Íslendingaþættir Tímans - 08.07.1978, Blaðsíða 6

Þrándur á Aðalbóli
F.4. júli 1897
D.27. mal 1978
Sá er þetta ritarknúöi dyra á húsi einu i
miöborg San Francisco fyrir fimmtiu og
fimm árum. Þar lauk um sinn löngu og
nokkuö ströngu ferðalagi, þvi aö siöustu
mánuöina haföi ég veriö aö vinna mig
áfram vestur yfir álfuna, peningalaus
með öllu og nýkominn heiman frá Islandi.
Ég haföi frétt aö i þessu húsi byggi sýsl-
ungi minn og frændi, Þrándur, sonur
Indriða skálds á Fjalli i Aöaldal. Þótt
skammt væriá milli heimila okkar i Þing-
eyjarsýslu, sáumst við þarna i fyrsta
sinn.
Atvikin höguöu þvi svo aö ég settist aö i
þessu húsi og leiðir minar og þess fólks
sem þarbjóog siðarbættist ihópinn, lágu
siöan saman þau sjö ár sem ég dvaldi I
landinu. Þeir sem þarna bjuggu auk
Þrándar og min voru þrir Húnvetningar,
Jósef Jónsson frá Brekku i Þingi og bróöir
hans ölafur, ásamt konu sinni þarlendri,
ogLárus Erlendsson frá Beinakeldu. Síö-
ar bættust svo i hópinn þeir bræöur
Þrándar, Högni nú bóndi á Syðra-Fjalli i
Aöaldal oglndriöi ættfræöingur i Reykja-
vik, og siöast en ekki slzt kona Þrándar,
Signý, systir Þórkels prófessors og há-
skólarektors.
Þaöer einkennilegt hvernig atvikin láta
leiöir fólks mætast og falla saman á dlik-
legustu stundum og stööum. Rithöfundur-
inn Thornton Wilder rekur þetta eftir-
minnilega i frægri skáldsögu, ,,The
Bridge of San Luis Rey”. ósamstæöur
hópur fólks, sem mætist á fornri brú, til
þesseins.aö þvier viröist aö falla saman i
gljúfriö þegar brúin hrynur. Leiöir okkar,
þessara Islendinga, höföu af margbreyti-
legum ^stæöum og á svipaðan hátt legiö
til þessa húss i San Francisco, svo fjarri
ættlandi okkar. En ekki til þess aö deyja,
heldur til þess aö af leiddu ævilöng kynni
og vinskapur, sem aldrei bar skugga á um
langa ævidaga. Fólk þettaer nú allt mjög
hnigiö að aldri, en Þrándur er hinn fyrsti
er kvaddur hefur verið til brottfarar.
Þrándur á Aðalbóli var fæddur 4. júli
1897 og þvi tæplega 81árser hann lézt.
Foreldrar hans voru þau hjónin Kristín
Friölaugsdóttir frá Hafralæk og Indriöi
Þórkelsson bóndi og oddviti á Ytra-Fjalli,
landskunnur maöur. Þrándur ólst upp i
stórum hópi tápmikilla systkina i einni af
fegurstu sveitum landsins og var þvi aö
vonum átthagakær maöur. Þaö batt hann
þó ekkium of við heimahaga ogleitaöi þvi
hugurinn út til frekari mennta og kynna.
Hann hélt til Hvanneyrar og útskrifaöist
úr bændaskólanum þar áriö 1919. Þaöan
lá leiöin til Noregs og Danmerkur til frek-
ara verknámsogsiðan til Bandarikjanna,
þar sem viö hittumst þann ágæta júlidag
áriö 1923.
Þrándur hélt heim til íslands aftur eftir
tólf ára f jarvist aðallega i San Francisco,
kæru mágkonu þá finn ég aö margs er aö
minnast og sakna. Þó aö hennar likam-
legu kraftar væru alveg á þrotum þá fékk
hún aö halda sinu skýra og andlega þreki
til hins siöasta.
