Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1972, Blaðsíða 9

Bjarni Eyjólfsson
'Bjarni á Steinsmýri var hann
lengstum kallaSur í lifanda lífi,
Bjarni frá Steinsmýri siðustu árin.
Suðaustan til á íslandi er land-
myndun enn í fullu fjöri. Eldfjöll
grúfa þar undir jöklum, en eyði-
sandar og apalhraun aðgreina fag-
urgrænar og fríðar byggðir hverja
frá annarri. Um sandana flæmast
á sumrin sitt á hvað stóreflis
vatnsföll, af jökulbráðinni, er lfkj-
ast fjörðum er að fjöru dregur,
en aðrar ár týnast í hraununum
og komast síðan fram undan þeim
sunnanverðum í lækjum er falla
saman, og mynda stórá jafnvel.
Svo er það að minnsta kosti um
Eldvatn í Meðallandi, er rennur
með suðurrönd Skaftáreldahrauns
austanverðs, en sveigir við suð-
austurhorn þess til sjávar. Er það
vatn lítt reitt og skilur norðaust-
urhorn Meðallandsins svo tilfinnan
lega frá megni sveitarinnar, að
samgöngur þess hluta hennar,
Steinsmýrabæjanna svonefndu,
urðu, áður en tæknin mikla settist
einnig þar að völdum, öllu frem-
ur við suðurhluta Landbrotsins en
eigið hreppsfélag. Og liggur sveit-
in Landbrot fyrst beint norður af
Steinsmýrabæjunum, milli Land-
brotsvatna og austurbrúnar Eld-
hraunsins, en síðan til vest-
urs, sunnan undir Skaftá, en hún
leggur mest til Landbrotsvatna.
Norðan við Skaftá er vesturhluti
Síðu og nefnist Út-Síða, og eru þar
víðlendar heiðar og grösugar, með
fc^r”rn hömrum m? fossnm og
gróðursælum brekkum niður að
Skafta. .\orðurhiuti Landbrotsins
liggur allur á gömlu hrauni og er
fremur hrjóstrugur, en súðurhlut-
anum fylgja víðlendar mýrar og
eru þar góðar engjar, að þvi leyti
sem ekki hefur verið breytt í tún.
Þar fyrir sunnan tekur við vötnótt
á Steinsmýri
sandsvæði suður að engjum og hög
um Steinsmýringa, en engjar voru
þar grösugar mjög framan af þess
ari öld, en svo er landið flatt orð-
ið, þegar niður í Meðalland er
komið, að vatn úr hinum miklu
ám flæðir sitt á hvað og flæmist
undan foksandinum, sem á upptök
sín í eldgosunum og ótæmandi
forðabúr í sandbeltinu með endi-
langri ströndinni. Hefur grasbelt-
ið og þar með byggðin í Meðal-
landinu, svo langt sem sögur ná,
verið á sífelldu flökti undan sand-
inum og vatninu. og lágu ekki hvað
sízt hinar kafloðnu Steinsmýra-
engjar, og hagar þeirra jarða, und-
ir áganginum á öðrum þriðjungi
þessarar aldar, og jafnvel tún hinna
syðri þessara bæja, en nú orðið
munu Landgræðsla ríkisins og
náttúran sjálf hafa breytt þessu
mjög til batnaðar.
En þarna eru — eða voru að
minnsta kosti — fjölbreyttar lands
nytjar. Á hinar löngu brimfjörur
rak alls konar við og stundum
hrannir af síli o| ósjaldan fullorð-
inn þorsk. Og stundum stranda
þar akip, en mannbjörg yfirleitt
góð, og eru heimilin þá nokkra
daga þéttsetin af strandmönnum,
en síðan lögðu bændur þeim til
hesta og fylgdu þeim til Reykja-
víkur, en uppboð haldið á björg-
uðu strandgóssi. Áður fyrr var út-
ræði sums staðar af skaftfellsku
f j.örunum. í ánum, smáum og stór-
um, er stóreflis silungur, sem í
hinum stóru er veiddur með sér-
stckum og karlmannlegum hætti.
í árósunum, og kringum þá, ligg-
ur selur fyrir silungnum, og stund
um fóru menn að veiða hann, marg
ir eða fáir i senn. Og þarna á
Steinsmýrasvæðinu er óvenjulegur
fjöldi fugla og fuglategunda og þar
á meðal ýmsir sjaldgæfustu gest-
irnir frá öðrum löndum, — og
sumir Steinsmýringa lögðu tölu-
vert fyrir sig fuglaveiði, en fleiri
létu sér nægj a að skoða hið
skemmtilega fuglalíf — og veiða
ál, er mjög var þar á flækingi eft-
ir keldum í mýrunum milli kíla
eða út í vötn. Þess á milli litu
menn á Öræfaiökul eða Lóma-
gnúp, hæst standberg á íslandi, er
gæfa í austnorðaustri, og til
Síðufjalla og -heiða með hinum
fríðu og fjölskrúðugu bröttu brún-
um niður að grösugu undirlendi.
— En á söndunum, heima fyrir,
eru sums staðar flákar melakolla,
sem áður fyrr gáfu lágsveitamönn-
um hið næringarríka villikorn.
Slíkt var umhverfi það, sem
Bjarni Ásgrímur Eyjólfsson óx
upp í og bjó siðan við á sjöunda
áratug samanlagt, áður en hann
fluttist til Reykjavíkur, vorið 1954.
Bjarni Ásgrímur Eyjólfsson
islendingaþættir
9