Íslendingaþættir Tímans - 04.10.1973, Qupperneq 5
Steinunn Þorsteinsdóttir
frá Húsafelli, húsfreyja að Rauðsgili
f. 25. júnl 1887, d. 7. febr. 1973.
Guðbjörn Oddsson f. 8. okt. 1880, d. 28.
aprfl 1959.
Steinunn ólst upp við jöklasýn, tært
fjallaloft, náttúrufegurð eins og hún er
fjölbreytilegust og sviptignust á landi
hér. — A Húsafelli lætur niður silfur-
tærra vatna unaðslega i eyrum, og þar
á bæ „finnur fólk skógarilminn gegn-
um svefninn.” — Sannanlegt er að svo
sviptigið umhverfi hefur varanleg
áhrif og djúptæk á þá, sem hafa átt
bernsku sína í svo tilkomumiklum átt-
högum. Enda virðist sem sum „börn”
Húsafells hafi orðið svo samgróin um-
hverfinu, að hluti þess fylgdi þeim sl
og æ, þótt að heiman væri farið að
nafninu til. — Fyrir sjónum þeirra
blasir við töfraheimur, sem breiðir út
faðminn, lokkar og seiðir inn i þennan
fjallkrýnda friðargeim, þar er
skyggnzt um og dvalizt bæði I nætur-
og dagdraumum.
Steinunn var næst yngst af tiu börn-
um hjónanna á Húsafelli: Ástriðar
Þorsteinsdóttur og Þorsteins Magnús-
sonar. — Manndáð þeirra hjóna, stór-
mannleg risna og búsýsla öll var við-
kunn og rómuð. Heimilið var jafnan
fjölmennt,og mikil umsvif bæði utan
bæjar og innan.
A uppvaxtarárum Steinunnar var
uppfræðsla barna fólgin I þvi, sem
heimilin gátu i té látið af þvi tagi. —
Bóklegri fræðslu voru þvi harla þröng
takmörk sett i þá daga. — Þó lærðu
börnin lestur ung að árum, liklega sizt
lakar en börn nútimans, þótt óliku sé
saman að jafna um kennarafjölda og
skólagöngu. — Um þetta atriði getum
við fræðzt hjá sóknarprestunum, ef við
litum i sóknarmannatöl. — Það er eigi
svo sjaldgæft, að þeir telji sjö og átta
ára gömul börn fulllæs, þótt heimilin
væru ein um tilsögnina. — Siðar lærðu
þau að draga til stafs, ofboðlitið i eins-
konartölum, bibliusögur og lærdóms-
kver lærðu þau einnig undir leiðsögn
heimafólks, er þeim óx fiskur um
hrygg. — En á myndarlegum stór-
heimilum sem Húsafelli vöndust börn-
in við það ung að árum að taka þátt I
verklegri iðju,fjölþættri mjög. Það var
mikil og holl æfing bæði fyrir huga og
hönd. — A tlmaskeiði þvi, er Steinunn
var að alast upp, stóð þjóðleg verk-
íslendingaþættir
menning islenzk I miklum blóma, enda
lifsnauðsyn eins og högum Islendinga
þá var háttað að standa á eigin fótum.
— Þæg börn og hlýðin gátu ótrúlega
fljótt farið að rétta hjálparhönd og
gjörast þátttakendur i heimilis-
iðnaðinum. Það efldi sjálfstraust
þeirra að finna að þau lögðu lið hag-
nýtum störfum. — A þessu árabili
tiðkaðist það og, að heimasætur frá
efnaheimilum bættu við sig verklegri
fræðslu á þann hátt að sækja nám-
skeið, t.d. þar sem kenndur var fata-
saumur, útsaumur, matreiðsla o.s.frv.
