Íslendingaþættir Tímans - 13.07.1983, Side 2

við eldana - sem ef til vili hafa stundum verið
ævintýracidar - hver veit. - Og árin liðu, ef til vill
hefur það stundum hvarflað að þeim hvort þau
hafi nú gert rétt er þau fluttust í þetta byggðarlag,
það vill nú stundum verða svo - en það fór nú svo
að þarna fóru þau að festa rætur og þær urðu
sterkar og djúpar og barnahópurinn stækkaði og
þau uxu úr grasi og fóru samámsaman að hjálpa
til. Ég minnist þess ekki að hafa nokkurntímann
kynnst samstæðari og duglegri systkinum en þeim
á Kletti. Snemma á búskaparárum þcirra var farið
að gera jarðarbætur, fyrst mcð hestum. áður en
vélarnar komu til sögunnar, en það var fádæma
erfitt að gera tún á Kletti, þar var svo grýtt. Pað
var nú ekki látiö á sig fá: þessi spilda skal verða
fullgerð þetta vorið, enda bóndinn átakamaður og
ég held að hann hafi haft yndi af því að breyta
óræktarmóum í töðuvöll. enda skildi hann það að
það var undirstaða góðs búskapar enda ekki
vanþörf á því, þá vantaði landbúnaðarvörur á
landi hér og þegar vel tókst til hjá Sæmundi, að
gera góða og stóra sléttu úr ljótu landi sagði hann
stundum við mig: „Ég er að reyna að halda á lofti
merkinu hans afa þíns" - og ég held að honum
hafi tekist það með sóma. Þegar undirstaðan var
komin, þá á ég við gott tún, var farið að byggja -
fyrst íbúðarhús. það var byggt á gamla bæjarstæð-
inu og er fallegt og fer vel, síðan voru byggð
fjárhús eftir nýjustu teikningum þá. en um
staðarval þeirra má deila. þau gömlu hurfu af
túninu og nöfnin með. á Kletti er nú ekkert eftir
af hinum gömlu torfbyggingum. er það að mörgu
leyti skaði.
Þegar Andrés Olafsson á Brekku, lét af hrepp -
stjórastörfum tók Sæmundur við því embætti, það
var ekki vandalaust að setjast í sæti Andrésar.
hann var búinn að gegna þessu starfi í hálfa öld
eða meir. var á margan hátt sveitar- eða héraðs-
höfðingi. Það var sagt að það hefði verið hans
tillaga að Sæmundur tók þetta sæti, það fór að
mörgu leyti vel á því. Þeir voru báðir af gamla
skólanum. vildu hafa allt í föstu formi, hafa fornar
dyggðir í heiðri og ekkert nema gott um það að
segja. Fyrst og fremst fannst mér þeir líta á sigsem
fulltrúa eða þjóna þess opinbera og allt fór nú
þetta vel, þessir ágætu menn máttu ekki vamm sitt
vita. En fyrst og fremst leit ég á Sæmund sem mjög
umbótasinnaðan • mann. í hans búskapartíð hafði
orðið bylting í landbúnaði og ég held að hann hafi
trúað því í hjartans einlægni að gott bú væri
landstólpi, því traustari og betri landbúnaður því
traustara og betra þjóðfélag, betri þjóð. Það er
mikill sannleikur og smátt og smátt leið að því að
ævistarfi þeirra hjóna á Kletti Ivki. börnin öll að
heita mátti farin. Síðasta árið sem þau hjón
bjuggu á Kletti flutti ég kennarann sem var við
kennslu hjá okkur í Múla um tíma- vestur í næstu
sveit á hestum - það var komið kvöld. góðviðri,
vor í lofti, farfuglar að koma og svanir að fljúga
til fjalla-égfór um hlaðið á Kletti í bakaleiðinni.
annað illfært. Þegar ég kom heim að bænum mætti
ég húsmóðurinni. hún var að koma úr fjósinu
ásamt dóttur-dóttur á að giska 10 ára. hún hafði
verið að Ijúka við að mjólka. gamla konan og þær
voru ekki tómar föturnar, ég held að þær hafi
verið kúfaðar. sjálfsagt 40 merkur, það skal tekið
fram að þar var ekki mjólkursala. það hefur verið
mikið verk eftir hjá Soffíu, það kvöldið. að skilja
alla mjólkina. Fyrir framan bæinn mætti ég
húsbóndanum, hann var að koma framan úr
dölum með féð - eitthvað á fjórða hundrað. Þau
slógu ekki af gömlu hjónin.
