Íslendingaþættir Tímans - 15.07.1981, Blaðsíða 4

skugga á samstarf okkar. Þó vorum við
á ymsan hátt ólíkir og sjónarmiö okkar
fóru ekki alltaf saman. Hitt reyndist þó
miklu medra, sem tengdi okkur saman,
persónulega og málefnalega.
Ég er ekki einn um að hafa átt Jón
Helgason sem góðan samstarfsmann og
félaga. Jón vann sér yfirleitt vinsældir og
traust þeirra, sem kynntust honum. Til
hans var gottað ieita þegar á reyndi. Með
honum var gott að eiga gleðistund, því að
hann gat veriö flestum mönnum
skemmtilegri og viöfelldnari.
Það finnst mér raunabót, þegar ég nú
kveö Jón Helgason, aö geta minnst þess,
að hann var gæfumaöur. Hann naut hæfi-
leika sinna á þeim vettvangi, sem hentaði
honum bezt, og varö þar mikill afreks-
maður. Hann var vinsæll og virtur og átti
stóran og sívaxandi vinahóp. Heilsa hans
entisttil lokadags. Hann kvaddi þetta lif,
án þess að þurfa aö glima við ellina, sem
getur oröiö mörgum þung i skauti.
Mesta gæfa Jóns var þó mikilhæf eigin-
kona hans, mannvænlegir synir og
tengdadætur og barnabörn. Heimilið var
Jóni Helgasyni styrkur og stoð og átti sinn
rika þátt i afrekun^ hans.
Ég votta Margréti og sonum þeirra
Jóns og öðru vandafólki innilegustu sam-
úð mina og Ragnheiðar. Ég trdi þvi, aö
það verði þeim styrkur, að bjart er yfir
minningunni um Jón Helgason.
Þ.Þ.
t
Það snertir mann mjög þegar þeir falla
frá skyndilega, semnánir samstarfsmenn
hafa verið nálega alla starfsævina. Ég læt
undan þeirri löngun að biðja Timann fyrir
fáein kveðjuorð vegna fráfalls Jóns
Heigasonar, ritstjóra, sem meö svipleg-
um hættihefur nd látist fyrir aldur fram.
Fyrir 44 árum réðist Jón Helgason
kornungur maður I blaöamannasveit
Framsóknarmanna og 37 ár starfaöi hann
við flokksblöðin, raunar nálega allan
þann tfma við aöalmálgagniö okkar sem
fréttaritstjóri og ritstjóri áratugum
saman.
Jón gerðist skjótt einn ritfærasti maður,
sem starfað hefur að blaðamennsku á ís-
landi fyrr og sfðar, — og er þá mikið sagt,
en samt áreiðanlega ekki ofmælt. Má fara
nærri um hvilikur fengur þetta reyndist
öllum þeim, sem áttu kost á samstarfi við
Jón um blaðaUtgáfu og ritstörf. Ég mætti
gerst um þetta votta þvf að nálega allt
þetta timabil hlaut ég vegna trúnaöar-
starfa minna fyrir flokkinn a6 hafa náið
samstarf við þá sem styrðu málgögnum
hans, þvi urðu samskiptin við Jón Helga-
son mikil og náin áratugum saman. Er
skemmstaf að segja, að þau urðu mér svo
mikils virðiogómetanleg, aö þeirra vil ég
mimast með þakklæti nú þegar leiðir
hafa skilist.
4
Ekki lét Jón Helgason við það sitja að
rita manna snjallast i blöð sin, heldur
gerðist hann jafnframt afkastamikill höf-
undur bóka og manna leiknastur þyðandi.
Enginn nær snilldartökum á töluðu eða
rituðu máli, nema hann hafi boðskap að
flytja — ritleikni ein er ekki nóg — og Jón
skorti ekki áhugamál til að gæða verk sin
lifi.
Að minurh dómi mótaði það einna mest
boðskap Jóns og verk hans að hann var
þjóðernissinni af bestu gerð. Honum var
afar ri'kt i' huga, að það er vandasamt að
veralitil þjóð i hörðumog stórum heimi og
sjálfstæðisbarátta slikra þjóða er ævar-
andi. Það hvildi þungt á honum hvað
erlend áþján hafði kostað islensku þjóð-
ina, og hann vildi mikið á sig leggja til að
vara við þvi að þjóðin ánetjaðist á ný
erlendu valdi i einni eða annarri mynd
eða glataði sérkennum sinum, sem best
hafa reynst við erfið skilyrði.
Ritstörf hans margs konar mótuðust að
minu viti mjög af þessum viðhorfum,
bækur um þjóðleg fræði — og óteljandi
þættirog ritgerðirþar sem upp er brugðið
snjöllum myndum úr lifi þjóðarinnar,
sem syna lifsreynslu fyrri kynslóða og
draga framymislegtffarimanna, sem að
mestu liði hefur orðið I erfiðri lifsbaráttu
og stuðlað að þvi aö þjóðin hélt þó velli
þrátt fyrir allt.
