Íslendingaþættir Tímans - 02.03.1983, Blaðsíða 4

ÚJLlí
Benedikt Guttormsson
frá Stöð
Fædclur 9. ágúst 1899
Dáinn 30. jan. 1983
Látinn cr gainall vinur minn og húsbóndi um
skcið. Bencdikt Guttormsson frá Stöð. 83 ára að
aldri. scm mig langar til að minnast nokkrum
orðum nú að lciðarlokum.
Bcncdikt var fæddur í Stöð í Stöðvaríirði 9.
ágúst 1899, yngsta barn forcldra sinna. scra
Guttorms Vigfússonar síðast og lcngi prcsts í Stöö
og scinni konu hans. Þórhildar Sigurðardóttur.
Scra Guttormur var mcrkisprcstur. annálaður
málamaður. cinkum í fornmálunum. og ágætur
kennari talinn. Kcnndi hann piltuin undir skóla
framan af ævi sinni og þótti vcl takast. Hann var
hinsvcgar hcilsuvcill lcngst af og gat lítt hcitt scr
við liúskap. Mæddi búskaparsýslan. því niikið á
konu hans. scm var tncsta dugnaðar- og sæmdar-
kona. þar til synir þcirra. Sigurbjörn og Benedikt.
gátu farið að heita scr við bústörfin. Kann
hcilsulcysi föðurins að hafa valdið því að Bcne-
dikt. scm var skarpgreindur maður og vcl til
bóknáms fallinn, gckk ckki liinn svokallaða
mcnntavcg svo scm faðir hans og forfcður ýmsir
höfðu gcrt. Fór því svo fram um hríð að Benedikt
vann ttð bústörfum hcima hjá forcldrum sínum.
En haustið 1921 hleypti hann hcimdraganum og
innritaðist til náms í Verslunarskóla íslands. Var
hann þar við nám vcturinn 1921-1922. en hélt að
því búnu til Danmerkur og Þýskalands til frekari
náms. einkum í verslunarfræðum. Eftir það kom
hann svo aftur hcini að Stöð. scm um þær inundir
var aflögð sem prcstsetur. Síðar keypti hann
jörðina og hóf búskap á eigin vegum. Gckk hann
að búskapnum mcð þeirri atorku. scm honum var
lagin. Hann byggði upp öll jarðarhús af miklum
mypdarskap og lét heldur ekki ræktunina eftir
l'ggja-
Svo var það árið 1931 að stofnað var Kaupfélag
Stöðfirðinga. Mun Benedikt hafa verið í farar-
broddi um stofnun þess og hann varð fyrsti
kaupfélagsstjórinn. Fór brátt orð af honum scm
atorkusömum kaupfélagsstjóra svo athygli vakti
bæði í héraði og utan.
Fram til ársins 1906 náði Breiðdalshreppur í
Suður-Múlasýslu bæði yfir Breiðdal og Stöðvar-
fjörð. íbúar í Breiðdal voru miklu fleiri en
í Stöðvarfirði. Torleiði nokkurt vará milli þessara
byggðarlaga. annaðhvort um Kambaskriður eða
há fjallaskörð. Höfðu raddir lengi vcrið uppi um
það að skipta hreppnum og var svo gcrt 1906.
Fyrsta kaupfélag í hinum forna Breiðdalshrcppi
var stofnað 1903. Gekk á ýmsu um kaupfélags-
reksturinn allt fram til áramóta 1936-1937. Þá
hafði Bcnedikt rekið Kaupfélag Stöðfirðinga í 5
ár og við það góðan orðstír að Breiðdælir ákváðu
að ganga í Kaupfélag Stöðfirðinga. Var stofnuð
sérstök deild fyrir þá og verslunarrekstur á
Breiðdalsvík. Það fyrirkomulag mun cnn haldast.
Hcfur kaupfélagið alla tíð veriö burðarás í verslun
og atvinnulífi á báðum þcssum stöðum. cnda þótt
4
margir dugmiklir cinstaklingar liafi cinnig komið
á mvndarlegan hátt við sögu atvinnulífsins.
í sveitarstjórnarmálum Stöðvarhrcpps kom
Bcncdikt einnig við sögu og var hann hrcpps-
ncfndaroddviti á árunum 1934-'39eða þartil hann
flutti úr hreppnum. Ætla má að stjórn hans á
sveitarmálefnum þar hafi átt þátt í því. að
stjórnvöld landsins fólu honum á árunum 1937-
1939 að hafa eftirlit með austfirskum sveitar-
félögum. scm áttu í miklum fjárhagslegum erfið-
lcikum á krcppuárunum svoncfndu og þá stóðu
scm hæst.
Benedikt hafði því mikla og vaxandi tiltrú
almennings og stjörnvalda á þessum tíma. Tiltrú.
scm byggð var ;i hæfilcikum hans og þ\í hvcrnig
hann leysti störf sfn af hendi. Ekkimeðeiginhags-
muni fyrir augum hcldur fvrst og fremst í þágu
samhorgaranna.
