Íslendingaþættir Tímans - 09.03.1974, Qupperneq 8
Hólmfríður Pétursdóttir
Arnarvatni .
Kveðjuorð.
Flutt við jarðarför Hólm-
friðar Pétursdóttur frá
Gautlöndum, húsfreyju á
Arnarvatni.
t
F. 17.12. 1889,
d. 1.2. 1974.
Norður i Dumshafi ris eyland eitt,
sem nú hefir verið byggt i ellefu aldir.
Það er land hinna skörpustu and-
stæðn?. þar brýzt eldur úr iðrum jarð-
ar en kaldur jökull krýnir fjallatinda
vetursem sumar. Þar skiptast á ókleif
fjöll, brunahraun og eyðisandur og
blómlegar byggðir skjólsælla dala og
háfjallasveita. Þar gerast dagar
styttri og nætur lengri og dimmari i
skammdegi vetrarins, en titt er viðast
hvar annars staðar á byggðu bóli.
En þar er lika „nóttlaus voralda
veröld”, þegar sólin skin af sliku
örlæti nótt sem dag, og það getur bók-
staflega verið synd, að ganga til náða
á bjartri vornóttinni. Þá má heyra
gras gróa og ull vaxa á sauðum. 1 þvi
landi eru skarpari skil milli sumars og
vetraren gerist i öðrum löndum, enda
vorkomunni hvergi fagnað af slikum
innileik sem þar. Þar vaxa lika kjarn-
meiri grös úr moldu en i hinum suð-
lægari löndum. Það sama hefir löng-
um mátt segja um það fólk þá þjóð,
sem byggt hefir landiö, enda hefir
landið aldrei boðið börnum þess gæði
sin án þess að fyrir þeim væri unnið
með harðfylgi hugar og handa.
Með nokkrum sanni má segja, að
islenzkt þjóðlif hafi frá fyrstú tið til
þessa dags lotið lögmálum árstiðanna.
Okkur er gjarnt að lita landnám Is-
lands augum vorsins. Land allt vaxið
viði milli fjalls og fjöru, vötn öll full af
fiski, sem ekki kunni manninn að
hærðast, sannkallað óskaland. Og fyll-
ir ekki stofnun þjóðveldisins þá vor-
björtu mynd? Og vist hefir margur ís-
lendingur, þegar að kreppti, vermt sig
við minningar um sumar sögualdar.
Fall þjóðveldisins, glötun sjálfstæðis
og róstur Sturlungaaldar, minna
8
sannarlega á stórviðri haustsins. Og
svo hefst hið langa, kalda og myrka
skammdegi i þjóðarsögunni. Fimbul-
vetur erlendrar áþjánar, örbirgðar,
hallæra og drepsótta, svo við landauðn
lá þegar fastast svarf að. Á siðustu öld
sá margur þann kost vænstan, að flýja
land til annarrar heimsálfu. En allir
vetur taka enda, og vorið kom. Hið
bjartasta vor, sem komið hefir yfir is-
lenzkt þjóðlif kennum við gjarna við
aldamótakynslóðina.
Slikur vorþeyr fór um þetta þjóðlif
um og fyrir siðustu aldamót, að varla
hefir merkari atburður gerzt i allri
þjóðarsögunni. Eflaust hafa marg-
háttaðar hræringar úti i hinum stóra
heimi ýtt undir það róttæka endurmat
á arfteknum siðum mannlegra sam-
skipta, sem þá fóru i hönd. En allt var
þetta þó fært til islenzkra staðhátta og
borið uppi af sjálfmenntuðu alþýðu-
fólki þess tima. Ræktun lands og lýðs!
Islandi allt! Það voru kjörorð þessa
fólks. Efalaust hefir ómurinn frá
frönsku byltingunni: frelsi, jafnrétti,
bræðralag, hrært strengi i brjóstum
þess. Þessi kynslóð er ef til vill sú
hamingjusamasta og rikasta, sem
fæðzt hefir á tslandi Rikust og
hemingjusömust fyrir þá sök, að hún
átti hugsjónir til að berjast fyrir,
óvenjulegt þrek tii að leggja til atlögu.
Bjartsýna trú á land sitt og þjóð. Hún
hóf á ioft merki félagshyggju og
samhjálpar. Hún boðaði þá kenningu,
að hver einstaklingur ætti sama rétt
til lifsins gæða, hvar i stett sem hann
stóð. Hún barðist fyrir aukinni menn-
ingu, sem miðaði að þvi að auka
manngildi einstaklingsins. engin
kynslóð hefir skilað jafn dýrmætum
arfi sem hún i hendur þeirra, er landið
skyldu erfa eftir hennar dag.
Þvi hef ég dvalið svo mjög við þessa
sögu á þessari stundu, að þessi kona,
sem við fylgjum til moldar i dag, var
glæsilegur fulltrúi aldamótakynslóð-
arinnar. Hún fæddist á hinu bjarta vori
og naut sólar þess og heiðrikju öll sin
bernsku og þroska ár. Þeim uppruna
sinum leyndi hún aldrei, bar hans
merki til hinztu stundar. Hún hlýtur að
verða okkur öllum minnisstæð, þvi
saman fór i óvenju rikum mæli andlegt
og likamlegt atgervi. Já, Hólmfriður á
Arnarvatni, var sannur fulltrúi
voraldarfólksins, sem islenzk þjóð
stendur i mestri þakkarskuld við i dag.
Sem húsfreyja á stóru og erfiðu
heimili háði hún af prýði þá hetju-
baráttu, sem islenzkar húsmæður hafa
löngum háð i þessu landi, án. þess að
dáðum þeirra væri sérstaklega á lofti
haldið á spjöldum sögunnar, að seðja
svanga munna af knöppum aflafeng og
veita aðra aðhlynningu af knöppum
efnum, en halda að auki uppi islenzkri
gestrisni af fullri rausn. Að aqki gerð-
ist hún stjúpmóðir að stórum barna-
hópi, og ég efast um að nokkur hafi
leyst það erfiða hlutverk ef hendi af
annarri eins prýði. Þetta mætti nú
þykja ærið ævistarf.
En Hólmfriður á Arnarvatni, lét
ekki baslið smækka sig. Hugsjónir
aldamótakynslóðarinnar áttu sannar-
lega hug hennar og hjarta. Auk þess að
vera virkur þátttakandi i félagslifi
sinnar sveitar, tók hún sér fyrir hend-
ur að heimta mannréttindi til handa
þeim helmingi þjóðarinnar, sem ekki
hafði notið þeirra, — islenzku konunn-
ar. Ekki svo að skilja, að hún væri þar
ein að verki, en framarlega stóð hún i
þeirri baráttu, og mikið eiga kynsyst-
ur hennar, svo og þjóðin öll, henni að
þakka á þvi sviði. Þvi verður ekki á
móti mælt, að Hólmfriður og tvibura-
bróðir hennar, Jón Gauti, sem við
fylgdum hér til grafar fyrir tæplega
íslendingaþættir