Íslendingaþættir Tímans - 01.06.1983, Blaðsíða 1

ÍSLENDINGAÞÆTTIR
Miðvikudagur 1. júní 1983 — 20. tbl. TÍMANS
Porgeir Jakobsson,
frá Brúum í Aðaldal
Fæddur 6. apríl 1902
Dáinn 19. mars 1983
Bjarg að sandi máttur mól,
margra handa á vegi.
Allt er landið svarið sól,
sérhver andinn degi.
Þessa vísu Indriða Þorkelssonar á Fjalli, birti
Þorgeir sem eins konar mottó fyrir greininni.
Mótun iandslags í Þingeyjarsýslu (Árbók Þing.
1968) og lætur fylgja þessa skýringu: „Staka þessi
var rituð í forskriftarbók mína, þegar ég var í
barnaskóla. Hún varð mér hugstæð þá, og þó enn
meir síðar, þegar mér varð ljóst, hve mikinn
sannleik hún hafði að geyma.“ Nú sýnist mér
stakan hæfa vel sem eins konar grafskrift yfir
þessum heiðursmanni sem fyrir fáum vikum hvarf
yfir dauðafljótið, þaðan sem enginn á afturkvæmt.
Enn eitt bjarg hafði þá verið malað að sandi.
Naumast er ástæða til að óttast, að honum muni
ekki vegna vel á þeirri framlífsreisu, sem hann
hefur nú byrjað, því fáa hefi ég þekkt sem voru
eins vel undir það ferðalag búnir, af lestri góðra
bóka, eigin íhugun og viðræðum við spakvitra
menn. Um syndabyrðina skal ég að vísu ekki
dæma, en fáir hafa mér sýnst ólíklegri til afreka á
þvr sviði, og víst er að aldrei heyrði ég Þorgeir
segja neitt, sem kalla mætti hnjóðsyrði um
nokkurn mann eða skepnu, en slíkt er fágætt í
heimi þar sem flestir velta sér uþp úr vanvirðing-
um náungans. Hygg ég að þetta lýsi nokkuð hans
innra manni. Ekki er þó svo að skilja að maðurinn
væri skaplaus eða skoðanalaus-því fór fjarri,-en
hitt má vera, að hann hafi oftast séð fleiri en einn
flöt á sama máli, (að hættj góðra vísindamanna)
og því getað sett sig inní og skilið andstæðar
skoðanir. Málefnalegar rökræður voru mjög að
skapi Þorgeirs, og jafnvel held ég að honum hafi
fundist þær einhver besta skemmtun sem völ var
á, einkum á efri árum.
Þorgeir hafði í rauninni marga eiginleika hins
sanna vísindamanns. Hann mun snemma hafa'
',erið spurulli og íhugulli en almennt .gerist um
unihverfi sitt. Upp alinn í Haga í Aðaldal, á
hraunbreiðunni miklu, sem þekurláglendi dalsins,
tók hann í æsku að íhuga söguleg rök þessa hrauns
og leggja sig eftir að ráða þær rúnir, sem tönn
b'mans hafði rist í landslagið á þessum slóðum.
Hann er heldur ekki ósnortinn af hinni marg-
frægu þingeysku pienningarvakningu aldamótaár-
anna, enda var hann um tíma samvistum við einn
merkasta fulltrúa hennar, Jóhannes Friðlaugsson
kennara, sem gerðist mágur hans. Er mér tjáð að
Þorgeir hafi á yngri árum tekið virkan þátt í
ýmsum félagsstörfum, m.a. í Ungmennafélags-
hreyfingunni, og undirbúið stofnun Laugaskóla,
sem hann var alla æfi mjög tengdur. Mun hann
hafa haft nokkuð náin kynni af flestum eða öllum
skólastjórum Laugaskóla frá upphafi til þessa
tíma, og fjölmörgum kennurum skólans, og hefur
sú kynning eflaust verið honum nokkurs virði,
aukið menntun hans og víðsýni. Þannig naut hann
hins besta af þekkingu skólamanna, án þess að
kenna gallanna sem oft vilja fylgja langri skóla-
setur-
Á æskuárum Þorgeirs var rafmagnið eitt af
undrum veraldar, og rafvæðingin hugsjón bestu
manna. Fyrir mann með náttúrufræðilegar til-
hneigingar lá beint við að snúa sér að því
viðfangsefni. Þorgeir var svo heppinn að komast
í kynni við frumkvöðul heimilisrafstöðvanna á
íslandi, Bjarna Runólfsson frá Hólmi og vinna
með honum við uppsetningu rafstöðva í Þingeyj-
arsýslu og raflagnir, er síðan urðu atvinna hans og
ævistarf. Tók hann próf í þeirri grein og fékk
réttindi sem rafvirki árið 1938.
