Íslendingaþættir Tímans - 18.08.1979, Side 2

Kristján Benediktsson
Hann vex upp í hliöum viö hóla og börö
viö hreinsvala blæinn I ófrjórri jörö,
en stendur þvi fastar og lifir þvi lengur
og lætur ei buga sig hvernig sem gengur
H.H.
Oft er á íslandi talaö um aldamótmenn,
en meö þvi er átt viö kynslóö þá er reis á
legg um siöustu aldamót og fékk upp-
eldisáhrif sln á fyrstu áratugum aldar-
innar.
Um þessar mundir var þjóö vor mjög
aö rétta viö eftir siöasta haröindakafia 19.
aldarinnar— 1881—1887. Skólum fjölgaöi,
alþýöumenntun óx, Sjálfstæöisbaráttan
var háð af hörku, eigin verzlunum lands-
manna óx fiskur um hrygg og ungmenna-
félagshreyfingin barst til landsins.
Bjartar vonir fengu byr undir báöa
vængi, rik löngun varö aö vinna aö hags-
bótum á öllum sviöum og æskan hyllti
kjöroröiö „Islandi allt”. Mun og mála
sannast að mjög hafi gætt áhrifa þessar-
ar kynslóðar I þjóölifi voru og framvindu
þess, allt til siöustu ára. iýú hverfa meö
hverju ári sem llður, nokkrir úr þessum
hópi yfir móöuna miklu og brátt er hann
allur.
Einn af þessum aldamótamönnum var
Kristján Benediktsson bóndi að Hæli i
Torfalækjarhreppi en hann andaöist á
Héraðshæli Húnvetninga 28. júni s.l. og
var jarösunginn að Blönduósi 2. júli.
Kristján var fæddur aö Hæli 2. mars
1901. Foreldrar hans voru Benedikt Bene-
diktsson bóndi Hæli d. 1921 og kona hans
Elisabet Guömundsdóttir d. 1962. Var þar
um aö ræöa traustar húnvetnskar bænda-
ættir með skagfirsku og eyfirsku Ivafi,
Kristján var fjóröi ættliöur frá Kristjáni
rika i Stóradal og bar nafn hans, hafa i
þeim ættlegg margir kunnir menn veriö.
Kristján ólst upp á Hæli i hópi 7 systk-
ina, við sveitastörf þeirra tima. A þeim
árum tók hviti dauðinn aö höggva skörö I
raöir islensks æskufólks og fór hann ekki
varhluta af þeirri viðureign, bar til ævi-
loka ör á hálsi og höndum. Tvo fingur
vinstri handar lét hann i þeirri orrustu og
var aldrei verulega heilsusterkur eftir
þaö.
Um tvitugsaldur haföi Kristján unniö
bug á sjúkdómi sinum aö hann taldi sér
fært aö hleypa heimdraga og leita sér
menntunar, innritaöist hann i Bændaskól-
ann að Hólum haustiö 1922. Ekki var
heilsan sterkari en svo, aö nám féll niöur
næsta vetur — 23—24, en þá var þráðurinn
tekinn upp aö nýju og prófi lokiö meö lof-
legum vitnisburöi vorið 1925.
Svo sem fyrr kemur fram, missti
2
Kristján fööur sinn vorið 1921. Móöir hans
treystist eigi að halda áfram búskap og
var jöröin seld. Þar var þvi aö engu aö
hverfa og tók Kristján þá það ráð aö ger-
ast umferðaplægingamaður. Er skemmst
af að segja aö þaö starf stundaöi hann
sem aðalvinnu þar til hann hóf búskap á
Hæli 1931. Eftir það var hann oft við
plægingar vor og haust þar til vélknúin
tæki leystu hestavinnu af hólmi.
Ekki batt Kristján sig eingöngu viö ætt-
byggö sina um atvinnu. Leiðin lá noröur
um land — Skagafjörð og Eyjafjörö allt til
Hólsfjalla, en þar og viðar um Þingeyjar-
þing stundaöi hann atvinnu sina lungann
úr tveim sumrum.
