég þar aðeins einn af mörg-
utn. Af innstu þörf var honum
eiginlegt að bera menn fyrir
brjósti, og er einstakingum
sleppti, þá landið og þjóðina í
heild. — Síðasta samvinna okkar
einkenndi hann öðru fremur.
Um þátt hans í stofnun og
rekstri STEFs munu að sjálfsögðu
.aðrir fjalla, um þá hluti flesta er
mér ókunnugt nema lítillega af
orðspori. En fyrir tveim árum
þótti honum nokkru skipta að
ég yrði sér samferða spölkorn. —
Réttlætiskennd Jóns Leifs var
þann veg farið, að hann þoldi
illa áð vera afskiptur, eða sæi
hann aðra sæta sömu meðferð, að
sitja aðgerðalaus. Nú er það svo
um lögrétt listamanna til verka
sinna og afurða, er þau kunna að
kasta af sé ’, áð hann enn sem kom
ið er, jafnvel meðal gamalgróinna
menningarþjóða er svo takmark-
aðúr, að um í raun og veru er um
algert réítieysi að ræða: eftir að
höfundur hefur fúnað í moldu fá-
eina áratugi er ha*ður á ræningja-
háttur: eignin gerð upptæk til
allsherjar nýtingar athafnamanna
skaðabótalaust. Innan STEF-sam-
takanna hafði og hefur flokkur á-
hugamanna með Frakka í farar-
broddi á prjónunum stofnun al-
þjóðadeildar rétthafa, óháða útgef
éndum, sem annars ráða þar
mestu. Boðað var til stofnfundar,
en er á hólminn kom reyndist örð-
ugt um vik. Af formönnum pjóð-
legra félagsdeilda virtist Jón Leifs
hafa verið einn at fáum, ef ekki
hinn eini, sem ekki brást. Að
minnsta kosti stóð hinn fallni fé-
lagi vor þar eins framarlega í
fylkingu og frekast varð komizt,
vigreifur, seinþr=yttur, sigurviss
jafnvel í algerri tvísýnu, að gefa
frá sér kom aldrei til mála undir
neinum kringumstæðum. Varla
mundi hann sammála mér um það,
að gott sé slíkum að ganga til
hvílu — en eftirsjáin því meiri.
Bandalag íslenzkra listamanna
átti í Jóni Leifs sannan heiðurfor-
seta í fortíð og framtíð, og biðj-
um vér hann öll með tölu að vel
unnu verki vel fara, en ástvinum
hans, harrni slegnum, halds og
trausts f minningunni um mætan
dreng.
Gunnar Guunarsson
heiðursforseti B.I.L.
MINNING
Guðmundur Erlendur Hermannsson
Þegar við fréttum andlát
einhvers vinar okkar og félaga, set-
ur okkur hljóða, við neitum jafn-
vel að trúa því, að þetta sé satt.
Það setjast að okkur ýmsar minn-
ingar frá iöngu iiðnum samveru-
stundum, pegar allt lék í lyndi og
engar áhyggjur voru að hrjá mann.
Á Þennan veg fór mér, þegar ég
frétti lát vinar míns Guðmundar
Hermannssonar. Við Guðmundur
höfðum um mörg undanfarin ár
átt saman margar ánægjulegar
stundir og vai svo alla tíð, þótt
samverustundirnar yrðu ekki eins
margar í seinni tíð, eins og áður
var, vegna breyttra aðstæðna.
Guðmundur var mikið prúð-
menni í allri framkonu, vinafastur
og góður drengur Dulur var hann
og óframfærinn að eðlisfari og var
hann einn af þeim mönnm, sem
ekki ræddi vandamál sín eða erfið-
leika við aðra, þótt við sem þekkt-
um Guðmund bezt, vissum að hon-
um leið ekki allt it sem bezt. Hann
vissi vel, að þrátf fyrir afla fólks-
fjölgunina í þessari veröld, er ó-
trúlegur ijöldi einmana sálna, ef
ÍSLENDINGAÞÆTTIR