Íslendingaþættir Tímans - 24.08.1983, Síða 1

ISLENDINGAÞJETTIR
Miðvikudagur 24. ágúst 1983 — 32. tbl. TÍMANS
100 ára minning
Valdemar V. Snævarr
skólastjóri
22. ágúst 1983 eru 100 ár liðin frá fæðingu
Valdemars V. Snævars skólastjóra og sálma-
skálds. Af því tilefni er viðeigandi að minnast
hans og verka hans nokkrum orðum, því að hann
var um margt sérstæður.maður og þarfur sinni
samtíð. Eftir hann liggja allmargir sálmar og
andleg ljóð. Hafa sálmar hans ýmsir verið í
sálmabók þjóðkirkjunnar nú um áratugi. Fyrir
framlag sitt til sálmabókarinnar er hann vafalaust
kunnastur meðal þjóðarinnar,og Ifklega mun það
halda nafni hans lengst á lofti. Fer vel á því og
sannast þar hið fornkveðna, að listin er löng þótt
lífið sé stutt.
Því miður hef ég ekki tök á að fjalla sérstaklega
um sálmakveðskap Valdemars, enda varla á mínu
færi að gera slíku efni skii. En vel finnst mér sem
leikmanni sálmar hans sóma sér bæði að orðfæri
og efni meðal verka annarra sálmaskálda, sem
finna má í sálmabókinni. Vona ég að tíska eða
trúfræði verði ekki til þess að turna þeim smekk
sem því réði að sálma Valdemars er að finna í
sálmabók þjóðkirkjunnar. I’ar eiga þeir heima,
enda ætlaðir til söngs. Og sálmar eru ekki annað
en trúarlegirsöngtextar. í því ergildi þeirra fólgið.
Samtíð sinni var Valdemar Snævarr þó ekki
sálmaskáld einvörðungu. Við, sem munum hann
í starfi og fullu lífsfjöri, minnumst hans fyrst og
fremst sem skólastjóraogæskulýðsleiðtoga. Þegar
að loknu gagnfræðaprófi tók hann að segja til
börnum í heimasveit sinni, Svalbarðsströnd, en
fasta skólakennslu hóf hann tvítugur að aldri á
Húsavík, sem þá var lítið þorp (rétt eftir aldamót-
in), og var þar skólastjóri í 11 ár til vors 1914. Þá
gerðist hann skólastjóri barnaskólans á Nesi í
Norðfirði. þar sem nú heitir Neskaupstaður. Þar
starfaði hann nærri 30 ár, en lét af störfum 60 ára
gamall árið 1943. Aðalævistarf sitt vann hann því
á Norðfirði. Hann sá staðinn vaxa og tók þátt í að
móta þennan vöxt að sínu leyti og þann mikla
viðgang sem varð á þessum áratugum. sem hann
átti þar heima. Hann var forystumaður í skóla-.
uppeldis- og æskulýðsmálum og fór það svo vel úr
hendi, að ég hef aldrei heyrt annað en hrós um
skólastjórn hans og menningaráhrif. Sjálfurvar ég
nemandi og skólaþegn Valdemars Snævars alla
mína barnaskólatíð 1934-1940. Móðir mín var
einnig nemandi Valdemars, enda var hann kenn-
ari a.m.k. tveggja kynslóða Norðfirðinga. Þeir
elstu, sem á lífi eru, gerast nú gamlir, en miðaldra
Norðfirðingar minnast hans einnig og er skylt að
halda minningu hans á loft. Valdemar átti marga
góða samstarfsmenn við skólann, sem vissulega
mótuðu með honum skóla- og æskulýðsstarfið á
Norðfirði á fyrstu áratugum þessarar aldar. Mér
er þar efst í huga Sigdór V. Brekkan, bæði af því
að hann starfaði lengst að kennslu flestra manna
og lagði sig mjög fram um æskulýðsstörf, líkt og
Valdemar, bæði í skólanum og í barnastúkunni
Vorperlu nr. 64. Án þessara fórnfúsu manna-og
fleiri - hefði félags- og menningarlíf á Norðfirði
verið ærið miklu fábreyttara og fátæklegra.