Nokkurri furðu sætir aö Kristján skyldi
hefja þessa atvinnu, svo hamlaöur eftir
viöureign sina viö hvita dauöann, en þar
mun tvennt hafa tilkomiö, hneigö hans til
hesta svo og löngun til aö vinna á erkió-
vini Islensks landbúnaöar — þúfunum.
En starf sitt stundaði hann með sóma,
átti jafnan úrvalshesta enda veitti ekki
af, þvi aðeins tveimur var beitt fyrir plóg-
inn I senn. Þaö ætla ég mál manna aö
þrátt fyrir fötlun sina hafi Kristján ekki
skilað lakara dagsverki en þeir er
fremstir fóru heilhendir.
Vorið 1929 auönaöist Kristjáni aö festa
sér Hæli til ábúöar, en þá var jöröin kom-
in i eigu nágrannabónda er taldi sig vanta
beit og tók þvi undan nokkurn hluta beiti-
landsins, en á þeim tima voru aöalkostir
Hælis góö útbeit.
Um þessar mundir var Kristján einn
sins liös og fóru þá aö Hæli á hans vegum
sæmdarhjónin Björn Björnsson og Kristín
Jónasdóttir, siöan búendur á Auökúlu og
viöar. Stóöu þar aö baki kunnar hún-
vetnskar bændaættir, sem of langt yröi að
rekja hér, bjuggu þau aö Hæli næstu tvö
ár. Kristján stundaöi atvinnu sina aö
nokkru, heyjaöi fyrir fénað sinn og fjölg-
aöi.
Meöal barna þeirra hjóna var gjaf-
vaxta mær Þorbjörg aö nafni. Þau
Kristján felldu hugi saman og var þar
stigið gæfuspor, sem entist ævilangt.
Voriö 1931 hófu ungu hjónin búskap en
undu litt aö vera leiglendingar og festu
þvi kaup ábýlis sins áriö 1935. Þarna var
um tvo kosti að velja: Alla jöröina eöa
undan væri skilinn allvænn hluti beiti-
lands og verömunur þvi verulegur.
Kristján tók þann kosinn aö sleppa land-
spildunni og var þaö mjög i samræmi við
þann þátt skapgeröar hans aö fara hvergi
framar en getan leyfði og standa ávallt I
skilum, var hann þó kappsmaöur aö
eölisfari.
Húsakostur var oröinn hrörlegur á Hæli
og nú var efnaö til umbóta. Þegar 1936 var
bærinn byggöur upp aö hluta, ræktun
aukin árlega og peningshús lagfærö eftir
föngum. Húsfreyjan unga tók virkan þátt
i öllum störfum og var samhent bónda
sinum i' hvivetna, jafnframt stækkaöi fjöl-
skyldan. Avallt var þess gætt aö fara
hvergi framar fjárhagsgetu enda timarn-
ir meö afbrigöum erfiöir.
Eins og allir vita, sem þá voru vaxnir til
vits og ára, stóöu yfir þrúgandi kreppu-
timar á fjóröa áratug aldarinnar.
Verslunarárferöi var afleitt, afuröir
bænda litils viröi sem söluvara, auk þess
geisaöi þá hin illræmda mæöiveiki sem
hjó óbætanleg skörö i sauöbúin. Verðlag
breyttist aö visu til batnaöar meö heims-
styrjöldinni sem hófst 1939 og áhrifa
Stéttarsambands bænda tók að gæta frá
1946, en fjárskipti fóru ekki fram fyrr en
1948 og tók aö sjálfsögöu nokkurn tima aö
koma sauöbúunum I eölilegt horf, en það
ár tók til starfa mjólkurvinnslustöö I hér-
aöinu, birti þá framundan.
Furöu sætir hvernig bændur fleyttust
yfir þetta vandræðatimabil og raunar
óskiljanlegt nútimamönnum. Má nærri
geta um hag frumbýlinga, sem auk þess
aö sjá stækkandi fjölskyldum farboöa
stóöu i framkvæmdum.
Arið 1954 var seinni hluti ibúöarhúss á
Hæli byggður. Unga fóikiö reis á legg,
reyndist efnilegt og áhugasamt, enn birti i
lofti. Ariö 1960 hóf sonur þeirra hjóna,
Kristján Heiöar, búskap á Hæli I sam-
islendingaþættir