Árið 1935 giftist Þorgeir eftirlifandi konu sinni,
Ólöfu Indriðadóttur frá Ytra-Fjalli, og hófu þau
búskap á Brúum við Laxárgljúfur, fornu eyðibýli
í landi Grenjaðarstaðar í Aðaldal. Þurfti því að
byggja þar allt frá grunni. Þarna áttu þau heima í
um þrjá áratugi þar til þau fluttu til dóttur sinnar
Kristínar, sem gift var Páli Rist lögreglumanni á
Akureyri, og við Brúar var Þorgeir oftast kenndur
á seinni árum. Aldrei mun búskapur þeirra á
Brúum hafa verið mikill, enda stundaði Þorgeir
oftast vinnu við raflagnir jafnframt búskapnum,
og kom það því mest í hlut Ólafar að annast hann.
Á Brúa-árunum kynntist Þorgeir Sigurði Þórar-
inssyni jarðfræðingi, sem þá dvaldi um tíma við
jarðfræðirannsóknir í Brúagljúfrum og í neðan-
verðum Laxárdal, vegna fyrirhugaðrar Laxár-
virkjunar, sem byggð var 1940. Þau kynni urðu
varanleg og frjóvgandi á báða bóga. Gat Þorgeir
bent Sigurði á ýmsa athyglisverða staði og fyrir-
bæri, sem hann var kunnugur, en meðtók í staðinn
ýmsa fræðslu hjá þessum vinsæla jarðfræðingi.
Getur Sigurður þess í ritgerð sinni Um Laxárgljúf-
ur og Laxárhraun og í smágrein í Náttúrufræð-
ingnum árið 1966.
Það mun einkum hafa verið upp frá þeim
kynnum, að sú löngun tekur að sækja að Þorgeiri.
að gera sér grein fyrir landslagi í Þingeyjarsýslu,
myndun þess og mótun, eins og hann orðar það í
inngangi þeirrar greinar sem fyrr var vitnað til.
Ekki er þó rasað um ráð fram, því að enn líða um
20 ár þar til hann vogar að setja hugmyndir sínar
fram á prenti, með greininni „Myndun Aðaldals"
í Árbók Þingeyinga árið 1963. Segist hann þar
hafa „rætt um þessa hluti við ýmsa menn í
l^éraðinu, og þeir hafa hvatt mig til að rita um
myndun dalsins. Hef ég því hætt á að færa
hugmyndir mínar í letur, ef fleirum þætti nokkurs
um vert.“ (Minnir þetta ekki á inngang Ara fróða
að íslendingabók).
f ritgerð sinni rekur Þorgils jarðsögu Aðaldals
frá ísöld til okkar tíma, og tekur sérstaklega fyrir
hraunflóðin tvö, sem Sigurður nefndi Laxárhraun
eldra og yngra, lýsir útbreiðslu þeirra í dalnum,
áhrifum þeirra á renrisli, Laxár, myndun gervigíg-
anna í Miðdalnum, stöðuvatns hjá Haga, o.fl.
Byggir hann þar einnig að nokkru á athugunum
Tómasar Tryggvasonar jarðfræðings.
Niðurstöður Þörgeirs brutu á ýmsan hátt í bága
við skoðanir Sigurðar Þórarinssonar, er hann
hafði kynnt í riti sínu um Laxárhraunin, en
Sigurður hafði í rauninni lítið skoðað sjálfan
Aðaldal, og var þetta því ekki undarlegt, enda
viðurkenndi hann strax helstu niðurstöður Þor-
geirs, og ritaði af því tilefni sérstaka þakkargrein
sem birtist í Náttúrufræðingnum 1966, sem fyrr
va'r getið.
Þessi viðurkenning hins merka vísindamanns,
hefur áreiðanlega verið Þorgeiri mikil hvatning til
að halda áfram á sömu braut, enda fylgdu nú
fljótlega á eftir tvær aðrar greinar um jarðfræði
Þingeyjarþings, undir titlinum „Mótun landslags í
Þingeyjarsýslu" (Árbók Þing. 1968 og 1969). f