Nú er þessi góöa kona horfin af þessari
jarövist til fegri heima. Ég veit aö góöar
óskir og þakkir fylgja henni frá samferða-
mönnum hennar.
Jarönesku leifar hennar voru fluttar á
æskustöövar hennar og jaröaöar við hliö
manns hennar viö Grafarkirkju. (
6
Ei má eöli hagga,
er það drottins gjöf.
Þar sem var min vagga
vil ég hljóta gröf.
Stgr.Th.
Ég enda svo þessi fátæklegu minn-
ingarorð meö djúpri viröingu og innilegu
þakklæti til þin, kæra mágkona. Ég bið
þess að guð láti engil sinn leiöa þig á fund
ástvina þinna.
Astvinum þinum öllum votta ég dýpstu
SamÚð Vigfús Gestsson
þar sem hann starfaöi sen verktaki i múr-
iönum. Honum vegnaöi þar mjög vel, en
varö fyrir fjárhagslegu áfalli, sem margir
fleiri, i bankahruninu 1929, og hélt þvl
heim auðugri af lifsreynslu en fjármun-
um. Hann minntist þó jafnan áranna I
Kaliforniu meö gleði og þeirra kynna,
sem hann haföi þar af landi og þjóö.
Arið 1932 reisti Þrándur nýbýli norður i
Aöaldal og nefndi Aöalból. Hann bjó þar i
46 ár til dauöadags og var jafnan siöan I
daglegu tali nefndur Þrándur á Aöalbóli-
Þrándur var ágætlega gáfum búinn,
glöggur á menn og málefni og raunsær I
bezta lagi. Hann var hreinn og beinn,
hispurslaus i framkomu og kom jafnan til
dyra eins og hann var klæddur. Hann var
vinur vina sinna, og fyrirleit alla sýndar-
mennsku og óheilindi. Og ekki féllu hon-
um þeir menn sem fóru með hæöum og
hólum og duldu hug sinn og athafnir, en
studdi af heilum hug þá sem vildu vel og
unnu aö framgangi góöra og þarfra mál-
efna. Hann stofnaöi sparisjóö 1 sveit sinni
og stýröi siöan, en fjármunalegt sjálf-
stæöi og ráödeild taldi hann lifsnauösyn
hverjum sem vildi veröa nýtur maöur.
Þrándur var góöur bóndi, glöggur á fé og
fóörun og bjó af skynsemi og þekkingú-
Honum var þó nokkuö stakkur skorinn
vegna landþrengsla og skildi þær tak-
markanir sem aöstæöurnar sköpuöu og
lagaði búskap sinn eftir þvi. Hann var
fulltrúi Suöur-Þingeyinga á Stéttarsam-
bandsþingum i 15 ár og aöalhvatamaöur
aö stofnun rjómabús i Aöaldal á kreppu-
árunum. Lyfti þaö mjög undir meö bú-
skap þar á rfiöum tima. Hann var einnig
aöalbaráttumaöur fyrir þvi, aö bændur
fengju rafmagn um nærliggjandi sveitir
frá Laxárstöö, og var siöan umboösmaöur
og innheimtumaöur Laxárvirkjunar þar i
sveitaumdæmunum um áratugaskeiö-
Hann var mikill áhugamaöur um stofnun
heybanka i sveitum, sem samtryggingu
gegn heyleysi i haröærum, en ekki sá
hann þá stórmerku hugmynd rætast.
Mörg önnur mál lét hann til sin taka
meira og minna.
Þrándur geröi ekki viöreist eftir aö
hann settist að á ný I heimabyggö sinni.
Hann var heimakær og undi vel hag sin-
um sem bóndi i nánusambandi viö landiö
og náttúruna. Þó fór þar einnig heims-
borgarinn ef aö var gáö. Hann las mjög
erlend blöö og bækur og fýlgdist jafnan
vel meö þvi sem var aö gerast á innlend-
um og erlendum vettvangi.
Ariö 1926 kvæntist Þrándur æskuvin-
islendingaþættir