Íslendingaþættir Tímans - 19.01.1980, Blaðsíða 4

A6 nýafstaöinni fæöingu Jörundar
Brynjólfssonar, missti móöir hans heils-
una. Fyrir i fjölskyldunni vorumörg börn
i ómegö, en heimilishagur erfiöur. Þá er
þaö aö fööursystir Jörundar, Þórunn
Jónsdóttir, bauö drengnum fóstur á heim-
ili sinu, aö Þórisdal I Lóni. Fárra vikna
gamall, var svo þessi ungi sveinn, sveip-
aöur feröafötum og lagöur i kjöltu góövilj-
aörar frændkonu, sem siöan reiddi hann I
sööli, suöur yfir Lónshéiöi og bjó um-
komulitlu barni uppfóstur. Þórisdalur I
Lóni varð bernskuheimili Jörundar og
Austur-Skaftafellssýsla fósturbyggö hans
allt fram aö tvitugsaldri. Þórisdalur i
Lóni, sem nií er kominn i eyöi, er riki mik-
illa náttúrutöfra, sem heillaöi svo þennan
fjölgáfaða svein, aö hann geymdi töfr
ana, likt og dýrar perlur I minningasjóöi
fram aö ævikvöldi.
Um fimm ára aldur uröu enn þáttaskil I
lifi Jörundar, fósturforeldrar hans fluttu
brott frá Þórisdal,en barniö varö eftir hjá
vinnukonu, Þórunni Þóröardóttur og
manni hennar, Jóni Guömundssyni, sem
nútóku viö uppeldi Jörundar og önnuöust
uppfóstur hans, allt fram aö tvitugs aldri.
Þau fluttu frá Þórisdal aö Krossbæjar-
geröi og óst Jörundur þar siöan upp. Hann
mun þar hafa notiö hollra uppeldishátta,
en um ytri auö var ekki aö ræöa og undir
ævilokminntist Jörundur þess i viötali viö
undirritaöan, aö þegar hann fermdist frá
Krossbæjargeröi, heföi fermingarbörn
unum veriö raöaö umhverfis altari krist-
innar kirkju eftir auöi og valdahlutföllum
vandamanna, og hann þvi tökudrengurinn
— hlotiö stööu fjærst horni altarisins.
Sögu Jörundar Brynjólfssonar svipar i
ýmsutil ævintýrasagnanna um karlssyn-
ina, sem fóru aö heiman meö léttan mal,
en mikla lífsorku aö vegarnesti, lentu i
ótal ævintýrum, sem þeir sigruöust á og
hlutu fyrir dýrmæt sigurlaun.
Tuttugu ára gamall fór hann i búnaöar-
skólann á Hvanneyri og nam þar búfræöi
undir styrkri stjórn Hjartar Snorrasonar
og útskrifaðist þaöan voriö 1906. Aö bú-
fræöinámi loknu, kom hann aftur heim I
átthagana, vann aö plægingu og jarörækt
i Nesjahreppi þaö sumar. Þetta var nýj
ung i sveitum Austur-Skaftafellssýslu og
markaöi þar timamót. Veturinn 1907 til
1908 var hann barnakennari i Nesja
hreppi. Þaö ár er þar stofnaö glimu- og
iþróttafélag, sem siöar var breytt 1 ung-
mennafélagiö Mána sem enn er þar starf-
andi. 1 Hornafiröi var þá rikjandi mikill
áhugi um iþróttir og Hornfiröingar áttu
marga snjalla glimumenn. Fyrir for-
göngu nýstofnaös ungmennafélags, var
efnt til héraöshátiðar I nágrenni Laxár i
Nesjum voriö 1908. A meöal skemmti-
atriöa var glimukeppni ungra manna. A
mótinu vann Jörundur Brynjólfsson þaö
afrek, aö leggja alla keppendur, aö einum
undanskildum, aö velli og varö þvi sigur-
vegari mótsins.
Aö lokinni dvöl I Nesjahreppi, fer Jör-
undur I Kennaraskólann og lýkur þaöan
4
kennaraprófi 1909. Hann er viö nám I
Kennaraháskóla i Kaupmannahöfn 1911
til 1912 og kennari I barnaskóla Reykja-
vikur 1912 til 1919. Þessi ár semur hann og
gefur út i félagi viö samkennara sinn,
Steingri'm Arason, kennslubók barna i
reikningi og einnig ritstýröu þeir barna
blaðinu Unga Islandi.
Þessi ár fylltust ungir og framgjarnir
hugsjónamenn eldmóði sjálfstæöisbarátt-
urinar, viö endurheimt fulls stjórnfrelsis
úr höndum Dana. I kjölfar sjálfstæöis-
baráttunnár flæddu áhrif verkalýöshreyf-
ingar, mettuö bræöralagshugsjón sam-
vinnu og jafnaðarstefnu. Jörundur
Brynjólfsson hreifst þegar af þessum
hugsjónum og geröist þar brátt ötull liös-
maöur. Hann geröist félagi I verkalýös-
félaginu Dagsbrún og studdi málstað
undirokaöra sjómanna I fyrsta Islenska
togaraverkfalli. Hann er I kjöri I bæjar-
stjórnar- og alþingiskosningum f.h. reyk-
viskra verkamanna og situr á þingi fyrir
þá 1916-1919.
Enn uröu þáttaskil i llfi Jörundar
Brynjólfssonar. Töfrar dalsins, sem mót-
uöu frumbernskuár hans, létu hann ekki I
friöi, fyrr en hann er oröinn bóndi i sveit
og hefur gert Islenska jörö sér undirgefna.
