Íslendingaþættir Tímans - 15.07.1981, Blaðsíða 8
Hér verður ævisaga Jóns Helgasonar
ekki sögð. Tilgangurinn með þessum lin-
um er aðeins að minnast hans og þakka
honum ógleymanleg kynni.
Mér mun seint gleymast löngu liðið
kvöld, þegar Jón Helgason hringdi heim
til min og spurði mig, hvort mig vantaði
ekki aukavinnu, en einu ári áður hafði ég
skrifað kjallaragreinar um bókmenntir
fyrir Sunnudagsblað Timans, sem Jón
stýrði þá og lengi siðan með dæmafáum
myndarbrag. Spurningu Jóns um auka-
vinnuna svaraði ég eitthvað á þá leið, að
vist þættist ég þurfa að drýgja tekjur min-
ar, — en vildi annars vita hvert hann væri
að fara. Hann sagði þá, að sig vantaði
mann til þess að skrifa viðtölin i Sunnu-
dagblaðið, og spurði nú, hvort ég vildi
ekki taka það að mér sem aukastarf. Ég
var tregur til i fyrstu, en lét þó tilleiðast
að reyna þetta i nokkrar vikur. Og til þess
að gera nú langa sögu stutta, þá er
skemmst frá þvi að segja, að upp frá
þessu degi skrifaði ég i Timann, ekki i
nokkrar vikur, heldur i tæp ellefu ár sam-
fleytt, fyrst sem lausráðinn maður við
Sunnudagsblaðið, en siðan sem fastráðinn
blaðamaður á ritstjórn Timans.
Frá þessum árum er margs að minnast,
þvi að blaðamennska er lifandi starf, þar
er alltaf eitthvað að gerast. Þó er eitt,
sem yfirgnæfir allt annað, og mun ætið
verða mér lengst i minni. Það er dreng-
skapur Jóns Helgasonar og göfuglyndi, og
það, hvilíkur afbragðsmaður hann var
sem húsbóndi og samstarfsmaður. Ég
man vel eftir einum degi, — það mun hafa
verið rúmum mánuði eftir að ég hóf störf
inni á ritstjórn Timans. Jón var að raða
niður störfum blaðamannanna, og m.a.
þurfti að skipuleggja ferð tveggja manna
út úr bænum til efnisöflunar. Aður en það
starf hófst, sagði Jón: Nú má vera, að
sumum ykkar sé ekkert um ferðalög gef-
ið, en kjósi heldur að vinna hér inni á rit-
stjórninni. Ef svo er, bið ég ykkur að láta
mig vita það, þvi að það er ekki nein
ástæða til þess að senda þá i ferðalög, sem
kæra sig ekkert um þau, en láta aðra sitja
heima, sem kannski vildu gjarnan ferð-
ast. —Þarna var Jóni Helgasyni ákaflega
vel lýst sem ritstjóra. Hann reyndi ávallt
að láta hvern mann vinna þau verk, sem
honum þóttu best og hann var hæfastur
til. Slikt er ómetanlegur kostur á verk-
stjóra hvaða fyrirtækis sem er, enda varð
Timanum þetta harla notadrjúgt þau ár,
sem völd Jóns Helgasonar voru þar einna
mest.
En Jón Helgason var ekki aðeins ágæt-
ur blaöamaður og ritstjóri. Hann var lika
rithöfundur og skáld, sem frumsamdi og
þýddi fjölda bóka. Spor hans i islenskum
blaðaheimi munu lengi sjást og vera öðrum
til fyrirmyndar. Þótt dagblöð séu jafnan
heldur illa lesin og standi stutt við I eigu
flestra einstaklinga, þá eru þó alltaf nokk-
ur eintök geymd á söfnum, öldum og
óbornum til fróðleiks. Og það munu þeir
8
sjá, sem eiga eftir að rannsaka islenska
blaðamennsku tuttugustu aldarinnar. að
maður að nafni Jón Helgason ber þar
höfuð og herðar yfir flest stéttarsystkin
sin að orðkynngi og málsnilld.
Sama er að segja um bækur Jóns
Helgasonar. Allt sem hann skrifaði hefur
yfir sér ákveðinn glæsibrag. Það er sama
hvort við lesum annálskenndar frásagnir
af viðburðum sextándu aldar, örlagaþætti
I Vér Islands börn eða tslenskt mannlif, —
eða þá við tökum okkur i hönd eitthvert
smásagnasafnið hans. Alls staðar mætir
okkur þetta hreina, tæra mál, þessi
skarpa og skýra hugsun, — og umfram
allt þessi dularfulli og óútskýranlegi
eiginleiki, sem skilur verk skáldsins frá
verkum annarra manna.
Ungur orti Jón Helgason kvæði um
konu, sem var sifellt að grafa i garði i leit
að fólgnum fjársjóði. Þetta kvæði birtist i
Borgfirskum ljóðum árið 1947. Kvæðinu
lýkur Jón með þessu erindi:
Ogkannski viö séum öll að grafa i garöinn,
þar sem gulliö liggur og fjársjóði dylur
moldin,
og það, hve mikið við leitum, sé
mælikvarðinn,
sem miðað er við, þegar daglaunin skulu
goldin.