2
Hættu leik þá hæst stóð.
Það er fallegt á Kletti, einkum á lognværum
kvöldum, þegar hús og fjöll speglast í firðinum,
það er eins og einhver góður andi svífi þar yfir.
Það er gott útsýni inn tii dala og heiða og útyfir
fjörðinn, cn baksviðið er brött hamrahlíð, með
gijja drögum og mikil hamraflug, þar efra eru
hörpur vindanna og þegar stórviðrin geysa heyrist
þaðan ferleg hljómkviða eins og trölí og forynjur
leiki þar á hörpur. næstum ógnvekjandi. en
einmitt við slíkar aðstæður eist oft upp dugmesta
fólkið, það er sagt að landið móti fólkið og þjóðir.
Um 1960 hætta þau Sæmundur og Soffía búskap
á Kletti eftir 33 ára búskapartíð. Þau seldu það í
hendur Haraldi syni sínum og hinni ungu konu
hans Jóhönnu. Haraldur tók nokkru síðar við
hreppsstjórastöðu af föður sínum og fór honum
hvorutveggja mjög vel.
Þau hjón Sæmundur og Soffía voru á Kletti
fram til ársins 1974 en Sæmundur veiktist og var
fluttur á Akranesspítala og lést þar í júlí um
sumarið og var jarðsettur að Gufudal. En 9.
nóvember sama ár fórst Haraldur i bílslysi á
Reykjanesbraut á besta vegi landsins, maðurinn
sem búinn var að ferðast heiðar og fjöll oft
vegleysur á bílum og dráttarvélum og aldrei
hlekkst á. Þetta var mikið áfall fyrir heimilið og
sveitina - enda var hann flestum harmdauði sem
þekktu ltann.
Þá fluttist Soffía frá Kletti. Hún var búin að fá
mörg álögin í ölduróti lífsins, en ég held að þetta
hafi verið versta álagið eða brotið. Ég veit það að
hun tók þetta áfall ákaflega nærri séf. Ég heimsótti
hana á heimili dóttur hennar í Reykjavík um
veturinn. hún sagði mér þá margt. sumt hafði ég
ekki vitað áður, en alltaf gat hún náð sér aftur,
sigrast á mótlætinu. öll hjartasár gróa og verða að
dýrmætri reynslu, stendur einhversstaðar. Mín
kynni af henni voru þannig að hún væri ein af
þessum konum sem alltaf var að vaxa og þroskast
allt sitt líf. gaf allt - fórnaði öllu fyrir heimilið og
börnin. aldrei heyrði ég hana tala misjafnt um
nokkurn mann og eftir samtalið við hana í þetta
sinn fannst mér að þessar fallegu minningar um
horfna ástvini lýstu henni eins og fagurt ljós, þrátt
fyrir allt.
Vorið eftir lát Haraldar hætti Jóhanna búskap.
seldi allt nema jörðina. hún og börnin fluttu burt.
Ég hefi grun um það að sú ákvörðun hafi ekki
verið átakalaus. Það er allt annað að selja hús við
götu í þéttbýli eða að verða að fara frá jörð með
öllum mannvirkjum og selja allar skepnur. því
þær eru vinir ntanns og það tekur á taugarnar að
fórna þeim. Síðan hafa verið nokkur ábúenda
skipti á Kletti. gengið á ýmsu og er nú svo komið
að jörðin er komin í evði og allt fer að drabbast
niður. Þegar kemur fram á vetur er það allt autt
og tómt. ekkert líf. nema ef einstaka hrafn flýgur
vfir. þar sem áður voru lcikir barna og unglinga
hevrist nú ekkert lengur. ekkert hljóð nenta niður
bæjarlækjarins. sem rennur þar milli bakka og
hjalar við kaldan stein á leið sinni niður túnið.
Þcgar mikið gengur á hjá náttúruöflunum fer
hann hamförum, verður þá illur lækur, eins og
stendur í kvæði Jónasar en hann jafnar sig attur
og hún Soffía húsfreyja á Kletti þekkti þennan
læk. þangað sótti hún vatnið og þar skolaði hún
allan þvott. oft í misjöfnum veðrum - um árabil.
