Íslendingaþættir Tímans - 11.08.1979, Blaðsíða 4

Þórarinn Guðmundsson
Fæddur 27.3.1896
Dáinn 25.7. 1979
Meö frdfalli Þórarins Guömundssonar
er lokiö merkum kafla islenskrar tón-
menntasögu. Hann er fyrsti atvinnufiölu
leikari íslands. Svo stutt er okkar
þróunarbráut. Einstaka tómstundaspilari
haföi rutt honum leiö, án þess þó aö um
fyrirmynd væri aö ræöa. Má þar nefna
Jónas Helgason, Einar spillemann og
ýmsa danska aökomumenn en einn hinn
siöasti þeirra var Fredriksen slátrari.
Þórarinn nemur fiöluleik á konserva-
tóriunni i Kaupmannahöfn eftir aö hafa
heima lært undirstööu hjá Henriétte
Brynjólfsson. Þar meö fylgdu önnur
skyldufög, svo sem pianóleikur, hljóm-
fræöi, músiksaga og kammermúsik. Meö
honum við múáiknám var bróðir hans
Eggert Gilfer, skákmaðurinn alkunni.
Ber þaö Þórarni fagurt vitni, hve annt
hann lét sér ávallt um þennan einhleypa
bróöur sinn, sem var útlærður organisti
meðgóöu prófi, spilaöi meö honum á kon-
sertum, á gildaskálum og I útvarpi. Svo
samrýmdir voruþeir, þó aö frami þeirra
væri æði ólikur.
I Kaupmannahöfn hélt móöir þeirra
bræöra, Þuriöur Þórarinsdóttir, um
stjórnvölinn oggætti sona sinna. En faöir
þeirra, Guömundur Jakobsson hafnar-
vörður, annálaöur hagleiksmaöur viö
hverskyns smíðar, einnig fiölusmiöi, varö
eftir I Reykjavik. Sýnir þessi ákvöröun
foreldranna óvenjulegt framtak og
fórnarvilja.
Þegar Þórarinn hefur nám sitt, er
Island tónmenntalegaséö, enn þá ónumiö
land. Músik sem menningarþáttur er
óþekkt fyrirbæri, Fögur list en mögur, er
viðkvæöiö, og úrtölur eru tiöari en hvatn-
ing, þegar tónlistarstörf erurædd. Ekkert
megnar þó að breyta fyrirætlun foreldra
ogákafri löngun drengsins, sem þá er að-
eins 14 ára aö aldri. Fyrir tilsögn úrvals
kennara eins og Anton Svendsen, Otto
Malling, Axel Gade, Peder Möller og
siöar Heinrich Schachtebeck i Leipzig
tekst Þórarni að heyja sér þann foröa
kunnáttu, bæöi í fiöluleik, pianóleik og
hljómfræöi,sem þroskarog eflir þá miklu
hæfileika, sem honum voru meöfæddir.
Eftir fjögurra ára nám heldur Þórarinn
heim aftur áriö 1914. Ekkert fast starf
sem hljóöfæraleikari er þá til i landinu.
Eftir sjálfstæöa hljómleika veröur
margskonar lausavinna aöalathvarf
Þórarins. Hann spilar á dansleikjum, viö
jaröarfarir, viö leikhússýningar, á
veitingahúsum og viö biósýningar. Auk
þess stjórnar hann söngkórum og annast
kennslu i einkatimum. öll þessi íhlaupa-
vinna er erilssöm. En Þórarinn er léttur I
spori og léttur I lund.
Viðbrigðin frá Kaupmannahöfn eru þó
geysimikil, ogtilbreytingaleysiog fásinni
valda honum oft vonbrigðum. Samt gef-
ur hann endanlega upp áform um búsetu
með framandi þjóö. Þaö veröur landi til
láns. —Meöfrekara framhaldsnámi hefði
Þórarni vafalaust tekist aö vera heims-
frægur einleikari, svo söngrlkur var tónn
hans, svo fyrirhafnarlitil voru honum öll
gigjugrip og bogans brögö. En þá heföi
ættjöröin ekki notiö krafta hans og braut-
ryöjendastarfs sem uppalanda. ísland
heföi máské eignast sinn Kreisler en
engan fiölukennara. Og viö þáverandi aö-
stæöurvar þjóöinni meiraumvert aö eiga
landsföðurlegan fiölara en farandvirtúós.