Hann sest aö búi i uppsveitum Arnes-
sýslu. Litlu siöar er hann oröinn bóndi og
héraöshöföingi á stórbýlunum, Skálholti
og Kaldaöarnesi. A alþingi sat hann sem
fulltrúi Framsóknarflokksins fyrir Arnes
sýslu frá 1924-1956. A alþingi varö hann
mikilvirkur og vel virtur þingskörungur.
Forseti neöri deildar alþingis 1931-1942 og
forseti sameinaös alþingis frá 1953-1956.
Hann var tvikvæntur. Fyrri konu sinni,
Þjóöbjörgu Þóröardóttur kvæntist hann
1910, en hinni slöari, Guörúnu Dalmanns-
dóttur 1954. Niöjar hans og eiginkvenna
hans eru allt góöir og gegnir þjóöfélags-
þegnar, sem bera þessljósan vott aö vera
af góöu bergi brotnir.
Þótt meginhluti ævistarfs Jörundar
Brynjólfssonar væri unniö utan
Austur-Skaftafellssýslu, og fjöröur skildi
þar frændur, var hann jafnan tengdur
fósturbyggö sinni sterkum böndum og
tengsl hans viö fóstur og fósturbyggö
voru jafnan órofin.
Kynni mi'n af Jörundi Brynjólfssyni
uröu lengi vel ekki mikil, enda nærri ald-
arfjóröungs aldursmunur á milli okkar.
Þó vissi ég snemma glögg deiíi á þessum
lifsorkumikla Austur-Skaftfellingi og
gladdist jafnan, er ég heyröihans aö góöu
getiö.
Voriö 1937 lágu leiöir minar til Arnes-
sýslu og dvaldi ég þar sumarlangt. Þaö
sumar fóru fram kosningar til alþingis og
var ýmsum þá heitt I ham, útaf þjóömál-
unum, eins og oft fyrr og slöar. Lög um
afuröasölumál landbúnaöarins voru þá
nærri ný af nálinni og höfðu komiö til
framkvæmda haustiö áöur meö þeim
sögulega hætti, aö viss stjórnmálasamtök
efndu til neytendaverkfalls á framleiöslu-
vörum bænda á höfuöborgarsvæðinu. Viö
þetta bættust svo ný jaröræktarlög, sem
um var mikill meinningamunur á milli
manna. Þessir tveir lagabálkar uröu ööru
fremur aö hitamáli þessara alþingkosn-
inga út um landsbyggöina og uröu átökin
óviða haröari, um þessi mál, en i Arnes-
og Rangárþingi, en meö nýju afuröasölu-
lögunum opnaöist búendum þessara
byggöarlaga samkeppnisaöstaöa meö
framleiösluvörur sinar á höfuöborgar-
svæöinu.
Framsóknarmenn boöuöu þá til flokks-
fundar á Laugarvatni og var hann öllum
opinn með fullu málfrelsi fundargesta.
Eg, sem þarna var gestur, fór á fundinn
og skemmti mér konunglega. Skemmti-
atriöin voru hvorki borin uppi af leikur-
um, eöa háværri hljómsveit, eins og nú
tiökast mjög, þegar fylla þarf upp fátæk-
legan málflutning frambjóöenda, heldur
aöeins af hnitmiðuðum rökræöum mál-
flytjenda um ágreiningsmál dagsins i
kappræöuformi.
Þetta var I fyrsta sinni, sem ég heyröi
Jörund Brynjólfsson tala á landsmála-
fundi, Framsóknarflokkur og Alþýöu-
flokkur sneru þá bökum saman I kosn-
ingahriöinni annars vegar og hiö sama
geröu hins vegar Sjálfstæöis- og .Bænda-
flokkur, en þeir siöarnefndu höfðu þá
kosningabandalag undir kjöroröinu:
Breiöfylking gegn Bolsévikavaldinu.
Mjög var þá deilt á flokk Jörundar
Brynjólfssonar um gjörvallt land fyrir
samvinnu viö flokk verkamanna i bæjum
ogkauptúnum, og þvi óspart haldið fram,
aö verkalýöshreyfingin ógnaöi islenskum
bændum og bújöröum þeirra, sem nú ætti
aö taka af bændum meö valdi og aö þjóö-
nýta aö rússneskum siö. Svo sannarlega
fór ekki Jörundur Brynjólfsson og flokkur
varhluta af þessari aödróttun á Laugar-
vatnsfundinum. Enn er mér i fersku
minni ræöa sú,sem þarna var flutt i þess-
um dúr á fundinum og þegar flutnings-
maöur lauk máli sinu, leit hann meö
sigursælu brosi til fundargesta, likt og
hann vildi segja: „Sáuö þiö hvernig ég
lagöi hann piltar?”
Aö þessari ræöu lokinni, gekk Jörundur
Brynjólfsson i ræöustól, þéttur á velli meö
ögrandi glampa i augum. Aö Jörundi
Brynjólfssyni haföi veriö skotiö egg-
hvössu vopni, sem ósagt skal látiö, hvort
hann sveiö undan. En hann tók þetta vopn
traustum tökum og lék viö þaö örlitla
stund, lilct og leikfang, áöur en hann sendi
þaö aftur til baka af mikilli vopnfimi. Svo
tók hann aö tina fram úr hugarfylgsnum
sinum allar örvarnar, sem aö honum
haföi veriö skotiö og ótal aörar margfalt
beittari, og allt þettá geröi Jörundur
Brynjólfsson af svo miklum elskulegheit-
um, likt og hann væri aö vanda um viö
blandinn krakka, sem hann heföi tekiö á
kné sér, til hógværrar umvöndunar, án
þess aö undan skyldi sviöa.
Ég minnist þess ekki aö hafa nokkru
sinnni áöur heyrt keppinaut afvopnaöan
meö jafn markvissum rökum. Svo settist
islendingaþættir