Íslendingaþættir Tímans - 30.01.1970, Blaðsíða 21

95 ÁRA:
BENED1KT KRISTJÁNSSON
FRÁ SN/ERINGSSTÖÐUM
Benedikt Kristjánsson er einn af
þeim mönnum sem getiS verður
um í búnaðarsögu landsins. Hann
ihefur víða komið við sögu og kom-
ið víða við á sinni löngu ævi, og
óvallt sýnt mikinn hörkudugnað og
mikið þrek, og ávallt reynzt bezt,
þegar mest hefur á hann reynt.
Hann fæddist að Snæringsstöð-
um í Húnavatnssýslu hinn 16. des.
órið 1874, og er sonarsonur Kristj-
óns ríka í Stóradal. Er sú ætt al-
kunn. Ungur fluttist Benedikt norð
ur að Grenjaðarstað til föðurbróð-
ur síns, séra Benedikts Kristjáns-
sonar og fékk þar ágætt upp-
eldi, enda Þurfti hann að hafa nægi
legt verkefni með höndum, því að
þrekið var mikið og áhuginn
brennandi. Um tvítugt fór hann
í búnaðarskólann í Ólafsdal, og
lauk þar námi tveim árum síðar
með miklu lofi. Eftir það fór hann
aftur heim að Grenjaðarstað og
varð nú ráðsmaður á stórbúi
frænda síns, og var það verkefni
við hans hæfi. Þarna var fjöldi
fólks í heimili og mikil umsvif.
Þarna fékk hann þá eldskírn, sem
kom honum að góðu haldi í líf-
inu.
Vorið 1899 brá hann á það ráð
að flytja til Noregs, til að stunda
jþar framhaldsnám í búfræði. En
að því loknu gerðist hann ráðs-
maður á stórbúum hjá frændum
um skeið og átti sæti í sáttanefnd.
Kom hann því allvíða við sögu.
Hann hafði ákveðnar skoðanir, og
var fastur fyrir og öruggur stuðn-
ingsmaður þess, er hann hugði til
þess fallið að efla landbúnaðinn og
sveitabyggð í landinu.
Þegar Þorlákur var rúmlega
hálffimmtugur að aldri kenndi
hann meins, sem leiddi það af sér,
að hann varð að gmga undir hol-
skurð á LandsspÞalanum í Reykja-
vík. Bar sú aðgerð árangur en þó
fylgdu henni slík vanheilindi, að
eftir það gekk hann varla heili til
skógar og var trúlega oítar en
®ienn almennt vissu illa haldinn
®f þeim sökum. Talaði fátt um, en
Sekk að störfum cftir þetta um ára
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
okkar þar. í allt var hann sjö ár á
Noregsgrund.
Einhvern tima á árinu 1905 til-
kynnti Jónas Eiríksson, skólastj. á
Eiðum, stjórnarnefnd skólans, að
hann óskaði að losna við skóla-
stjórnina og búið á næsta vori
(1906) eftir 18 ára gifturíkt starf.
Hann var talinn góður skólastjóri,
en átti við margvíslega erfiðleika
að stríða. Skólinn var alltaf fátæk-
ur af öllum þeim gögnum,
sem skólum þurfa að til-
heyra, og var því rekinn meira af
vilja en mætti, fyrir frábæran
áhuga nokkurra Austfirðinga. Þar
var fremstur í flokki séra Magnús
í Vallanési, sem fjöldamörg ár var
aðalmaðurinn í skóianefndinni.
Magnús þótti jafnan nokkuð ráð-
víkur, eins og miklum hæfuleika-
mönnum er títt, en reynslan hef-
ur sannað, að ráð hans gáfust oft
ast vel. Nú kom það í hlut sr.
