Íslendingaþættir Tímans - 22.06.1983, Blaðsíða 1

ÍSLENDINGAÞJETTIR
Miðvikudagur 22. júní 1983 — 23. tbl. TIMANS
Björn J. Andrésson
Leynimýri
Fæddur 25. apríl 1896
Dáinn 5. júní 1983
Aldamótakynslóðin er að smákveðja, sú kyn-
slóð sem við vaxandi þjóðerniskennd samfara trú
á landið og framtíðina gerði mögulegt að skapa
þann grundvöl! sem þjóðfélag okkar byggist nú á.
Með þessari kynslóð ríkti víðsýni meiri en áður,
bjartsýni um betra mannlíf en það sem varð til að
hrekja ntenn til Vesturheims úr örbirgðinni á
harðindaárunum upp úr 1880, og skilningur á því
að menn þyrftu að vinna saman til að búa í haginn
fyrir framtíðina.
Þetta var gæfusöm kynslóð sem horfði á marga
drauma sína rætast - og miklu meira en það,
horfði á þær breytingar sem engan gat órað fyrir,
sumar ef til vill til ills, en þó miklu fleiri til góðs.
Og meðal þeirra sem þrátt fyrir alla augljósa
agnúa þótti breytingin til mikiila bóta, var Björn
1. Andrésson, sem andaðist eftir nokkurra mán-
aða sjúkrahúsvist 5. júní sl., 87 ára að aldri.
Hann var fæddur á Ystaskála undir Eyjafjöllum
25. apríl 1896, sonur hjónanna Andrésar Pálsson-
ar og Katrínar Magnúsdóttur. Um Katrínu birtist
grein í Islendingaþáttum Tímans vegna níræðisaf-
mælis hennar 25. ág. 1952, og um Andrés mun
einnig hafa verið skrifuð fróðleg grein, þótt mér
hafi ekki tekist að hafa upp á henni nú. Þau hjón
eignuðust sjö börn, eitt dó í frumbernsku, en hin
voru:
Björn Jóhann mun hafa verið þeirra elstur, en
bræður hans voru Páll sem dó ekki gamall,
Magnús bóndi í Króktúni á Landi, dáinn fyrir
skömmu, og Andrés bóndi í Berjanesi, sem nú er
einn á lífi þeirra systkina og hefur verið sjúklingur
á sjúkrahúsi mörg ár. Systur þeirra voru tvær,
Marta saumakona í Reykjavík, og Margrét sem
mun hafa verið blind eða nær blind frá bernsku.
Milli Björns og Andrésar, yngsta bróðurins, var
njög kært, og síðustu fótavist sína notaði Björn
til að heimsækja þá bræður sína Magnús og
Andrés sem báðir lágu á sjúkrahúsi. Þeir áttu hug
Björns sem einhverra hluta vegna áttu í erfið-
leikum.
Þau Andrés og Katrín höfðu ekki fast jarðnæði,
en baðstofuna sem þau bjuggu í, áttu þau og fluttu
með sér þegar þau höfðu jarðaskipti. Frá Ysta-
skála fluttust þau að Búðarhóli í Landeyjum,
síðan að Fitjamýri undir Vestur-Eyjafjöllum og
sv° loks 1902 að Steinum undir Austur-Eyja-
fjöllum (þar sem kallaðist Gata). En á þessum
arum fóru ábúðarréttindi leiguliða mjög að vilja
jarðeigenda. í Steinum bjuggu þau ,18 ár og
fluttust svo að Berjaneskoti.
Lífskjör hérlendis hafa batnað þann veg að nú
flytja frumbýlingar ekki lengur hús sín með sér,
enda mun það hafa verið eins dæmi. En við þessar
aðstæður og þessa sjálfsbjargarviðleitni ólst
Björn upp. Að vísu voru menn ekki einir í
veröldinnni þá fremur en nú, menn léðu hver
öðrum hesta og handarvik þegar þurfti. Og
skilning á gildi samvinnu og samhjálpar mun
Björn hafa öðlast snemma.