Sjálfur var Jón mikill leitandi, og það i
fleiri en einum skilningi. Hann var
óþreytandi eftirleitarmaður á viðernum
islenskra fræða, og á þvi sviði liggur eftir
hann dagsverk, sem er blátt áfram með
ólikindum, bæði að vöxtum og gæðum,
ekki sist þegar þess er gætt, að hann var
jafnan störfum hlaðinn maður. Jafnvel
þeir, sem sáu með eigin augum hvilik
hamhleypa hann var til verka, hljóta að
undrast afköst hans, þegar þeir lita nú
yfir akurinn að leiðarlokum. Jón þarf þvi
ekki að k viða uppskerunni, ef hún verður i
einhverju samræmi við leitina. Og eitt er
vist: Bækur hans eru rikuleg umbun mik-
ils erfiðis. Þær munu standa sem óbrot-
gjarn minnisvarði um verðleika höfundar
sins.
Og Jón var einnig leitandi i öðrum
skilningi. Hann var fordómalaus maður,
sem skynjaði veröldina opnum og leit-
andi huga.
Jón Helgason átti þvi haminguláni að
fagna að kvænast ágætri konu, Margréti
Pétursdóttur. Þau eiga þrjá sonu. Það var
sérlega ánægjulegt að koma á heimili
þeirra hjónanna að Miðtúni 60 i Reykja-
vik, njóta alúðar og gestrisni húsbænd-
anna og virða fyrir sér bækur Jóns, sem
Margrét hefur bundið með miklum hag-
leik. Ég kom þar að sönnu ekki oft, en
nógu oft til þess aö finna, hve vel mér leið
þar. Við hjónin komum lika til þeirra Jóns
og Margrétar að Hliö i Ljósavatnshreppi i
S-Þing., þar sem þau áttu sumarlanga
dvöl. Þar, eins og i Reykjavik duldist
ekki, hve gott var að vera i návist þeirra,
og þar átti Margrét sinn stóra hlut. Henni
eru þvi sendar sérstakar kveðjur á þess-
um degi.
Að lokum langar mig til að færa Jóni
Helgasyni kærar kveðjur og þakkir fyrir
samveruna. Ég þakka honum allt, sem
hann kenndi mér, og alla velvild hans i
minngarð.Og ég þakka honum þann hlýjá,
hressilega andblæ, sem fylgdi honum
hvert sem hann fór. Siðast en ekki sist
þakka ég honum fyrir að gefa mér kost á
þvi að vinna heilan áratug ævi minnar, og
rúmlega þó, að þeim verkum, sem eru
mér hugleiknust.
Ég og fjölskylda min biðjum öllum að-
standendum Jóns Helgasonar huggunar
og styrks á þessum dimmu dögum.
Valgeir Sigurðsson.
t
Jón Helgason ritstjóri — kveðja frá
Blaðamannafélagi tslands.
Með Jóni Helgasyni er genginn einn
merkasti blaðamaður, sem tsland hefur
alið. Fjölmargir islenzkir blaðamenn
hafa stigið sin fyrstu spor á grýttri braut
blaðamennskunnar undir öruggri hand-
leiðslu Jóns Helgasonar og ekki færri en
fjórðungur núverandi félagsmanna i
Blaðamannafélaginu hefur starfað undir
hans stjórn.
Jón hóf blaðamennskustörf sin á Nýja
dagblaðinu i Reykjavik i janúar 1937, og
starfaði hann siðan alla daga — flesta
lengur en almennt gerist — á blöðum-
Fyrir utan geysileg afköst á sviði eigin-
legrar blaðamennsku gaf Jón Helgason
sér tíma til að rita fjölmargar bækur um
margvisleg efni, flestar þó sögulegs eðlis.
Gamlir samstarfsmenn hans vita, að þótt
Jón heföi brennandi áhuga á samtið sinni,
þótti honum ef til vill vænna um fortið
þjóðarinnar og sögu hennar. Hann var
enda óþrjótandi sagna- og vizkubrunnur,
sem allir gátu leitað til. Aldrei komú
menn að tómum kofunum hjá Jóni Helga-
syni, þótt hann hefði aldrei notiö lang-
skólamenntunar.
Lengst af starfstima sins starfaði Jón
hjá dagblaðinu Timanum og um tveggja
áratuga skeið var hann ritstjóri þess
blaös. Þvi starfi gegndi hann allt til
dauðadags, sem bar að allt of snemma,
þvi ekki var annað að sjá og heyra, en
mikil lifsorka og lifsgleði byggi enn i Jóni
Helgasyni.
Jón Helgason hefur markað djúp spor i
sögu islenzkrar blaðamennsku. Hann
hafði og sin áhrif á starf og viðgang
Blaöamannafélags tslands, þar sem hann
gegndi trúnaðarstörfum fyrr á árurm
Jafnan sýndi hann félagi sinu áhuga og
ræktarsemi.
Islenzkir blaðamenn eru Jóni Helgasym
þakklátir fyrir þá miklu ánægju og HfS'
reynslu, sem það var að starfa með hon-
um. Blaðamannafélagið sendir ekkju
hans og börpum innilegustu samúðar-
kveðjur.
Islendingaþættif