Íslendingaþættir Tímans - 14.01.1983, Blaðsíða 14

Guðni Jónsson
fyrrum bóndi að Jaðri
Fæddur 20. apríl 1895.
Dáinn 7. nóvembcr 1982.
Guðni Jónsson, fyrrum bóndi að Jaðri í
Hrunamannahreppi lést hinn 7. nóv. s.l.
Hann var fæddur að Auðsholti í Biskupstungum
hinn 20. apríl 1895 og varð þvi' 87 ára.
Foreldrar Guðna, afa míns, voru hjónin
Sigríður Árnadóttir og Jón Árnason, bæði
Rangæingar, og var afi 3. elstur af 11 systkinum.
Tíu þeirra komust til fullorðinsára, 6 bræður og
4 systur.
Árið 1897 fluttist hann með foreldrum sínum
að Tungufelli í Hrunamannahreppi og á þeim
slóðum átti hann eftir að dvelja mestan hluta ævi
sinnar.
Pau Sigríður og Jón voru efnalitlir bændur, eins
og flestir íslcndingar á þeirra tíð og ómegðin fór
vaxandi á þcim árum, sem þau voru að koma sér
fyrir í Tungufelli. Og það var öðru nær en
sveitaryfirvöld eða aðrir opinberir aðilar hefðu í
frammi aðgerðir til að auðvelda þessu fátæka,
unga fólki að koma undir sig fótunum. „Við
sultum aldrci, en olt hefðum við þegið meira að
borða,“ sagði afi um uppvaxtarár sín.
Störfin á Tungufellsbúinu voru hefðbundin,
heyvinna, skepnuhirðing og hjáseta kvíaánna á
Tungufellsdalnum, þar sem enn má lesa ártölin,
sem afi og bræður hans léku sér við að klappa í
Selklettinn.
Afi var strax sem barn einstaklega árrisull og
því kom þaö oftast í hans hlut að vakna síðari
hluta nætur og fara með ærnar. Hann var ungur
að árum, þegar faðir hans fól honum það
vandasama verk að sjá um fóðrunina á fénu síðari
hluta vetrar, þegar heyin voru óvenju lítil. Það
gefur vísbendingu um hversu næma tilfinningu
hann hafði fyrir skepnuhirðingu, enda var hann
mjög gefinn fyrir búskap og mikill dýravinur.
Skólaganga barna og unglinga var almennt ekki
löng í byrjun aldarinnar. Nokkrar vikur á vetri í
farskóla, þar sem kennd voru undirstöðuatriði
bóklegra greina, var öll sú skólaganga, sem afi
fékk. Eftir ferminguna var hann settur í
viðbótarnám í eina viku hjá sóknarprestinum til
þess að hann gæti síðan kennt yngri systkinum
sínum.
Vorið 1917 gekk afi að eiga eftirlifandi konu
sína, Kristínu Jónsdóttur frá Granda í Arnarfirði.
Sambúðin varð löng og góð, þau voru alla tíð
samhent og samtaka.
Fyrsta hjúskaparárið voru þau í vinnumennsku
í Haga í Gnúpverjahreppi og þar fæddist elsta
barnið, Sigurjón. Næsta ár bjuggu þau í Jötu í
Hrunamannahreppi, en fluttust síðan að Hlíð í
sömu sveit, þar sem þau bjuggu til vorsins 1926,
að þau tóku við jörðinni Jaðri, af Snorra
Sigurðssyni sem hafði búið þar allan sinn búskap,
en var þá ekkjumaður og kominn á efri ár. Snorri
var þó áfram á Jaðri, hafði nokkrar kindur og sá
um sig sjálfur lengi vel, en þegar hann sökum
ellihrumleika gat það ekki lcngur, tóku þau hann
að sér og hjá þeim dvaldi hann þar til hann lést,
94 ára.
Þegar þau afi og amma komu að Hlíð, var þar
torfbær með hlóðaeldhúsi, en þiljaðri baðstofu.
Til að byrja með höfðu þau aðeins hálfa jörðina
og deildu baðstofunni með hinum ábúendunum,
eldri hjónum. Engin upphitun var í baðstofunni
og hún því köld og saggafull. Eftir fyrsta veturinn
réðust þau í að kaupa sér eldavél á 300 krónur og
þilja af fyrir hana yst í baðstofunni. Þótti ýmsum
nóg um slíka eyðslusemi. En þau flokkuðu
eldavélarkaupin síðar með allra stærstu umbótun-
um í sínum búskap, því bæði gaf hún yl í
baðstofuna og geysilega vinnuhagræðingu fyrir
húsmóðurina, þar eð baðstofa og eldhús færðust
nær hvort öðru og eldhússtörfin urðu mun
auðveldari. Sá tími, sem með þessu sparaðist kom
að góðum notum, því amma notaði hverja stund,
bæði til viðgerða á fatnaði og til sauma á
heimilisfólkið og aðra, enda hafði hún lært bæði
karlmannafata- og kjólasaum.
