Íslendingaþættir Tímans - 24.11.1971, Blaðsíða 4

víöa af þeirri reisn, seii hálendis-
manngerðin ein getur skapað.
Þegar ég lat um ferðir Sven Hed
in úr Kasmír á Indlandi yfir 400
metra hásléttu niður í Tíbet 1907,
ferð, sem hann fór í forboði allra
þeirra ríkisstjórna, sem málið náði
til, varð mér ljóst, að hann hitti
fyrir á „Þaki himinsins“ hjarð-
menn, er voru svipaðir að allri
gerð og háfjallabúarnir, sem ég hef
kynnzt í efstu byggðum íslands.
Menn segja, að hliðstæðu við
Bjart í Sumarhúsum, hinn stór-
brotna persónuleika i sögunni
„Sjálfstætt fólk“ eftir Halldór Kilj
an Laxness, megi finna hvar sem
er á landinu. Ég hef ekki þá skoð-
un. Bjartur er tákn þeirrar mann-
gerðar, sem stórbrotið umhverfi
heiða og háfjalla eitt getur alið.
Einkennin eru sjálfstæðishvöt og
sjálfsbjargarviðleitni, æðruleysi i
erfiðleikum, þrautseigja og þol-
gæði. Fjallabúinn, hvort sem hann
ræður yfir víðum löndum og á
gilda sjóði og margt gangandi fé,
eða aðeins litla heiðarkotið og fá-
ar kindur í kofa, er gæddur þess-
um eigindum.
Á sólbjörtum sumardögum er
hann sem frjáls konungur í ríki
fjallanna, en á vetrum harðvítugur
baráttumaður við helkalda jökul-
auðnina, einangrun og veðraham.
Þar þýddi ekki griða að biðja.
Baráttan ein bauð upp á sigur. Ef
til vill báru þessir menn ekkert of
mikla virðingu fyrir lágsveitalýðn-
um — það þurfti svo sem enga
sérstaka stríðshörku til þess að
skrimta þar.
Gestrisni og greiðasemi fjallabú-
anna mun lengi viðbrugðið. í heið-
arkotið og á stórbýlið var öllum
gott að koma, jafnt ríkum sem
snauðum.
Það þótti viss frami fyrir ungt
fólk, að komast í sumarvinnu á há-
fjallabæina, t.d. Möðrudal, enda
var það svipmikið, fastmótað heim
ili. Þurfti víða að leita til að kynn-
ast öðru, er framar stæði. En Vet-
urhúsabóndinn leit á sig sem full-
kominn jafningja Möðrudalsbónd-
ans, þótt fjáreign þeirra væri ekkl
jöfn. Innri maður beggja krafðist
slíkra samskipta.
Að sitja veizlu i Möðrudal hlaut
að verða minnisstætt. Þar var veitt
af rausn i hefðbundnum rammís-
lenzkum stíl, og leild.8 opinskátt af
fullri djörfunig.
Annars voru bændur i Norður-
Múlasýslu stórir í sniðum meðan
þeir gátu selt sauði sína fyrir
brezkt guíL Sem dæmi gestrisni og
greiðasemi þessa fólks, gæti ég
nefnt það, að eftir að synir mínir
þurftn að fara ferða sinna um f jöll
in, máttu þeir sem næst telja sig
komna heim á Vopnafjörð, næðu
þeir með einhverjum ráðum að
Möðrudal. Jón bóndi sá um það.
Enn hann var bara einn úr hópn-
um og garður hans liggur um
þjóðbraut þvera. — Hver annar
hefði í sömu sporum verið jafnfús.
Mér hefur orðið tíðrætt um fólk-
ið á Jökuldalnum og í heiðinni,
enda þótt ég hefði minnst sam-
skipti við það sem læknir. Ég hef
ávallt dáð þessa hálendismanna-
gerð, frumstæðan kjarna íslenzkr-
ar bændastéttar...“.
Þannig lýsir hinn glöggskyggni
og gagnmenntaði læknir kynnum
sínum af fjallabændunum og fólki
þeirra. Öll þau einkenni háfjalia-
manngerðarinnar, sem hann minn-
ist á, átti Jón í Möðrudal í ríkum
mæli.