Magnúsar að ráða nýjan skóla-
stjóra. Um Þessar mundir var Jón-
as Kristjánsson, sem siðar varð
einn af frægustu læknum landsins,
héraðslæknir á Fljótsdalshéraði, og
varð þegar afar vinsæll. Er fund-
um þeirra Jónasar og Magnúsar
bar saman eitt sinn umræddan
vetur. barst það í tal þeirra á
milli, að skólastjóra vantaði að Eið-
um, og sennilega hefur Magnús
leitað ráða hjá Jónasi í þessu máli.
tugi og svo lengi sem kraftar
leyfðu. Kom þar fram kjarkur
hans og óhlífisemi við sjálfan sig.
Oftar þurfti hann að leita lækna
syðra og síðustu árin var hann
mjög farinn að heilsu. Hann lifði
rúmlega sjö ár hins áttunda tugar
Með Þorláki á Svalbarði er til
moldar genginn svipmikill at-
hafnamaður úr tímamótakyn-
slóð bændastéttar, og dagsverk
hans var mikið. Ég minnist hans
með þökk m.a. fyrir tryggð hans
við sameiginleg áhugamál okkar,
og ég minnist Þess, að gott var
að koma til Þeirra Þorláks og Þur
íðar á Sval'barði og eiga þar vin-
um að mæta.
G.G.
Jónas sagði þá Magnúsi, að bróðir
hans væri úti í Noregi, er Benedikt
héti, og hvaðst þegar hafa skrifað
honum, og sagt honum frá því,
að skólastjóra vantaði að Eiðum.
Þetta þótti Magnúsi góð tíðindi.
Varð niðurstaðan sú, að annað
hvort Magnús eða Jónas komu þvl
i kring með bréfaskrifum, að Bene
dikt gekk inn á að ráða sig að skól-
anum til eins árs til að byrja með,
hvað sem um semdist síðar. — Þeg
ar þetta var afráðið, hélt Benedikt
af stað frá Noregi, og lagði leið
sína til Kaupmannahafnar, því að
þaðan gat hann fengið skipsferð
til íslands. Varð sú ferð Benedikt
ærið minnisstæð, því að með skip-
inu tóku sér far margir af helztu
höfðingjum þessa lands. Þeirra á
meðal Hannes ráðherra Hafstein
og Guðmundur landlæknir, og ýms
ir fleiri. Benedikt var þá aðeins
31 árs, afburða glæsimenni og hef
ur því sómt sér vel í hópi þess-
ara höfðingja. Hann tók land á
Seyðisfirði, og hélt þaðan til Eiða.
Nú verður að hafa það í huga, að
þetta vor (1906) var eitt hið altra
versta sem komið hefur hér á þess-
ari öld. Það gerði nefnilega góða
tíð á útmánuðum, og var komið
gróðurbragð fyrir sauðfé þegar
ósköpin dundu yfir. Allt land fór
í bólakaf og ófært var um alla
jörð, enda oft stórhríðar svo dög-
um skipti. Féð þoldi ekki hin
vondu hey frá óþurrkasumrinu
1905 og fóðurbætir hvergi til
Þetta hafði þær afleiðingar, að
í flestum eða öllum sveitum norð-
an- og austanlands, féll sauðfé í
svo stórum stfl, að annað eins
hrun hefur aldrei orðið síðan misl-
ingavorið 1882. Ástandið á Eiðum
var vitanlega ekkert betra en ann-
ars staðar. Og hef ég það fyrir
satt, að nýja skólastjóranum hafi
hrosið hugur við að taka við stað
og búi eins og nú var ástatt. En
kjarkur Benedikts var mikill og
hann lét ekki bugast. En ekki er
ólíklegt, að honum hafi flogið i
hug, að hverfa frá öllu saman. En
það var ekki líkt honum að hopa
á hæl, úr því út í vandann var
komið. Hann tók svo við skóla og
búj og skilaði öllu af sér með
mikilli prýði eftir árið. En svo er
að sjá, samkvæmt Eiðasögu, að
Bergur Helgason, bróðir Lárusar
alþm. á Klaustri, sem taka átti við
af Benedikt, hafi ekki verið kom-
inn á staðinn, þegar Benedikt var
laus. Mun þá sr. Magnús hafa
21