í Hlíð fæddust fjögur af sjö börnum þeirra, Jón,
Davíð Brynjólfur, Guðbergur og Jóhanna. Þau
fluttu því að Jaðri með 5 börn og þar fæddust 2
yngstu börnin, tvíburarnir Guðmundur og
Guðrún.
Þá var kreppa, atvinnuleysi, fjárskortur, sölu-
tregða og lágt verðlag á landbúnaðarafurðum.
Árið 1931, þegar tvíburarnir voru á fyrsta ári,
réðust þau í byggingu íbúðarhúss, enda hriplak
gamla torfþekta baðstofan og var alltof lítil. Afi
sagði mér að hann hefi farið tií Reykjavíkur um
vorið og fengið allt efni í íbúðarhúsið lánað í einu
lagi fram á haust hjá timburversluninni Völundi.
Hann sagðist ekki muna fyrir víst hvort hann hefði
verið beðinn að kvitta fyrir úttektinni, en
verslunarstjórinn sagðist alltaf lána sveita-
mönnum hiklaust. Nú eru viðskiptahættir breyttir
og öðru vísi gengið frá samningum. Að sjálfsögðu
hefur ekki verið auðvelt að greiða þessar miklu
skuldir á réttum gjalddögum, en skuldinni tókst
þeim afa og ömmu að Ijúka, enda var þeim alltaf
kappsmál að standa í skilum.
Upp úr 1940 fóru bændur í Tungufellssókn og
á efstu bæjum í Biskupstungum að vinna að því
að selja mjólk til Mjólkurbús Flóamanna á
Selfossi. Samningar gengu fremur treglega í
fyrstu, en þar kom, að fallist var á að senda
mjólkurbílinn efst upp í Tungurnar og hófst
mjólkursalan árið 1943. Var það ekki síst fyrir
framgöngu afa, en hann hafði jafnan forystu í því
máli.
Eftir að mjólkursalan hófst varð auðveldara um
allar framkvæmdir. Um sama leyti luku tveir
bræðranna búfræðinámi og tóku þátt í búskapnum
með foreldrum sínum. Á næstu árum urðu
stórfelldar ræktunarframkvæmdir, rafvæðing,
símasamband og vegabætur. Afi var framsýnn og
umbótasinnaður. Hann tók daginn snemma, bæði
í eiginlegri og óeiginlegri merkingu, réðst að eigin
frumkvæði í framkvæmdir og umbætur, en beið
þess ekki, að umhverfið þrýsti á. Slíkum
brautryðjendum er það að þakka, að íslenskt
þjóðfélag hefur risið úr þeirri örbirgð, sem ríkti
hér á bernskuárum afa.
Þau hjónin brugðu búi árið 1964 og fluttu þú
til Reykjavíkur, en þá var afi orðinn heilsuveill-
Guðrún dóttir þeirra tók þau til sín og hjá henni
og fjölskyldu hennar hafa þau dvalist síðan. Aldrei
hef ég vitað jafn árekstralausa sambúð svo ólíkra
aldurshópa. Barnabörnin á heimilinu, fimm að
tölu, vildu allt fyrir afa og ömmu gera og síðasta
árið var komin í húsið lítil langafastelpa, sem
gjarnan skreið upp í fangið á gamla afa. Hann
átti vart nógu sterk orð til að lýsa þakklæti sínu
til dótturinnar, tengdasonarins og barna þeirra,
fyrir þá umhyggju, sem þau veittu honum. Hann
var líka einstakt gamalmenni, kvartaði aldrei,
reyndi að bjarga sér sjálfur sem best hann gat og
stafaði hlýju ogþakklæti til allra, sem réttu honum
hjálparhönd.
Fyrstu árin eftir að þau afi og amma fluttu til
Reykjavíkur, vann afi í Plastverksrniðjunm
Múlalundi. Hann gekk að því starfi með sama
áhuga og hann hafði áður stundað búskapinn,
sífellt að velta fyrir sér með hvaða hætti mætti
auðvelda vinnuna, auka afköstin og gera aðrar
endurbætur. En þegar heilsuleysi hindraði frekari
atvinnuþátttöku, þá sætti þessi fljóthuga atorku-
maður sig við hlutskipti sitt af rósemi og stillingu-
14
islendingaþættir