Íslendingaþættir Tímans - 13.04.1983, Qupperneq 2

E E NG
Hósa Andrésdóttir
Hólmum, Aus tur-Landeyj um
Fædd 19. mars 1890
Dáin 17. jan. 1983
Gísli Jónsson
sonar á Sellátrum, sem drukknaði í sjóslysi við
strendur Ameríku árið 1945.
Á unglingsárum mínum um 1940 bauð æskuvin-
ur minn, Kristinn bróðir Gísla, mér í vikudvö! til
fjölskyldu sinnar að Innri-Bakka, en við höfðum
kynnst á skólutn á Akureyri. Þar var unað við
útiveru, spil og hvers konar skoðanaskipti og
umræður um landsins gagn og vandamál. Kær-
leiksrík fjölskyldan bar ungæðingslæti okkar af
umburðarlyndi og Gísli, sem var meginstólpi
búsins, tók þátt í leikjum hinna yngri af hjartans
lyst, þegar tími gafst.
Nú hcfur búseta á þessum bæjum lagst af, en
um tugi ára hefi ég notið þeirrar velsældar að
dvelja þar meira og minna á vor- og sumardögum,
notið friðsældar og einstakrar náttúrufegurðar.
Þótt fá séu þar merki er minni á starf og lífshætti
fyrri kynslóða. finnst mér ég jafnan vera þar í
samfélagi við forvera mína á þessum slóðum, því
saga þeirra og byggðarinnar liftr í vitund þeirra,
sem unna landinu. Fyrir tólf árum átti ég þess kost
að ganga út m eð ystu bæjum, sem í byggð höfðu
verið á norðurströnd Tálknafjarðar ásamt Gísla
og fleiri Tálknfirðingum. Það var heitur sumar-
dagur. en frásagnir Gísla um einstaka atburði.
starfshætti fólksins og skipan mannvirkja varpa
mestum Ijóma á þann dag.
Árið 1946 tók Gísli sig upp frá Innri-Bakka með
fjölskyldu sína og foreldra og flutti til Patreks-
fjarðar. Þó atvinnusviðið breyttist mikið var
hugur Gísla bundinn við sjósóknina og störf að
sjávarfangi. Vegna atorkusinnarogsamviskusemi
var hann eftirsóttur til starfa og öll seinni árin sá
hann um veiðarfæri og stjórnaði veiðarfæraverk-
stæði útgerðarfélagsins Skjaldar á Patreksfirði.
Hugur hans var þó jafnan bundinn hinu frjálsa lífi
veiðimannsins. Hann gjörþekkti fengsæl fiskiinið-
in undan norðuströnd Tálknafjarðar og í Patreks-
fjarðarflóa. Á hverju vori sótti hann þangað sér
og sínum björg í bú og naut frelsisins í víðáttu
hafsins í ríkum mæli.
Undanfarin árþjáðist Gísli af erfiðumsjúkdómi
innvortis og er dag tók að lengja elnaði sjúkdómur-
inn og hann lést hinn 27. jan. sl. Hann var
jarðaður á Patreksfirði 5. febr. sl. Ég þykist vita.
að hann hafi vonast til að geta enn um sinn notið
vordýrðarinnar við strendur fyrri heimabyggðar.
Án efa hefur hann sofnað inn í þann draum cr
sólin sindrar um haf, bárur kvika hljóðlega við
bátssúð, í nand er gróið land, en í heiðríkjunni
kveður við ástarsöngur, forboði vakandi lífseftir
harðan vetur.
Við hjónin og fjölskyidan frá Sellátrum sendum
Lovísu konu Gísla, börnum þeirra og oðrum
aðstandendum innilegar samúðarkveður.
Sigurjón Davíðsson
Þann 17. janúar síðastliðinn lést á Landspítalan-
um í Reykjavík elsti íbúi Austur-Landeyjahrepps,
Rósa Andrésdóttir i Hólmum.
Rósa var fædd í Hemlu í Vestur-Landeyjum 19.
mars 1890 og var því tæplega 93 ára er hún lést.
Rósa ólst upp í foreldrahúsum í stórum og
mannvænlegum systkinahópi á rausnar og menn-
ingarheimili, foreidrar hennar voru Andrés Andrés-
son bóndi og hreppstjóri í Hemlu og kona hans
Hólmfríður Magnúsdóttir frá Ásólfsskála undir
Eyjafjöllum.
Á æskuárum Rósu var lífsbaráttan hörð og
mikillar vinnu krafist. Um aldamótin síðustu var
jafnrétti kynjanna þannig hér í Landeyjum að á
vetrum gengu konur í störf karla eftir því. sem
þörf krafði og fór þetta ekki framhjá Rósu. Þá var
sjósóknin frá sandinum og vertíðarferðir karl-
manna nauðsynlegur og ómissandi þáttur í fæðu-
öflun fólksins, en þá var líka vor í lofti. sjálfstæð-
isbaráttan átti sterk tök í æskufólki þess tíma og
ungmennafélagshreyfingin var á næsta leiti.
