Íslendingaþættir Tímans - 04.10.1973, Blaðsíða 8

Krotað á orfhælinn
A borðinu i stofunni minni hefur
lengi staðið mynd af konu, sem mér
hefur stundum dottið i hug að minnast
með nokkrum orðum i tslendingaþátt-
um Timans. Hún var fullorðin kona á
Skáleyjum á Breiðafirði, þegar ég var
að alast þar upp, og bar meiri um-
hyggju fyrir mér, en allar konur aðrar
vandalausar, sem ég hef umgengizt
um ævina.
Hún var dálitið skyld mér, en þa.ð
var ekki þess vegna, sem hún bar mig
svo mjög fyrir brjósti, heldur vegna
þess, hve barngóð hún var og af með-
fæddri mannást, eöa einhverju öðru
góðu, sem hún bjó yfir og þroskaöi
með sér alla ævi.
Aldrei átti hún þó heima hjá foreldr-
um minum. Þó vann hún þeim löngum
og var timum saman sem ein af
heimilisfólkinu. Sitt heimili átti hún i
öðrum bæ, sem nefndur var Efribær,
og er nú horfinn af yfirborði eyj-
anna. Ég held að hún hafi ekki átt
heima utan Skáleyja meðan hún lifði.
Þessi kona hét Theodóra Guðmunds-
dóttir, fædd 13. april 1882. Voru
foreldrar hennar Guömundur
Jóhannesson, bóndi á Skáleyjum,
Bæringssonar bónda á Kirkjubóli og
Kvigindisfirði i Múlasveit, og Steinunn
Sveinbjarnadóttir bónda i Skáleyjum,
Magnússonar Einarssonar frá Svefn-
eyjum. 6. september 1902 giftist
Theodóra Sveini Jónssyni formanni i
Skáleyjum. (Sveins hef ég getið i bók
minni Um eyjar og annes 2) Ekki
stunduðu þau hjón búskap i Skáleyj-
um, heldur voru þar i húsmennsku,
sem svo var kallað. Stundaði Sveinn
sjóinn utan heimilis sins mestan hluta
ársins. Löngum mun hann þó hafa
verið i kaupavinnu hjá bændum i eyj-
um eða i nágrenninu og átti nokkrar
kindur, sem hann hafði stuðning af, og
hirtí sér til dægrastyttingar á vetrum
þegar hann var heima. — Svo var um
íleiri húsmenn, en þeir voru býsna
margir i eyjum á þeim tima, sem hér
um ræðir.
Þegar liða tók á veturinn og Sveinn
fór til sjávar, losnaði lika um
Theodóru. Heimili þeirra var alltaf
fámennt. Þau áttu ekki börn saman,
en Steinunn móöir Theodóru átti
heima hjá þeim siðari hluta ævi
sinnar, og var löngum rólfær.
Theodóra átti þvi heimangengt — vann
úti, eins og það mundi vera kallað um
þessar mundir. Hún beiö þess aðeins
heima, að farfuglarnir kæmu frá
suðlægari löndum, blikinn og æðar-
kollan utan af sjó,og færu að vappa
um eyjarnar. Þegar til þeirrar
marglitu hjarðar sást, flutti hún sig
um set. Þó ekki rúmið sitt. Hún svaf
alltaf i bænum sinum, svo móðir
hennar væri ekki ein um nætur. Hún
stóð aðeins upp af húsmóðursætinu i
Efribænum, fá bústörfum og tóvinnu,
og fór að sinna leitum og dúnhreinsun
hjá bændunum. Til þeirra verka var
hún eftirsótt. Þar gegndi hún forustu-
hlutverki, eins og bóndi hennar á sjón-
um.
Það er gömul trú i eyjum, á góðum
rökum reist, að konum farist sinning
æðarvarps og dúnhreinsun betur úr
höndum en flestum karlmönnum. Þær
sem báru af öðrum við þaö verk, voru
nefndar dúnkonur, stundum vorkonur.
Theodóra var ein af þeim, og kom eng-
um á óvart, sem þekkti hana. Að um-
gangast æðarkollurnar, viðkvæmar og
hálflasnar á hreiðrum sinum, og
hjúkra ungum þeirra ef svo bar undir,
einkum þegar liða tók á varptimann,
mátti kallast hennar sérgrein.
Stundum er komið að kollum, sem
sitja á ungum.sem svo eru nýskriðnir
úr eggjunum, að þeir eru ekki orðnir
þurrir og alls ófærir um að fylgja
móður sinni til sjávar. Þeir höfðu ekki
nærzt nógu lengi á blóðfjörðum móður
sinnar, eins og gamla fólkið orðaði
það. En samt svo sprækir, aö þeir
tolldu illa i hreiðrunum, er þeir voru
sviptir i skyndi eölilegri vernd og
gæzlu, og aðeins skjóður og rusl skýldu
þeim i hreiðrunum. Mörgum gekk þá
illa að „svæfa” þá. En bráður bani
vap þeim búinn, ef þeir tvistruðust
áður en móðir þeirra gat komizt til
þeirra aftur, fullþurrkað þá og nært
við brjóst sin. Engum tókst betur að
spekja þá en Theodóru, hvernig sem
hún nú hefur farið að þvi. Það var
hennar leyndarmál. Til þess mun hún
ekki hafa kastað höndunum frekar en
til annars.sem hún gerði. — Ef fyrir
kom, að hún var seinni til skips úr ein-
hverri eyjunni en aðrir.sem meö henni
voru i leitinni, vissu allir hvað háfði
tafið hana. Var sú töf fúslega fyrir-
gefin.
Og þá innti hún dúnhreinsunina
ekki verr af höndum. Alika dúnn og
hún og aðrar beztu dúnhreinsunar-
konur skiluðu af höndum sér, með
frumstæðum tækjum eða engum, sést
nú ekki lengur. Hann var gulls igildi,
eða vel það.
Að loknum vorverkum — leitum og
dúnhreinsun — sem vorkonurnar unnu
einkum að, hófst kaupavinnan.
Theodóra var löngum i kaupavinnu
hjá eyjabændum. Mörg sumur hjá for-
eldrum minum. En heyvinna I eyjum
var erfið og oft kaldsöm. Legið var við
i tjöldum i úteyjum. Þaðan var ekki
hægt um vik að skjótast heim, þótt
Íerður versnaði svo að óstætt mætti
eita við heyvinnu. Heyinu, röku og
þungu var rakað saman i fangahnappa
siðan bundið i sátur, sem bornar voru
á bakinu i áraskip, og siðan róið heim.
Fáum þyrfti að bjóða þann verkshátt
nú sizt konum. En þetta hafði tiðkazt
I eyjum langan tima — liklega frá
þvi að mannlif hófst þar — og þótti
ekki tiltökumál. Að visu hlifðu margir
bændur vinnukonum og kaupakonum
við þyngstu byrðunum, a.m.k. máttu
þær velja léttustu sáturnar, ef þær
vildu þiggja það. En það gerðu ekki
allar Karlmennirnir lyftu sátunum á
kvenfólkið, en öxluðu sinar sátur. Svo
þrammaði lestin af stað, oft margar
ferðir.
Theodóra Guðmundsdóttir var fin-
gerð kona og ekki heilsugóð siðari huta
ævinnar, að ég ætla, en viljug og sizt
islendingaþættir