Ef til vill var hann vinur hennar og mörg skáldin
hafa ort sín fegurstu Ijóð um lækinn og lindina og
er það að vonum. Eitt skáldið endar fagurt kvæði
sem hann yrkir um lækinn scm hann elst upp við
og er mikill vinur hans, en hann segir svo að
lokum:
"Þá vildi ég í síðasta sinn sofna á bökkuni
þínum", og kannski hefði þessi aldna húsfreyja
Soffía á Kletti getað tekið undir þessi orð
skáldsins, kosið frekast að sofna í siðasta sinn á
bökkum lækjarins á fögru síðsumarkveldi, innan-
um blómaskrúðið, láta lækjarniðinn vagga sér út
úr þessum mikla táradal, inná fegurra og bjartara
svið og myndum vér ekki getað fleiri tekið undir
það.
Þau Sæmundur og Soffía áttu 8 börn. Fyrsta
barnið dó strax í fæðingu. Hin voru: Matthías, dó
ungur, Sigurbjörg, fyrrv. húsfreyja að Hamarlandi
í Reykhólasveit, nú búsett á Akranesi. Margrét.
búsett í Reykjavík, Ólína búsett í Reykjavík,
Brynhildur, búsett í Reykjavík. Haraldur, fyrrum
bóndi og hreppstjóri á Kletti, Brynjólfur, ráðu-
nautur á Hólmavík.
Ég vil að lokum votta börnum þeirra hjóna
bestu samúðar.
Jóhannes Arason
t
Soffía Ólafsdóttir
Inn úr norðurströnd Breiðafjarðar skerast fjöl-
margir firðir inn í Vestfjarðahálendið. Milli
fjarðanna ganga fram lágir hálsar. Línur landsins
eru mjúkar og ávalar og flestir þessara fjarða eru
vaxnir lágvöxnu birkikjarri. Þarna er sumarfagurt
og hlýlegt mót suðri. en að vetrinum á lika
norðanvindurinn greiðan aðgang. Snjórinn þyrlast
ofan af Vestfjarðahálendinu og fvllir hverja laut
og ísinn þekur firðina. Allt fram á síðustu ár var
búið á hverju nesi. í hverjum firði og dal. þótt nú
hafi bvggð strjálast vegna brevttra lífshátta og
aukinna kra.fa nútímans. I byggðum þessum bjó
harðgert og duglegt fólk. Fólk sem gerði meiri
kröfur til sjálfs sín en annarra. Fólk sem lifði
hljóðlátu atorkulífi og þurfti að leggja hart að sér
til að sjá sér og sínum farborða.
'1. mars s.l. andaðist í hárri elli í Sjúkrahúsi
Akraness Soffía Ólafsdóttir. sent um hart nær
fjörutíu ára skeið var húsfreyja í þessu harðbýla
héraði. Kletti í Kollafirði.
Enda þótt við vitum að lögmál lífsins er. að
kvnslóðir fæðast og deyja. hnvkkir okkur jafnan
við. þegar dauðinn kveður dyra. Við stöldrum við
og hugleiðum gjarna líf ogstarf hins látna ættitigja
eða vinar. rifjum upp kynnin og revnum að gera
okkur grein fvrir hverrar gerðar hann eða hún var
og hvaða áhrifum við urðum fyrir af þeim
kynnum. Svo er ntér að minnsta kosti farið nú. er
ég að leiðarlokum renni huganum vfir kynni mín
af tengdamóður minni.
Þorkatla Soffía. en svo hét hún fullu nafni. var
fædd að Nesi í Grunnavík 11. janúar 1892.
Foreldrar hennar voru bæði af vestfirsku bergi
brotin. Faðir hennar var Ólafur Helgi. bridi að
Nesi. Árnason. bónda að Tyrðilmýri. Eggertsson-
ar og kona hans Ólína Tómasdóttir. bónda að
Nesi og Snæfjöllum Ásgrímssonar. en frá Tómasi
í Nesi er komin mjög fjölmenn ætt um Vestfirði
og víðar. Faðir Soffíu drukknaði með séra Pétri
Maack frá Stað í Grunnavík í sept. 1892 og hafði
íslendingaþættir