Íslendingaþættir Tímans - 11.05.1983, Blaðsíða 3

sín á milli á sviði alþjóðaheilbrigðismála. Svo sem
fyrr var að vikið, þá var embætti landlæknis í
reynd á mjög mörgum sviðum framkvæmdaaðili
heilbrigðisstjórnar þegar Sigurður tók við því
embætti. Á þessu varð breyting þegar ný lög um
stjórnarráð tóku gildi 1. janúar 1970 og nýtt
ráðuneyti heilbrigðis- og tryggingamála var
stofnað. Með stjórn ráðuneytisins færðist fram-
kvæmdastjórn heilbrigðismála smám saman frá
embætti landlæknis og með lögum um heilbrigðis-
þjónustu, sem gildi tóku 1, janúar 1974, var
endanlega sett í lög að landlæknir skyldi fyrst og
fremst vera læknisfræðilegur ráðgjafi ráðherra og
ríkisstjómar og faglegur umsjóna- og eftirlitsaðili
heilbrigðisstarfsmanna og heilbrigðisstofnana í
landinu.
Pað er athyglisvert að svo hefðbundnar venjur
og reglur höfðu komist á um embætti landlæknis,
að ekki þótti ástæða til að setja landlækni
erindisbref, enda þótt ákvæði um slíkt væru í
lögum og var í gildi konungleg tilskipun frá 25.
febr. 1824, allt til 1. janúar 1974.
Fyrstu persónuleg kvnni mín af Sigurði Sigurðs-
syni, sem ég man eftir, eru frá árinu 1955, hann
ritaði mér þá bréf til Svíþjóðar sem formaður
stjórnar Heilsuverndarstöðvar Reykjavíkur og
bauð mér starf á þá nýstofnaðri Slysavarðstofu
Reykjavíkur í Heilsuvcrndarstöð.
Síðan þá höfum við haft mikil persónuleg og
embættisleg samskipti og við sátum m.a. saman í
læknaráði frá 1960-1970.
Eftir að heilbrigðisráðuneytið var stofnað
höfðum við mjög margslungin og margvísleg sam-
skipti um ýmisskonar framkvæmdir heilbrigðis-
mála og skipulagningu. Saman sóttum við þing
Alþjóðaheilbrigðismálastofnunarinnar í Genf
1971 og 1972.
Öll samvinna ráðuneytisins við landlæknisem-
bættið var frá byrjun með ágætum, enda var
Sigurður einstaklega vandaður og samviskusamur
embættismaður.
í starfsferli manns, sem kemur svo víða við í
þjóðfélaginu og Sigurður Sigurðsson hefur gert,
er e.rfitt að taka eitthvert eitt einstakt atriði út úr
og segja, þetta var veigamest.
Ég held þó að enginn vafi sé á því, að í hugum
landsmanna, þá varð starf hans að berklavarnar-
málum og þáttur hans í útrýmingu berklaveikinnar
það verkefni, sem mest mun metið í lífsstarfi hans.
Mér sýnist einnig augljóst að berklamálin hafi
verið honum hugleiknust, enda var meginhlutinn
af því sem hann ritaði um fagleg efni á sviði
berklamála. þ.á.m. doktorsritgerð hans um far-
aldsfræði berkla á íslandi, sem kom út í Banda-
ríkjunum 1950.
Á áttræðisafmæli Sigurðar flyt ég honum þakkir
heilbrigðisráðuneytisins fyrir langt og gifturíkt
starf sem Iæknir og embættismaður og persónu-
lega flyt ég honum þakkir fyrir ágæta samvinnu
um langt árabil og árna honum allra heilla.
Páll Sigurðsson
Sigurður Sigurðsson, fyrrum landlæknir, varð
áttræður ,2. maí. Hann er þjóðkunnur fyrir störf
sín að heilbrigðismálum og mjög þekktur erlendis
vegna baráttu sinnar við berklaveikina, sem vakti
heimsathygli.