Tvimælalaust má þvi telja Þórarin,
meö þjóönýtu kennslustarfi sinu, einn
meöal merkustu Islendinga þessarar
aldar. Hann kynnir fiöluna sem eitt hiö
undraveröasta hljóöfæri allra tima og el-
ur upp tvær kynslóöir nemenda, er veröa
stofn aö fjölskrúöugum samleik vaknandi
tónmenntalifs. Kjarni núverandi
konserthljómsveitar er árangur af ævi-
starfihans. Og mörgislensk tónskáld eiga
haldleiðslu hans mikiö aö þakka.
Sem lagahöfundur er Þórarinn lands-
kunnur. Enda þótt metnaöur hans beind-
ist ekki aö oröstir tónskálds, hefir honum
auönast aö skapa söngstef,-. sem gjarna
gleöja hvers manns hlustir. Hann hittir
þann tón sem án allra heilabrota túlkar
gleöi og þrá I látlausu formi. Fögnuöur
tjáningar er honum rikari en hvers kyns
tregi, gaman yfirgnæfir alvöru. Sem
sannur músikant syngur hann af hjartans
lyst, laus viö allar efasemdir, fjarri öllum
fræöilegum útreikningum. Þannig bera
lög hans vitni hugarkæti og fölskvalausri
tilfinningu þess manns, sem Hávamál
lýsa svo: Glaður og reifur skyli gumna
hverr.
Enda þótt Þórarinn segðist ekki vera
mikill félagsmaöur og hafa óbeit á pólitik,
þá eru þó afrek hans á sviði ýmissa al-
mennra samtaka sögulegur kapitúli.
Hæst ber þar stofnun Hljómsveitar
Reykjavikur áriö 1921, sem Þórarinn
stjórnaöi fyrstur allra, bæöi sem for-
maöur og hljómsveitarstjóri. An tilkomu
hans heföi slíkur flokkur svo snemma
ekki ýtt úr vör. Þetta var fyrsta hljóm-
sveit íslands og undanfari allra siöari
samleikshópa klassiskra hljóðfæra.
Atta árum siöar, á sumardaginn fyrsta
1929, hefir Þórarinn æft efnisskrá meö 20
nemendum sinum og stjórnar á hljóm-
leikum þessari nýstárlegu barnahljóm-
sveit. Svo mörg fiöluleikandi börn höföu
hér aldrei fyrr saman komiö á konsert-
palli. Varþettaþá,ogerreyndar enn, ein-
stæöur viöburöur og mikil hvatning upp-
rennandi viöleitni i tónlistaruppeldi.
Þannig var Þórarinn merkisberi i félags-
legum samtökum, bæði meöal upp-
vaxandi og fullvaxinnar kynslóöar.
Sem starfsmaður Rikisútvarpsins frá
byrjun þess hvildi mikill hluti lifandi
músikflutnings á herðum Þórarins. Hér
lékhanniöulega einn og meö öðrum, bæöi
i trkii, kvartett og i hljómsveit útvarps-
ins, sem hann svo stjórnaði, er liðsmönn-
um fjölgaöi. Var hann ætiö vinsæll og vin-
margur I samstilltum hópi hljóöfæraleik-
ara. Og þegar viö, nokkrir meölimir I
FIH, stofnuðum Hljómsveit félags Is-
lenskra hljóöfæraleikara áriö 1944, gerö-
ist hann fúslega konsertmeistari. Sam-
starfsvilji Þórarins kom þá ekki siöur
fram viö stofnun Félags Islenskra tónlist-
armanna áriö 1940, en þar gegndi hann
fyrstur manna formannsstörfum.
Af framanskráöu má ráöa, hve marg-
vfct hefir veriö ævistarf Þórarins. Þrátt
fyrir oft æöi langan vinnudag, var hann
jafnan skapléttur. Lifskraftur hans var
ótrúlega mikill, og spaugsyröi voru hon-
um ávallt tiltæk. Aö eölisfari var hann
bjartsýnismaöur, kátur i lund og ljúfur I
viömóti.
I kennslustundum minum hjá Þórarni
minnist ég þess aldrei, að hann yröi
4
Islendingaþættir