Meðan stofnenda UMFNjáls í Vestur-Landeyj-
um voru þau Rósa í Hemlu og Guðni í Hrauk og
átti hann sæti í fyrstu stjórn þess félags. Bæði voru
þau hjón fyrir löngu orðin heiðursfélagar í því
félagi. Á þeim árum var Hemla eins og nú í
þjóðbraut en með samgöngutækni þess tíma mátti
segja að hún lægi um þjóðbraut þvera. þar var
náttstaður fjölda ferðamanna og margir fengu
þeir fylgd yfirána (Þverá) ýmist gangandi. ríðandi
eða á báti. Hemluheimilið varð því fyrir meiri og
margvíslegri menningaráhrifum en gerðist og
gekk um sveitaheimili á þeim tíma. Enda bar
Rósa glögg merki þessara menningaráhrifa, hún
var fríð sýnum með djörfung og festu í fasi,
framganga hennar var þannig að eftir var tekið.
í maí 1917 giftist Rósa Guðna Magnússyni frá
Hrauk (nú Lindartúni) í Vestur-Landeyjum. það
ár hófu þau búskap, fyrsta árið í húsmennsku í
Miðkoti t Vestur-Landevjum. fluttu þaðan að
Uxahrygg á Rangárvöllum og bjuggu þar í sex ar.
Árið 1924 fluttu þau að Hólmum á Austur-Land-
eyjum og bjuggu þar til ársins 1960, alla tíð
traustir og góðir búendur, styrkar stoðir samfé-
lagsins efnalega og félagslega, þau nutu þeirrar
gæfu að geta ávallt miðlað öðrum. Þau sáu
hugsjónir æskuáranna rætast í mörgum myndum.
Þau voru gæfumanneskjur sem alltaf létu gott af
sér leiða. - 1960 létu þau jörð og bú í hendur
uppeldisdóttur sinnar Gerðar Elimarsdóttur og
manns hennar Kristjáns Ágústssonar, í þeirra
skjóli dvöldu þau svo til ársins 1977 er þau fluttu
á dvalarheimilið Lund á Hellu. Guðni lést 28.
september 1978 en Rósa dvaldi áfram á Lundi þar
til nú skömmu fyrir jól að hún var flutt á sjúkrahús
í Reykjavík og þar lést hún svo sem áður sagði.
Rósa var mikil húsmóðir og bjó sér og sínum
óvenju listrænt heimili, hún var mikil hannyrða-
kona, vel man ég fallegu myndirnar sem prýddu
stofuveggina í Hólmum, þær voru handarverk
Rósu og eftir að raunverulegum starfsdegi lauk þá
stytti hún sér stundir með alls konar handavinnu,
sem í raun var hrein listsköpun, má þar nefna sjöl
og trefla sent hún svo gaf vinum og vanda-
mönnum.
Eftir að hún kom að Lundi lærði hún nieira að
segja keramikvinnslu, vel man ég stoltið og
hlýjuna í svip Guðna sáluga, er þau hjón sýndu
gestum þá gripi, sem hún hafði mótað.
Ævistarf Rósu var fyrst og fremst húsmóður-
starf á stóru sveitaheimili sem eitt útaf fyrir sig er
ærið, en eins og ég gat um í kveðjuorðum um
Guðna, þá var hann mikið í ýmsum félagsmálum
og hlaut því óhjákvæmilega nokkuð af hans
störfum að bætast við hennar.
Ung lærði Rósa karlmannafatasaum og stund-
aði þau störf samhiiða öðrum. Þá dvöldu oft á
heimili þeirra börn og unglingar, sum svo árum
skipti. Einnig var á heimili þeirra móðir Guðna og
síðustu 10 árin sem hún lifði var hún að mestu
rúmliggjandi. Af þessum má sjá að að mörgu var
að hyggja.
Þau Hólmahjón áttu sínar glcðistundir, þau
voru bæði hestamanneskjur og nutu þess að koma
á bak góðum hestum og áttu alla tíð góð hross. I
byrjun þeirra samveru gaf hún honum hest. sem
hún hafði sjálf uppalið, en síðar keypti hann hest
og gáf henni. Báðir þessir hestar urðu eftirlæti
sinna eigenda og eftirminnilegir samtíðarmönnum
þeirra. Stærsta gleðin var þó barnalánið. þau
eignuðust 4 börn, sem öll eru á lífi vel gerð til
líkama og íálar. Öll eru þau gift og eiga fjölda
afkomenda. Börn Rósu og Guðna talin í aldurs-
röð: Jón bóndi í Götu. Hvolhreppi. Andrés
stórkaupmaður í Reykjavík, Kristrún húsfrú í
Reykjavík og Magnea Ijósmóðir í Svíþjóð. )
Þau Hólmahjón gátu með gleði litið gengna
slóð, þau voru merkir fulltrúar aldamótafólksins.
þess fólks. sem í raun gerði allt af engu, í óbilandi
trú á land sitt og þjóð í traustri handleiðslu Guðs.
Hafið virðingu og þökk.
Magnús Finnbogason.
2