Hér er ekki ætlunin að rekja nákvæmlega
Eviferil Sigurðar Sigurðssonar, en geta verður
nokkurra meginatriða. Sigurður er fæddur á
Húnsstöðum í Húnavatnssýslu árið 1903. Hann
lauk læknaprófi frá Háskóla íslands árið 1929 með
mjög hárri fyrstu einkunn og stundaði síðan
framhaldsnám í lyflækningum í Danmörku og
Þýskalandi um nokkurra ár skeið-og hlaut sérf-
ræðiviðurkenningu í þeirri grein árið 1934. Hann
varði doktorsritgerð við Háskóla íslands um
berklaveikina á íslandi árið 1951. Hann var ráðinn
berklayfirlæknir árið 1935 og skipaður í þá stöðu
árið 1940. Jafnframt því starfi var hann ráðinn
heilsugæslustjóri við Tryggingastofnun ríkisins
árið 1948. Þessum tveim stöðum gegndi hann, þar
til hann var skipaður landlæknir 1. jan. 1960.
Lausn frá landlæknisembættinu fékk hann frá 1.
okt. 1972.
Sigurður Sigurðsson gerðist hægri hönd þáver-
andi landlæknis, Vilmundar Jónssonar, um sama
leyti og hann tók við embætti berklayfirlæknis, og
upp frá því stóð hann í fylkingarbrjósti þeirra
manna, sem mestan skerf lögðu til heilbrigðismála
landsmanna um ‘embættisdaga lians. Hann átti
sæti í fjölda nefnda og ráða, bæði sem berklayfir-
læknir og landlæknir eða í tengslum við þau
embætti. Hér verður ekki getið þeirra nefnda og
ráða, sem landlæknir á setu í lögum samkvæmt,
en auk þeirra var Sigurður m.a. formaður stjórn-
arnefndar ríkisspítalanna öll læknisár sín og
formaður byggingarnefndar Landspítalans. frá
1961. Var starf í þeirri nefnd ærið vandaverk og
krafðist ómældrar vinnu. Á þessum árum var hin
mikla viðbygging Landspítalans óðum að koma í
gagnið, en einnig kom til endurskipulagning á
mjög stækkaðri ióð spítalans og áætlanir um
framtíðarbyggingar þar.
í landlæknistíð Sigurðar Sigurðssonar var sett
ný löggjöf, en önnur endurskoðuð, um marga
þætti heilbrigðismála, og átti hann ýmist frumkvæði
að þeirri lagasmíð eða vann að henni ásamt
öðrum. Hér skal sérstaklega getið rækilegra
endurskoðana á læknaskipunarlögum, lækna-
lögum og sjúkrahúsaiögum, svo og samningar
lyfsölulaga, mikils bákns, og laga um hollustuhætti
og heilbrigðiseftirlit.
Sigurður Sigurðsson sat ýmis þing og ráðstefnur
sem landlæknir, bæði hérlendis og erlendis. Tók
hann m.a. virkan þátt í starfi Alþjóðaheilbrigðis-
stofnunarinnar og sat í framkvæmdarráði þeirrar
stofnunar um tveggja ára skeið.
Eitt þeirra mála, sem Sigurður beitti sér fyrir
var stofnun Þjóðskrár 1952, en með henni var
lagður grundvöllur að hagnýtingu skýrsluvéla á
öðrum sviðum opinberrar starfsemi hér á landi.
Mun Siguröur hafa hreyft því máli fyrstur,
skömmu fyrir 1950 að koma á fót vélspjaldaskrá
fyrir alla landsmenn. Fyrir honum mun aðallega
hafa vakað að nota slíka skrá til berkiarannsókna.
Að hans tilhlutan greiddi Alþjóðaheilbrigðisstofn-
unin hluta stofnkostnaðar. Sat Sigurður í stjórn
Þjóðskrárinnar frá upphafi og þar til stjórn hennar
var lögð niður 1962. Sama tímabil var hann
jafnframt í stjórn Skýrsluvéla ríkis og Reykjavík-
urborgar.
Það er vkjulaust að Sigurður Sigurðsson skipaði
landlæknisembættið með miklum sóma, og kom
það engum á óvart, sem þekkti fyrri starfsferil
hans. Að þessu stuðlaði margt. Þekking hans í
læknisfræði er mikil og víðtæk, einkum þó á
heilbrigðismálum, bæði sökum langrar reynslu við
störf að slíkum málum og vegna sérstaks náms í
þeim fræðum vestan hafs. Embættisrekstur Sig-
urðar allur einkenndist af óbrigðulli sam-
viskusemi, vandvirkni og nákvæmni, svo í smáu
sem í.Stóru. Hann kann ekki að kasta höndum til
verks. Hann hugsaði vandlega sérhvert mál, sem
til hans kasta kom, og tók aldrei ákvörðun fyrr en
hann hafði komist að þeim niðurstöðum, sem
hann taldi sig geta fundið bestar eftir málavöxtum.