Sjálfsbjargarviðleitni hans og
þrautseigja dugði honum ekki að-
eins til að greiða þau 500 lambs-
verð, sem Möðrudalur kostaði,
heldur og til að koma þar upp
stórbúi. Æðruleysi hans og þol-
gæði ásamt óvenjulegu, nær óbug-
andi þreki og kjarki, entist honum
til að hafa í fullu tré við margvís-
lega erfiðleika á langri ævi. Hug-
kvæmni hans var höfð á orði, og
1 gestrisni sinni oig hjálpfýsi sást
hann lítt fyrir. — Og svo kunni
hann að hefna sín, eins og andlegir
höfðingjar einir kunna.
í kringum 1940 fóru sikólanem-
endur frá Seyðisfirði í ferðalag
norður í land í fylgd með skóla-
stjóra sínum, og svo sem venja
var, kom hópurinn við í Möðrudal
og þáði. þar góðgerðir. Þegar skóla
stjórinn vildi gera upp greiðann,
var ekki við það komandi aðeins
sett það skilyrði að komið yrði við
í bakaleiðinni. Var svo gert og
voru allar veitingar nú enn rausna
legri en í fyrra skiptið, því vitað
var um komu Seyðfirðínganna til
baka. Þegar nú sikólastjórinn vill
gera upp reikninginn segir Jón, aö
hann sé þegar greiddur og segir
skólastjóranum eftirfarandi sögu.
Hlustaði bílstjórinn á frásögn Jóns
en hann saigði mér. Það hafði ver-
ið einhvern tíma fyrr á árum, þeg-
ar Jón átti í sem mestu basli í sam-
bandi við kaupin á Möðrudal. Þau
kaup voru á hágengistíma ís-
lenzkra landbúnaðarafurða en
greiðslur þurfti að inna af hendi
er þær voru komnar í algert lág-
mark og lánsfé lá ekki á lausu.
Jón reyndi þá að selja fé sitt gegn
staðgreiðslu og rak hann því fé
sitt á haustin þangað, sem hana
var helzt að fá. í þetta sinn var
ferðinni heitið til Seyðisfjarðar. Á
Fjarðarheiði skall yfir hið versta
veður, öskubylur og átti Jón í mikl
um erfiðleikum með að koma fénu
yfir beiðina. Um nóttina kemst
hann þó með það út í kaupstað og
af ótta við að missa féð úr höndum
sér út í nætursortann og bylinn,
byrgði hann það í fjárrétt um nótt-
ina. Sjálfur var hann orðinn ör-
þreyttur en honum tókst ekki að
fá neins staðar inni og lá því úti.
Um morguninn sleppir hann út
fénu. Þegar hann kemur tii baka
er hann kallaður fyrir sýslumann,
en honum hafði borizt kæra á Jón
fyrir illa meðferð á fénu, og var
honum gert að greiða smásekt fyr-
ir athæfið. Sagði Jón, að sér hefði
runnið ákaflega í skap, þar sem
hann taldi sig vera kunnan aö því
að fara vel með skepnur sínar.
„Hét ég því þá, sagði hann, „að
hefna mín á Seyðfirðingum við
fyrsta tækifæri“.
Bilstjóri sá, er flutti skólastjór-
ann og börnin, hlustaði á þessi
orðaskipti og sagði mér. Þetta var
fyrsta tækifærið, og svona fór Jón
að því að hefna sín.
Það var þessi Jón í Möðrudal,
sem vinir og nágrannar kvöddu í
MöðrudalSkirkju í ágúst síðast lið-
inn, fjallabóndann og tryggðavin-
inn, mann, sem átti engan sinn lík-
an.
Listamaður — uppreisnarmaður
Ein er sú eigind háfjallamann-
gerðarinnar, sem enn er ótalin,
sjálfræðishvötin. Jón var gæddur
henni í ríkari mæli en flestir aðrir.
Því olli listamannseðli hans. Þegar
þessi hvöt til sjálfræðis og frelsis
blandaðist ólgandi listamannsblóði,
4
fSLENDINGAÞÆTTIR