Íslendingaþættir Tímans - 14.09.1983, Side 1
ISLENDINGAÞJETTIR
Miðvikudagur Í4. sept. 1983 — 34. tbl. TIMANS
Þórunn Elísabet Sveinsdóttir,
leikkona
Fædd 22. september 1901
Dáin 10. ágúst 1983
Hún lifði lífinu - lifandi
Þessi orð hljómuðu oftar en einu sinni, þegar
stór hópur vina og ástvina kvaddi Þórunni Sveins-
dóttur leikkonu, sem var jarðsungin frá Dóm-
kirkjunni í Reykjavík, fimmtudaginn 18. ágúst s.l.
Þórunn Elísabet Sveinsdóttir var fædd 22.
september 1901 á Þingeyri við Dýrafjörð. Árið
1922 giftist hún Jakobi Einarssyni frá Finna-
stöðum í Axarfirði. Á því sama ári bjargaðist
hann af þilskipinu Talisman eftir miklar mann-
raunir. Jakob og félagar hans þrír þóttu sýna
fádæma hreysti, er þeir brutust til byggða í
aftakaveðri gegn stórhríðarstormi.
Heilt ár eftir þennan hörmulega atburð var
Jakob rúmliggjandi og þungt haldinn af liðagigt.
Með ástrúð og ósérhlífni konu sinnar og þess
æðruleysis, sem ávállt prýddi hann, náði hann
heilsu á ný þótt aldrei yrði hann jafngóður.
Síðustu æviárin var Jakob mjög heilsuveill. Þá
sýndi Þórunn enn hve miklum mannkostum hún
var búin. Þrátt fyrir að hún væri hátt á áttræðis-
aldri.annaðist hún mann sinn heima hjá sér.
Aldrei heyrðust frá henni æðruorð, slík var
nærgætni hennar, alúð og þolinmæði. Undir það
síðasta varð þó ekki hjá því komist að Jakob yrði
fluttur á sjúkrahús, þar sem hann andaðist eftir
stutta legu árið 1979.
Þau hjónin áttu þrjú börn og eina fósturdóttur.
Þau eru Hólmfríður Sigurrós, sem er gift Þorsteini
Jónssyni framkvæmdastóra, þau eru búsett í
Reykjavík. Yngvi Brynjar rannsóknarlögreglu-
maður á Keflavíkurflugvelli er kvæntur Ragnheiði
Elínu Jónsdóttur, þau eru búsett í Keflavík.
Sveinn Hermann húsasmíðameistari er kvæntur
Grétu Jónsdóttur,þau eru búsett í Ytri-Njarðvík.
Fósturdóttirin Þórdís Baldvinsdóttir er gift Einari
Kjartanssyni fyrrverandi skipstjóra. þau eru bú-
sett á Akranesi.
Þórunn ólst upp í foreldrahúsum. Pálshúsi á
Þingeyri, ásamt tíu systkinum. f þá daga var bilið
breitt milli ríkra og snauðra og engar barnabætur
eða almannatryggingar, þrátt fyrir sístækkandi
barnahóp. í þá daga var algengt að heimili
flosnuðu upp. eða börn væru send í fóstur. til þess
að létta á örbirgðinni. Börnin voru ekki á
framfæri foreluranna. eins og tíðkast í dag. þar til
þau höfðu lokið háskólaprófi. Nei, á þessum
tímum, fátæktar og örbirgða varð að senda
börnin úr tööurhúsum, jafnvel áður en þau iiofðu
aldur til að Ijúka barnaskólanámi - senda þau í
vist. oft til vandalausra, svo þau gætu létt undir
með heimilinu.
Þégar Þórunn var barn þótti mjólk víða munað-
arvara og að borða hrossakjöt gekk Guðlasti næst.
Getum við, sem búum í velferðarþjóðfélaginu í
dag, sett okkur í spor lítillar svangrar telpu, sem
þarf að horfa á eftir örlitlum mjólkursopa ofan í
yngsta barnið? Freistingin hlýtur að hafa verið
mikil, að bragða ögn á þessum torfengna, en
Ijúffenga lífsvökva. Getum við séð fyrir okkur
byrgða glugga »áhyggjufulla móður og starandi
barnsaugu fylgjast með því sem sýður í kraumandi
potti á kolaeldavélinni? Sauðaþjófnaður, dettur
kannski einhverjum í hug? Nei, góðhjörtuð
'manneskja hafði gefið húsmóðurinni bita af
hrossakjöti og til þess að hlífa börnunum og
heimilinu við miskunnarleysi, fordómafullrar
samt/ðar, varð að fara með þessa lífsbjörg sem
myrkraverk.
