Íslendingaþættir Tímans - 20.04.1983, Side 1

ISLENDINGAÞJETTIR
Miðvikudagur 20. apríl 1983 — 14. tbl. TÍNIANS
Páll Jónsson,
bóndi, Arnanesi
Fæddur 1. jan. 1898
Dáinn 27. mars 1983
Um þig, um þig mig dreymir daga og nœtur
og daga og nætur hefég leitað þín.
Mín sál er hrygg, mín sorg á djúpar rœtur
og sumri hallar skjótt og œvin dvín.
(Steinn Steinar)
Leiðir okkar Palla lágu saman vorið 1958, þegar
ég hélt austur á Hornafjörð til sumardvalar. Að
baki lá áhyggjulaust líf átta ára snáða í foreldra-
húsum og framtíðin óviss og án tilhlökkunar.
Það fór þó á annan veg því að næstu sjö sumur
þar á eftir dvaldi ég sumarlangt í Árnanesi hjá
Palla, Dúa og Siggu eins og þau voru kölluð meðal
sveitunga og vina.
í dag leita hugsanir mínar til baka til áranna í '
Árnanesi og til allra heimsóknanna, sem fylgdu í
kjölfarið.
Það er erfitt að gera grcin fyrir því, sem skipti
mig máli í sambandi við þessa dvöl, sem olli þó
straumhvörfum í lífi mínu. Kynnin af þeim
bræðrum og Sigríði urðu frekari þróun lífs míns
mikils virði. Ég lærði þar flest þau störf, sem koma
að gagni í hinu daglega lífi, auk þess sem ég lærði
að virða og hagnýta náttúru landsins, sem svo
síðar mótuðu val mitt við ákvörðun á lífsstarfi.
Þátttakendur:
Það er ekki hægt að greina frá dvölinni og
kynnum mínum af Palla eða afa eins og ég kallaði
hann ætíð, án þess að geta um aðra ábúendur í
Árnanesi á þessum tíma.
í Austurbænum bjuggu þeir bræður Páll og
Guðjón ásamt Sigríði ráðskonu. í Upphúsum
bjuggu hjónin Vilmundur og Jóhanna með dóttur
Jóhönnu. Huldu. í Vesturbænum bjó Valdimar,
hestamaður, sem alltaf þóttist vera framsóknar-
maður. ,
Leiksviðið:
Sjónarspilið fór fram í Árnanesi, með umhverfi.
Hólarnir á nesinu voru eins og stoðir, sem
sköpuðu skjól og athvarf fyrir þátttakendur.
Sveitin í kring skapaði að lokum hina stórfenglegu
umgjörð. sem nauðsynleg er í góðum ævintýrum.
Nálægðin við þessa stórfenglegu náttúru, sem
mótaðist af jöklum. háum fjöllum. firðinum með
e>'jum og ríku graslendi. setur síðan mark á
ábúendur staðarins. Hver einstaklingur með sín
einkenni. en öllum sameiginleg lotning fyrir lífinu
°g gildi vinnunnar.
Aukahlutverk í þessu sjónarspili voru tíma-
bundið í höndum undirritaðs, ásamt sumarmanna
hjá Vilmundi, ættingja, vina og hestamanna, sem
sóttu þessa höfðingja heim.
Lífið snerist um öflun heyja, kartöflurækt.
silungsveiðar með misjöfnum árangri en mest um
hesta.
Páll heitinn og Valdimar voru frægir hesta-
menn víða um sveitir og ræktun hornfiska hesta-
stofnsins frá Óðurauðku átti hug þeirra allan,.
Oft var deilt um hvor þeirra hefði átt betri hesta,
og var oft meira stuðst við tilfinningar en það
tölfræðilega mat, sem tíðkast í dag. Ég minnist
yndislegra stunda, er allir bændur ásamt sumar-
mönnum sátu í grasinu við traktorshúsið hans
Villa og ræddu dægurmál eða rifjuðu upp löngu
liðin atvik.
Var Blakkur hans Valda betri en Dilknesklár-
inn? Voru ekki skagfirskir hestar komnir út af
Óðurauðku? Hvernig tókst þér Dúi að stöðva
Rauð þinn á Gálgaklett? Allir voru þó sammála
um að Nasi hans Palla hefði verið fljótastur hesta
á íslandi fyrr og síðar. Eins að hestur eins og
Skógur fæddist aðeins einu sinni á öld.
Margar minningar mínar frá þessum tíma
tengjast barningi við að ná í hesta, ríða út, sýna
þá eða aðstoða við að leiða undir. Minnisstætt er
atvik, þegar Gunnar Bjarnason kom einu sinni á
hestamót fyrir innan Bjarnanes. Allir hestarnir
áttu að fara til keppni og skarta sínu fríðasta, þótt
fáir væru fulltamdir. Vegna fjölda hesta var
nauðsynlegt að binda upp í suma með snæri, en
þegar það þraut reif Dúi af sér beltið og reið
Glókollu eins og sannur höfðingi inn í dómhring-
inn. Ekki man ég lengur fyrir satt árangur okkar
í keppninni. Þó minnir mig að rauð meri frá
Borgum hafi verið hlutskörpust. Þctta kom þó
ekki að sök, því að merin var af Árnaneskyni.
Palli heitinn naut aldrei þeirrar hamingju að
kynnast góðri konu, giftast og eiga börn, sem
hefði þó átt vel við hann eins barngóðan og hann
var. Heldur mótaðist allt líf hans af umhyggju
fyrir búfjárstofninum, þó sérstaklega hestunum.
Tilgangur hestamennskunnar hjá Palla var ekki
eingöngu vegna eigin ánægju heldur færði sala
hesta tekjur í bú bænda. Palla þótti alltaf miður,
er sala komst í höfn, og söknuðurinn var stór í
hvert skipti, er hesti var fylgt til skips. Ég man vel
eftir einu atviki, þegar við fylgdum brúnum
tveggja vetra klár, Verði, undan Dúa Stjörnu
ásamt ári yngri systur hans til skips. Engin
svipbrigði sáust á Palla fyrr en allt var yfirstaðið