Hann lærði sund hjá Páli Erlingssyni 1921, var
svo á íþróttanámskeiði í Reykjavík næsta sumar,
að hvötum oddvitans í sveitinni. Þá var áhuginn
vaknaður fyrir alvöru, og með stuðningi góðra
manna hófust ungir menn í hreppnum handa þá
um haustið að hlaða upp sundlaug við heitar
uppsprettur fyrir innan Seljavelli og steypa hana
upp næsta vor. Þarna var Björn í fararbroddi og
kenndi svo sund í lauginni. Um tíma kenndi hann
einnig sund í Reykjavík fyrir Ólaf Pálsson. Hér
skal þetta ekki rakið frekar, en frá þessu og fleiru
fróðlegu segir Björn í skemmtilegu viðtali sem
Ólafur Jónsson frá Skála birti við hann í Morgun-
blaðinu 10. des. 1976.
Alþingishátíðarárið 1930 festi Björn ráð sitt og
kvæntist heitkonu sinni húnvetnskri, Jósefínu
Rósants. Þau festu þá kaup á tveim þriðju hlutum
grasbýlisins Leynimýri við Reykjanesbraut, sem
nú heitir svo, fyrir ofan þar sem nú er kirkjugarður
inn í Fossvogi. Þá sá þaðan ekki til neinnar
byggðar í Reykjavík né Kópavogi. Þriðjung
jarðarinnar keyptu þau svo 1936 og bjuggu þarna
meðan heilsa og aðrar aðstæður leyfðu. Börn
þeirra urðu þrjú: Edda er gift Stefáni Hallgríms-
syni málara, þau eiga átta börn og sjö barnaböm.
Bragi er kvæntur Soffíu Jónsdóttur, þau eiga
fjögur börn og eitt barnabarn. Baldur var yngstur,
kvæntist ekki, en synir hans tveir eru á lífi og eitt
barnabarn. Hann andaðist snögglega 1980. Það
varð gamla manninum þung raun.
Annars var Björn lengst einn í íbúð sinni í
Leynimýri, eftir að kona hans dó, en í hinum enda
hússins býr Bragi með fjölskyldu sinni, og þar átti
hann athvarf.
í áðurnefndu viðtali getur Björn þess að hann
hafi stundað sjómennsku 17 ár, sveitabúskap 17
ár, iðnaðarstörf og skylda þjónustu hjá Blindrafél-
aginu í Reykjavík 17 ár og ætli að stunda
innheimtustörf 17 ár. En að heiman fór hann fyrst
17 ára gamall, og hann náði því marki sínu að
sinna störfum til 85 ára aldurs.
Samhliða þessu vann Björn mikið að félagsmál-
um, svo sem fram kom í sambandi við sundlaugar-
bygginguna, enda hefur mér verið sagt að alls
staðar þar sem félagsstarf stóð með blóma undir
Austur-Eyjafjöllum meðan hann átti þar heima,
hafi mátt búast við að „Bjössi í Berjaneskoti"
stæði þar framarlega í flokki.
Þegar tóm gafst hér í Reykjavík, snerist hann
til liðs við þann félagsskap sem honum þótti
standa sér næst. Hann starfaði í Sjómannafélagi
Reykjavíkur, en þegar við kynntumst vann hann
fyrir Blindrafélagið. Hann mun hafa átt drjúgan
þátt í fjáraflastarfsemi þess og stóð fyrir byggingu
stórhýsis þess við Hamrahlíð í Reykjavík. Síðan
hætti hann störfum þar. Ekki munu allar vinnu-
stundir hans þar hafa verið reiknaðar til kaup-
greiðslna. Fyrir honum vakti jafnan að sjá góðan
árangur af starfi sínu.
Einmitt þessum þætti í hugarfari og starfi
Björns kynntist ég vel. Hann var fjölmörg ár
gjaldkeri Rangæingafélagsins í Reykjavík, tók við
því starfi 1960 meðan ég var þar í stjórn. Og þar
var ekki kastað til höndunum sem Björn tók við
starfi. hann skipulagði innheimtu félagsgjalda
með því að fá allmarga sjálfboðaliða til samstarfs,
þannig að allir voru ánægðir, óvirkir félagar sem
gjarnan vildu leggja sinn skerf til félagsins, virkari
félagsmenn sem sóttu aðalfund til að fylgjast með
starfsemi félagsins, og við í stjórninni sem vildum
afla fjár til að „eitthvað væri hægt að gera“ af því
sem var á prjónunum. Og að sjálfsögðu átti Björn