Eins og að líkum lætur var hann mikill
samvinnumaður og í stjórnmálum fylgdi hann
Framsóknarnokknum að málum af mikilli festu.
Aldrei mun hann þó hafa ætlað sjálfum sér ncinn
stjórnmálaframa á landsvísu og aldrei galt ncinn
þcss í samskiptum við hann þótt aðrar skoðanir
hefði. Einu sinni gaf hann kost á sér til sctu á
framboðslista til Alþingis. Það var í haustkosning-
unum 1942. Það ár'tók gildi sú brcyting á
kosningafvrirkomulagi til þingsins. að atlögð var
pcrsónulcg kosning í tvímenningskjördæmum. cn
Suður-Múlasýsla var citt þeirra. og upptckin
hlutfallskosning. Tvcnnar kosningar fóru fram á
árinu: aðrar í júlí og hinar í .okt.óber, í fyrra
skiptiö eftir cldra fyrirkomulaginu. cn í seinna
skiptið var kosið af listum. tvcir þingmcnn
hlutfallskosningu. Samhcrjar Benedikts voru í
nokkrum vanda staddir. Úrslit fvrri kosninganna
gáfu tilefni til að ætla að svo gæti alveg cins farið
að þeirra listi fengi ekki ncma annan þingmann-
inn. Þcir brugðu því á það ráð að fá Benedikt sem
þriðja mann á lista sinn, cn í tveimur cfstu
sætunum voru fráfarandi þingmcnn. Hann tók
undirbúning kosninganna af fyllstu alvöru cins og
annaö. sem hann tók sér fyrir hcndur og úrslitin
urðu þau að þcssi listi fékk báða þingmennina
örugglcga kjörna og varð Benedikt þar mcö I.
varaþingmaður Suður-Múlasýslu á því kjörtíma-
bili, sem í liönd fór. Mér er nær að halda að hann
hafi þó aldrci komið í þingsali scm alþingismaður
og ckki var hann oftar í kjöri til þings. Það var
mál manna að útkomuna úr þcssu kjöri hefði að
verulegu lcyti mátt rckja til þcss trausts, sem liann
naut í Breiðdal og Stöðvarfiröi.
Nú er frá því að segja. að fvrri hluta árs 1939
stóð svo á að Jón Grímsson. sem verið hafði
útibússtjóri Landsbankans á Eskifirði frá árinu
1932. vcl menntaður og ágætur maður, lét af því
starfi. fluttist til Reykjavíkuroggerðist bankaráðs
fulltrúi í aðalbankanum. Landsbankinn hafði þá
og lengi eftir það aðeins citt útibú í hverjum
landsfjórðungi. Viðskiptasvæði útibúsins á Eski-
firði taldist ná frá Hclkunduheiði á Langanesi í
noröri og suður að Jökulsá á Brciöamerkursandi.
Útibúið hafði. allt frá stofnun þcss árið 1918. verið
langsamlcga vcigamcsta pcningastofnun á Austur-
landi. Því gat það oltið á miklu fyrir íbúa svæðisins
að útibúinu væri þannig stjórnað að það kæmi aö
scm bestum notuni fvrir þá og þá um leið að hag
bankans væri scm best borgiö. Starfið var auglýst
laust til umsóknar og um það sóttu nokkrir ágætir
rnenn. Þcirra á rncðal var Bencdikt og var honum
vcitt það.
Mcð þcssu urðu nokkur þáttaskil í lífi Benc-
dikts. Hann flutti nú frá æskustöðvunum. cn þó
ckki svo langt að sambandið við þær rofnaði. til
Eskifjarðar. þar sem hann átti eftir að eiga hcima
næstu 18 árin. Hann var maður léttur í skapi og
glaðvær að eðlisfari og samlagaðist fljótt hinu nýja
umhvcrfi. Hann gat vcrið nokkuð skapstór og
fastur fvrir. cn erfði aldrci skoðanamismun eða
ágreiningsefni við aðra. Hann var svo lánsamur
að skömmu eftir að hann tók við útibússtjórastarf-
inu fór smám saman að rofa til í þeim fjárhags-
vandræðum. scm þjóðin þá haföi mátt búa við í
mörg ár. Af því leiddi að möguleikar voru að
opnast til þess að huga að uppbvggingu atvinnu-
vcganna og annars þcss. scm til bctra lífs horfði.
Alla slíka viðlcitni studdi hann heilshugar cftir
því. scm í lians valdi stóð og hann taldi vera
skynsamlegt. Má með fullum sanni segja að fjölda
ntargir víðsvcgar unt Austurland áttu honumgott
upp að unna.
Benedikt átti sæti í hrcppsnefnd Eskifjarðar-
hrcpps í 12 ár. Þar var hann atkvæðamikill cins og
annarsstaðar og lct margt gott af sér lciða og
Framhald á bls. 7
islendingaþættir