Valdemar Valvesson Snævarr var þingeyskur
og eyfirskur að ætterni, fæddur á Þórisstöðum á
Svalbarðsströnd 22. ágúst 1883. Móðir hans hét
Rósa Guðrún Sigurðardóttir frá Mógili (f. 1857,
d. 1909), en faðir hans, maður Rósu, var Valves
Finnbogason, (f. 1848) bóndi á Þórisstöðum,
alkunnur hákarlaskipstjóri og dugnaðarmaður í
miklu áliti. Hann fórst í hákarlalegu með skipi
sínu Nýja-Úlfi og allri áhöfn vorið 1884, þegar
Valdemar var á fyrsta ári. Hann hafði því aldrei
af föður sínum að segja, en ólst upp á ýmsum
stöðum á Svalbarðsströnd með móður sinni sem
mun hafa selt jörð og bú, þegar maður hennar
drukknaði.
16 ára gamall sest Valdemar í Gagnfræðaskól-
ann á Möðruvöllum og tók þar gagnfræðapróf.
vorið 1901. Það var hans eina formlega skóla-
menntun. Hugur hans stóð þó áreiðanlega til
lengra skólanáms, enda voru námshæfileikar hans
miklir, eins og sjá má af því að hann lauk
gagnfræðaprófinu með sérstöku lofi, hlaut ágætis-
einkunn 60 stig, sem fáir léku eftir. Tveimur árum
síðar gerðist hann kennari á Húsavík, eins og áður
segir, og ævistarfi hans þar með mörkuð sú braut,
sem hélst alla tíð, lengst á Norðfirði.
Valdemar kvæntist árið 1905 Stefaníu Erlends-
dóttur frá Ormsstöðum í Norðfirði. Þau tóku
síðar upp ættarnafnið Snævarr og halda niðjar
þeirra því nafni. Af börnum þeirra komust 4 til
fullorðinsára, Arni Snævarr verkfræðingur, síðar
ráðuneytisstjóri í iðnaðarráðuneytinu, nú látinn
Laufey, kona Stefáns bónda Péturssonar í Bót í
Hróarstungu, Stefán Snævarr prófastur á Dalvík
og Ármann Snævarr, áður prófessor í lögum, nú
hæstaréttardómari.. Þá ólu þau upp sem eigin
dóttir væri Guðrúnu Ijósmyndara Guðmundsdótt-
ur, konu Jóns Jónssonar jarðfræðings í Reykja-
vík. Ekki fór milli mála að Valdemar Snævarr átti
konu- og barnaláni að fagna, og mun þó hafa misst
börn á ungum aldri eins og títt var áður, jafnvel
fram eftir þessari öld þótt nú sé það breytt góðu
heilli vegna framfara í heilsugæslu.og læknisfræði.
Mér er heimili þeirra Stefaníu í „nýja“ barna-
skólanum á Norðfirði býsna eftirminnilegt. Þá var
að vísu farið að fækka í heimilinu, þegar ég man
eftir, enda ríkti þar ró og regla, ekki asi á neinum.
Viðmót heimilisfólksins var ljúfmannlegt við þá
sem að garði bar, en þó er mér kannske eftirminni-
legra hvernig þetta fólk talaði hvert til annars og
umgekkst hvað annað. Allt var það á lágum
nótum, en heyrðist skýrt og fannst ekki síður.
„Nýi“ bamaskólinn var reistur 1931, veglegt
’skólahús á þeirri tíð. Valdemar skólastjóri lét sér
annt um það hús og fann mjög til ábyrgðar af
vörslu þess. Hann tók nærri sér að þurfa að gefa
húsið eftir til samkomuhalds, einkum dansleikja,
sem stundum voru haldnir í leikfimissalnum, enda
gátu þessar samkomur orðið sukksamar og reynd-
ust það margar. Og auðvitað var allt húsið
undirlagt á þessum böllum.
Sérstaklega er í minnum hafður dansleikur 1.
des. 1934, þegar löggæsluntaður úr Reykjavík,
sendur af dómsmálastjórninni til þess að kenna
Austfirðingum löghlýðni, skaut af skammbyssu
á nokkra norðfirska stráka, sem voru með ólæti,
reyndar aðför að þessum aðsenda löggæslumanni,
sem þeim (strákunum) þótti gera sig óþarflega
digran og vera of afskiptasamur af litlu tilefni að
þeirra dómi. Löggæslumaðurinn úr Reykjavík
þótti vaxa lítið af störfum sínum á Norðfirði þessa
minnisstæðu nótt, en norðfirsku piltarnir urðu sér
heldur ekki til mikils sóma, enda dæmdir fyrir
framferði sitt. En það sem heita má fáránlegt í
þessu máli er að þessar óspekktir og byssuskot
skyldu þurfa að gerast undir þaki hjá svo friðsömu