Íslendingaþættir Tímans - 16.05.1973, Blaðsíða 1

ISLENDINGAÞÆTTIR
Miðvikudagur 16. mai 28. tbl. 6. árg. Nr. 113. TIMAIMS
Valdimar Stefánsson
saksóknari ríkisins
A lifsskeiöinu liggja leiðir manna
saman af margvislegum ástæðum.
Marga leiðir lifsstarfið saman. Svo
varð um okkur Valdimar Stefánsson
saksóknara rikisins, sem andaðist að
kvöldi annars dags i páskum 23. april
s.l. aðeins 62 ára að aldri.
Valdimar fæddist 24. september 1910
i Fagraskógi i Eyjafirði og voru for
eldrar hans Stefán Stefánsson, bóndi
og alþingismaður, og kona hans Ragn-
heiöur Daviðsdóttir. Hann lauk
stúdentsprófi frá menntaskólanum á
Akureyri 1930 og lögfræðiprófi frá Há-
skóla Islands 1934. Skömmu siðar varð
hann fulltrúi lögreglustjóra og 1940
fulltrúi sakadómara og 1947 sakadóm-
ari i Reykjavik. Hann varö yfirsaka-
dómari þegar það embætti var stofnað
i april 1961, og saksóknari rikisins þeg-
ar það embætti var stofnað 1. júli 1961.
Hann gegndi mörgum störfum öðrum.
Þannig var honum oftar en einu sinni
falið að rannsaka fangelsismál lands-
ins og marga vetur kenndi hann refsi-
rétt við Háskóla Islands. Þá var hann
varasáttasemjari i vinnudeilum i
mörg ár. Óhætt er að fullyrða að eng-
inn maður hér á landi hafi haft meiri
reynsluþekkingu á' meðferð opinberra
mála en Valdimar þegar hann andað-
ist.
Allar götur slðan 1941 lágu leiðir
okkar saman. Fyrst vorum við sam-
timis fulltrúar sakadómara i 6 ár, og
siðan var ég fulltrúi sakadómarans
Valdimars i 14 ár og nú undanfarin 12
ár, sem hann var saksóknari, hefi ég
verið dómari i sakamálum. Samskipti
okkar á hinu afmarkaða sviði saka-
mála I tæpan þriðjung aldar hafa óhjá-
kvæmilega skilið eftir i huga minum
margar minningar. Mér er minnis-
stæður dagurinn 14. janúar 1941 þegar
við Valdimar hittumst i fyrsta skipti.
Að morgni þess dags sýndi hann mér
hvernig halda skyldi lögreglurétt og
fara með kæru á hendur manni fyrir
ölvun á almannafæri. Ávallt siðan var
hann, sem eldri fulltrúi og siðar sem
sakadómari, reiðubúinn til að leið-
beina mér og gefa holl ráð við rann-
sókn mála og úrlausn þeirra.
A fulltrúaárunum fór Valdimar i
fyrstu með mál út af brotum á öðrum
lögum en almennum hegningarlögum
og annaðist fullnustu refsidóma, pn
siðan fór hann i sfauknum mæli með
hegningalagabrot. Hann hafði á hendi
rannsóknir i mörgum stórmálum
striðsáranna og næstu ára þar á eftir
og minnist ég þar einkum rannsókna
útaf ikveikjum og vátryggingasvikum
svo og sviksamlegum stórgjaldþrot-
um. Valdimar var mikill rannsóknar-
dómari og það var eins og honum yxi
ásmegin, er á þolrifin reyndi við rann-
sókn erfiðs máls. Hann var farsæll
dómari og stóðust dómar hans vel i
æðra rétti.
Bókanir hans i þingbók á framburð-
um sökunauta og vitna svo og dómar
hans voru á einstaklega góðu máli og
sögðu sumir, að þar mætti merkja
kjarngott málfar bænda norðanlands.
Valdimar átti heldur ekki langt að
sækja leikni i ritun islenzkrar tungu
sem bróðir þjóðskáldsins Daviðs
Stefánssonar og systursonur fræði-
mannsins Ólafs Daviðssonar.
Sem forstöðumaður embættis var
Valdimar í senn stjórnsamur og mild-
ur og i augum okkar, sem unnum hjá
honum, var hann sem góður húsbóndi
á stóru heimili. Verkefnin voru marg-
þætt, bæði yfirstjórn sakadóms, rann-
sóknarlögreglu og hegningarhússins
við Skólavörðustíg svo og rannsókn
einstakra mála, uppsagna dóma og
fullnusta áfellisdóma. Kom sér þá vel,
að Valdimar kunni vel til allra verka
og var vfkingur til vinnu. Oft hefur
mér orðiö hugsað til þess, hversu vel
hefði legið fyrir honum að vera
sýslumaður og bæjarfógeti i stóru
umdæmi. Og mig grunar reyndar að
fyrr á árum hafi hugur hans staðið til
sýslumennsku og hefði hver
kaupstaður og sýsla verið vel sett að
hafa hann sem yfirvald. Hlutskipti
Valdimars varð þo annaö.
Fyrir fáeinum áratugum fóru að
heyrast raddir um að úrelt væri sú
skipan, að dómsmálaráðherra hefði á
hendi ákæruvaldið og ætti það heldur
að vera hjá ópólitískum embættis-
manni, opinberum ákæranda eða sak-
sóknara, eins og i nágrannalöndum
okkar. Þessar raddir urðu æ háværari
og 1961 var ákveðið i lögum að stofna
skyldi embætti saksóknara rikisins,
sem fara skyldi með ákæruvaldið,
kveða á um höfðun opinberra mála og
annast sókn þeirra fyrir Hæstarétti.