Tóta litla, eins og Þórunn var gjarnan nefnd þá,
var aðeins 13 ára þegar hún varð að yfirgefa öryggi
föðurhúsanna. Övænt hafði boðist vinna fyrir
hana sem húshjálp og barnagæsla hjá vanda-
lausum í Reykjavfk. Það hefur verið erfið ákvörð-
un móðurinnar að sækja um undanþágu. svo
telpan mætti Ijúka fullnaðarprófi og fermast árinu
fyrr en lög sögðu til um, svo hún gæti tekið þátt í
lífsbaráttu heimilisins. Undanþágan fékkst, en
var telpan undir það búin að sleppa úr heilu ári í
skólanum? Þar var eitt vandamál - óyfirstíganlegt
að virtist; það voru ekki til peningar til þess að
kaupa atlas - landabréfabók, sem hverju barni í
dag er færð, ókeypis á kostnað hins opinbera.
Hvernig var hægt að sleppa úr heilu ári og standast
erfitt landafræðipróf án þess að hafa aðgang að
landabréfum yfir þau lönd, sem hún var að læra
um? í þá daga var það aðeins á færi þeirra
efnameiri að eiga atlas og slíkan dýrgrip átti
einmitt skæðasti keppinautur telpunnar um efsta
sætið, en að þeirri bók hafði hún ekki aðgang.
Þá kom til skilningur og manngæska kennarans,
sem fann til með þessu dugmikla og eðlisgreinda
barni. Hann bauð telpunni að hún mætti sitja eftir
í landafræðitímum og nota landakort skólans. Að
loknu fullnaðarprófi, sem telpan stóðst með
prýði, kom fyrirkona úr þorpinu til kennarans og
taldi það misskilning að hún Tóta hafi orðið efst í
landafræði, þann sess hlyti sonur sinn að hafa eins
og ávallt áður. „Nei, frú mín, hér hefur enginn
misskilningur átt sér stað,“ átti sá ágæti kennari
að hafa sagt, „sonur yðar hefur ekki sýnt sömu
eljusemi og einbeitni og hún Tóta litla, því fór sem
fór.“
Alla tíð, síðan ég kynntist henni „Tótu litlu“,
hafa mér fundist þessir eiginleikar vera hennar
aðalsmerki; að sigrast á öllum erfiðleikum með
þrotlausri eljusemi, eðlisgreind og óþrjótandi
lífsgleði.
Það væri efni í heila bók að gera skil, langri og
viðburðarríkri æfi minnar kæru vinkonu. í dag-
blaðinu Tímanum, hefur birtzt viðtal við Þórunni,
einnig í Helgarpóstnum þar sem stiklað var á
endurminningarbrotum liðinna áratuga. Þá kom
hún fram í sjónvarpinu, á ári aldraðra og vöktu
hreinskilin, en yfirveguð svör hennar mikla athygli.
Þórunn hafði í blóðinu ósvikið listamannseðli.
Hún mótaði úr tuskum, dagblöðum, leir og tré
fjölbreytilegustu verk. Nær áttræðu sótti hún
leikbrúðunámskeið sem haldið var í Reykholti í
Borgarfirði og smíðaði þar leikbrúður, karl og
kerlingu, sannkölluð gersemi. Að Norðurbrún 1 í
Reykjavík fékkst hún við að móta í leir og fyrir
stuttu átti hún marga skemmtilega gripi á sýningu
aldraðra, sem haldin var á vegum Reykjavíkur-
borgar. Þórunn hafði mikið yndi af söng, hún
spilaði á píanó, lék á gítar og var síðustu árin í
litlum kór, Söngerlurnar var hann kallaður, en
kórnum stjórnaði María Markan óperusöngkona.
Þórunn er af mikilli og kunnri ætt, Bergsætt, en
af þeirri ætt eru ýmsir kunnir leikarar komnir,
enda var leiklistin henni mjög hugleikin. Hún hóf
fyrst afskipti af leiklist á Þingeyri 1911. Árið 1923
fluttist hún til Akureyrar ásamt manni sínum og
voru þau þar í sextán ár. Mikil gróska var í
leikhúsmálum á þessum árum, enda hafði Harald-
i