— Steinunn stundaði einnig nám vetur-
inn 1907-1908 i alþýðuskóla Sigurðar
Þórólfssonar á Hvitárbakka. Steinunn
var gædd frábærri athyglisgáfu og
staðfestu og gat þvi á skömmum
námstima tileinkað sér mikilsverð
undirstöðuatriði bóklegra greina, sem
kenndar voru I skólanum og með sinni
farsælu greind bætt siðan við með
sjálfsnámi og alveg sérstaklega
traustu minni.-----------
Frá 1857 til dánardægurs (2. mai
1887) bjó á Rauðsgili i Hálsasveit
sjálfseignarbóndinn Jón Sigurðsson
Guðmundssonar Hjálmssonar frá
Háafelli I Hvitársiðu. — Þegar Jón lézt
gekk jörðin úr greipum erfingja hans.
— Hún komst i eigu Þorsteins bónda
Magnússonar að Húsafelli. Hann dó 20.
ágúst 1906. — En ekkja hans, Astriður
Þorsteinsdóttir, sat i óskiptu búi til
vors 1913. Þá var jörðin með öllu til-
heyrandi virt til arfs á 1.750 krónur. —
Hún kom i erfðahlut Steinunnar, sem
þá var enn heimasæta að Húsafelli. —
Frá 1909 hafði jörðin verið i ábúð Egg-
erts Jónssonar frá Ausu I Andakils-
hreppi. Kona hans var Sigurbjörg (al-
systir hinnar mætu konu Höllu á
Breiðabólsstað). Hjá hjónum þessum
rikti snyrtimennska og íyrirmyndar
umgengni úti sem inni. — En Eggert
og Sigurbjörg þurftu af eðlilegum
ástæðum að standa upp af jörðinni
vorið 1918.
Hinn 6. júni það vor gengu þau i
hjónaband Steinunn Þorsteinsdóttir
„heimasæta á Húsafelli” og Guðbjörn
Oddsson trésmiður „lausamaður á
Húsafe'lli.” — Þau voru gefin saman i
Stóra-Asskirkju af séra Einari Páls-
syni að Reykholti. — Svaramenn:
Kristleifur Þorsteinsson bóndi Stóra-
Kroppi og Ólafur Stefánsson bóndi
Kalmanstungu. Hin ungu hjón settu
saman bú á Rauðsgili þetta sama vor
(1918).
Bæjarstæðið á Rauðsgili er sér-
kennilegt og umhverfið vinalegt. Bær-
inn stendur móti norðvestri, hátt uppi i
túninu I aðliðandi halla. — Þegar Guð-
björn og Steinunn tóku sér bólfestu á
Rauðsgili, var einn þriðji af túninu i
þýfi, enda óviða alslétt tún á bænda-
býlum á þeim tima. — En túnið var vel
hirt, en jarðvegur grunnur og það
harðlent. — í meðalári gaf það af sér
100 hestburði (kapla) af töðu. — Svo
var háttað umhverfi þess, að afskorið
var að stækka það með útgræðslu. —
Suðvestanvert afmarkaðist það af
gljúfragili (Rauðsgili) með býsna há-
um hamraþiljum. Frá bænum að gil-
barminum eru aðeins nokkur skref. —
Neðan túns eru grýttar eyrar. — Þar
skammt frá túnfæti stendur skilarétt
með mörgum dilkum. — Þangað safn-
ast margmenni i haustréttum. Var þá
gestkvæmt mjög um húsfreyju og
rikulega veitt. Norðan og austan
gamla túnsins taka við grýttir,
óræktanlegir hjallar. — En Rauðsgil
bauð upp á gott land til túnræktar i
samfelldu gróðurlendi norðan og neð-
an hins gamla túns. — Þangað beindi
nú bóndinn á Rauðsgili ræktun sinni,
eftir að hin stórvirku jarðyrkjutæki
komu til sögunnar ásamt tilbúnum
áburði, og breytti hann þar úthaga I
vlðáttumikið, grasgefið, eggslétt tún.
Þannig var býli þeirra Rauðsgilshjóna
bætt og prýtt smám saman með hygg-
indum og þess vandlega gætt að reisa
sér eigi hurðarás um öxl. — Á Rauðs-
5