Þetta byggðist tvimælalaust á næmum
skilningi á þvi að tengslin við fortlðina
mættu ekki slitna. Styrkja bæri þvi ræt-
urnar jafnhliða djarfri framfarasókn og
mættiþá fremur en ella vænta þess að vel
tækist vandasöm sigling um veraldarsjó-
inn.
Það er mikið tjón aö Jón Helgason
skyldi nú falla frá svo skyndilega einmitt
þegar hann sá fram á að mega óskiptur
helga sig áhugamálum sínum að fullu, en
það tjáir ekki að deila við dómarann.
Ég sendi Margréti konu Jóns, börnum
hans og barnabörnum og öðrum vensla-
mönnum innilegar samúðarkveðjur.
Eysteinn Jónsson
t
Þegar fornir vinir falla óvænt frá er
sem opnist skarö I huga manns og eftir
situr tregi og tóm. Svo fór mér þegar ég
frétti lát Jóns Helgasonar fyrir fáeinum
dögum.
Fyrir röskum fjiýutlu árum lágu leiðir
okkar saman i þann mund sem hann var
aðhefja blaðamennskuferilsinn árið 1937.
Þá var hann fátækur af þessa heims gæö-
um en glaöur, reifur og fróöleiksfús.
Jón Helgason ólst upp I Stóra Botni I
Hvalfirði, sonur hjónanna Helga Jóns-
sonar og Oddnýjar Siguröardóttur. Þau
reistu bú um siðustu aldamót og þar
bjuggu þau I hart nær fjörutiu ár. Stóri
Botni Hvalfirði er einstaklega fögur jörö.
Bærinn stendur i miðjum dal, eöa öllu
heldur i' stórri hvilft, sem opnast inn I
fjöllin undir Hvalfelli og Botnssúlum.
Ofan i' dalinn steypist fossinn Glymur og
frá honum liðast silfurtær áin niður og út
dalinn. Hliðarnar eru vaxnar skógi og
kjarri frá grundunum og upp undir
eggjar. Sunnan árinnar stendur einhver
fegursti skógarteigur á suðvesturlandi á
dálitlum bletti. Þetta fagra umhverfi
mótaði hug og hjarta Jóns á æskuskeiði.
Hér nam hann það, sem flestum Islend-
ingum er varnað, aö sjá hvernig Island
var i árdaga.
Jóni var það siöar mikil raun, að faðir
hans varð að selja jörKna þegar hann var
orðinn lúinn og slitinn eftir langan bú-
skap. En þá var kreppa I landi og bráðir
sauöf jársjúkdómar og litil framtlðarvon I
þvl að gefa sig að búskap.
Það var likt á komið með Jóni Helga-
syni og mörgum jafnöldrum hans á þess-
um árum, að þeir áttu ekki margra kosta
völ. Skólaganga var dyr og ungir menn
uröu að vinna hörðum höndum hvenær
sem færi gafst. Skólavist Jóns varð þvi
ekki löng, einn vetur I unglingaskólanum
að Laugum og siðan nokkrir mánuöir I
Samvinnuskólanum, en hann hélt áfram
aö mennta sig I ýmsum greinum eftir þvi
sem efni stóðu til. Og tuttugu og þriggja
ára gamall er hann orðinn blaöamaður
við Nýja Dagblaðið i Reykjavik.
Blaðamennska varð slöan ævistarf
Jóns, en það er erilsamt og oft var vinnu-
tlminn langur og þreytandi. Hann varð
samt að „skrifa til að lifa” eins og löngu
liðinn blaðamaður kvað eitt sinn, en ekki
að „lifa til að skrifa”. Grun hef ég um að
slðari kosturinn hefði verið honum kær-
ari, enda má sjá merki þess I ritverkum
hans. Þau eru m.a. fjögur bindi, íslenskt
mannlif, sem komu út á árúnum
1958—1962, og svo Vér íslands börn, þrjú
bindi frá árunum 1968—1970. Margt fleira
kom frá hans hendi, sem oflangt væri upp
að telja. En með mannlifsþáttum sínum
gróf hann upp úr gleymsu og þögn marga
periuna úr þjóðlifi fýrri tlma. Jafnframt
þvi báru frásagnimar rithöfundarhæfi-
leikum hans gott vitni.
Jón Helgason hafði ágætt vald á máli og
penna, skrifaði allt ljtíst og lipurt, hvort
heldur það voru fréttir eða fræðandi
greinir. Um mörg ár var ég mjög hand-
genginn Valtý Stefánssyni ritstjóra og
varð ég þess oft var að hann taldi Jón með
fremstu blaöamönnum landsins.
Þegar ég var að hefja störf min við
sktígrækt á fjórða áratugi aldarinnar var
oft þungt undir fæti. Þá var mikill fengur
aðeiga slika menn aö sem þá blaðamenn-
ina Jón Helgason og Valty Stefánsson,
menn sem höfðu bæöi greind og framsým
tilað skiljaþyðingu hennar ásamt vilja til
að vinna aðframgangihennar. Fyrir störf
þeirra og annarra slíkra manna hefur
vantrúin á skógrækt smám saman gufað
upp og brjóstvitið hopað af htílmi.
A þessum árum fórum við Jón ýmsar
ferðir til aö hann mætti fylgjast meö Þvý
Islendingaþættir