Við ákvarðanatöku, scm máli skipti, leitaði hann
jafnan álits þeirra manna, sem hann treysti og vissi
hæfasta til ráðuneytis, og hann fór fúslega að
tillögum þeirra, ef hann sannfærðist um að þær
væru skynsamlegar. Einstrengisleg fastheldni við
eigin skoðanir var honum víðs fjarri, en engu að
síður var hann fastur fyrir, þegar hann hafði á
annað borð komist að niðurstöðu. Ekki var
minnst verður cinlægur og sívakandi áhugi Sigurð-
ar á starfi sínu og ósérhlífni, sem þekkti engin
takmörk. Hann lagði tíðum svo hart að sér við
lausn erfiðra verkefna, að þeim sem gerst þekktu
til, þótti meira en nóg um, enda gekk hann oft
mjög nærri heilsu sinni. Sigurður var sparsamur
landlæknir, gerði jafnan hófsamlegar kröfur til
hins öpinbera um fjárframlög, en þó án þess að
það bitnaði á eðlilegri þróun og framförum í
heilbrigðismálum þjóðarinnar. Þá má síst láta
ógetið hjálpfýsi og greiðasemi Sigurðar, Ijúf-
mennsku hans og jafnlyndis. Mannamun gerði
hann sér aldrei og í hvívetna vildi hann láta gott
af sér jeiða.
Á þessum merkisdegi vilja undirritaðir færa
Sigurði Sigurðssyni einlægar hamingjuóskir og
þakkir frá landlæknisembættinu og samstarfs-
manni hans öll landlæknisárin.
Benedikt Tómasson,
Guðjón Magnússon.
Áratugurinn milli 1930-1940 er þekktur sem
áratugur fátæktar og atvinnuleysis, áratugur hvers
konar óáranar. Þó leyndust Ijósir punktar. Á
þessum áratug skeðu byltingarkenndar umbætur í
endurskipulagningu berklavarna, umbætur, sem
höfðu varanleg áhrif á gang heilbrigðismála
landsins, umbætur, sem lengdu ævi þúsunda
unglinga og léttu sjúkleika og örbirgð af fjölda
heimila. Taliðer, aðberklaveiki hafi borist hingað
með landnámsmönnum. Með beinafundum og
söguskoðun má fylgja henni gegnum aldirnar, hún
verður ekki almenn hér á landi, fyrr en fólkið fer
að flytjast úr sveitunum og þyrpast saman í
þorpum við erfiðar fjárhags- og húsnæðisaðstæð-
ur. Laust eftir aldamótin síðustu hófst fyrsta
vakningaalda með þjóðinni fyrir baráttu gegn
berklaveiki. Guðmundur Björnsson, þáverandi
iandlæknir, hóf skelegga baráttu í ræðu og riti.
Tólf manna nefnd var skipuð af Oddfellowum og
sú nefnd boðaði til fundar í Reykjavík 13.
nóvember 1906. í fundarboðinu var komist svo að
orði: „Öllum stendur ógn af því, hversu berkla-
veikin er orðin algeng hér á landi. Allir skynja,
hversu brýna nauðsyn ber til þess að ráða bót á
þessu þjóðarmeini." Skömmu síðar var Heilsu-
hælisfélagið stofnað, Vífilsstaðahæli reist af
grunni, og þegar það tók til starfa í september
1910, má segja, að berklavarnir okkar hefjist fyrir
alvöru. En sjúkdómurinn hélt áfram að breiðast
út, fleiri hæli voru reist og ýmsar ráðstafanir
gerðar til þess að hamla gegn aukningunni.
Berklaveikin var orðin illvíðráðanlegt þjóðarböl.
Á árunum 1925-1930 náði berklaveikin hámarki,
á þeim árum dóu um 200 af 1000 þúsundum
3