Íslendingaþættir Tímans - 05.10.1983, Síða 1
ÍSLENDINGAÞÆTTIR
A C, crrffo£>&Y' 3>y~-
Miðvikudagur ^ september 1983 — 36. tbl. TIIVIAIVIS
Jóhann Magnús Ólafsson,
bóndi, Skriðufelli
Fæddur 10. ágúst 1897
Dáinn 5. sept. 1983
Bærinn á Skriðufelli stendur á hjalla undir
samnefndu fjalli. Hann ber hátt yfir og sér þaðan
vítt suður um Suðurlandsundirlendið allt til
sjávar, en að baki bæjarins taka við fjöll og
firnindi með öllum sínum andstæðum, ógnum,
öræfakyrrð og öræfatign. Skriðufell er útvörður
byggðar við Sprengisandsleið. Þaðan eru taldir að
vera um 120 km. inn að Arnarfelli í Hofsjökli, en
þangað nær smalagata Gnúpverja.
Á Skriðufelli fæddist Jóhann Magnús Ólafsson
hinn 10. ágúst 1897. Hann var því fullra 86 ára er
hann lést 5. september sl. Foreldrar Jóhanns voru
hjónin Ólafur Bergsson fjallkóngur og bóndi á
Skriðufelli og Margrét Magnúsdóttir. Þar ólst
hann upp við öll venjuleg sveitastörf þess tíma.
Hann var snemma þroskamikill og tók á unga
aldri þátt í smalafcrðum föður síns. Ólafur á
Skriðufelli var kappsfullur við fjárleitir eins og
önnur störf og undi því ekki að gefa upp leit ef
nokkrar líkur voru fyrir að fé væri eftir í
afréttinum. Margar þessar ferðir reyndu mjög á
þrek leitarmanna og fyrirhyggju, því að leitar-
svæðið er óravítt, eins og áður er að vikið og
fjárvon mátti kalla að væri vítt og breitt um
hálendið.
Sagt er að umhverfið móti manninn, og þegar
litið er yfir lífshlaup Jóhanns á Skriðufelli, verður
sú skoðun næsta sennileg. Hann var stór í sniðum
en dulur um eigin hag. Hann var þrekmenni en
viðkvæmur í luúd og umhyggjusamur við náunga
sinn og hjálpfús greiðamaður.
Jóhann hóf búskap á föðurleifð sinni 1923 ásamt
konu sinni Þórdísi Björnsdóttur, sem er aust-
firskrar ættar. Þau hjón voru ætíð samhent um
, það að opna heimili sitt fyrir gestum og gangandi
og þá ekki síst þeim er komu af fjöllum og veit ég
að margir minnast þess hversu notaleg gestrisni
mætti þeim á Skriðufelli, þegar komið var til
byggða eftir lengri eða skemmri ferðúm óbyggðir.
Þess varð ég æðioft var að þau óskuðu þess að sem
flestir sveitungar þeirra kæmu þar við og þægju
beina bæði þegar rekið var til fjalls og þá ekki
síður þegar haustsmalanir stóðu yfir. Þá fundum
við sveitungar Jóhanns það best, hvers virði það
var að eiga réttan mann á réttum stað, mann sem
þekkti öðrum betur hvað getur mætt ferða-
mönnum á öræfum íslands. Hann gat gefið góð
ráð í upphafi ferðar og hafði vegna reynslu sinnar
næman skilning á þörfum þeirra sem höfðu verið
á ferðum og að störfum á óbyggðaslóðum og mætt
þar misjöfnu veðri og færð.
Eins og áður sagði hóf Jóhann búskap á
Skriðufelli árið 1923. Þeir voru margir, íslenskir
bændur, sem fullir bjartsýni byrjuðu búskap á
næstu árum eftir lok fyrri heimsstyrjaldarinnar, en
stóðu ekki af sér verðhrun afurðanna og kreppuár-
in sem á eftir fóru. Jóhann stóðst þessa raun að
því leyti að hann galt hverjum sitt, en mátti
hinsvegar neita sjálfum sér og sínum nánustu um
ýmsa þá hluti, sem núna þykja svo sjálfsagðir, að
taldir eru til almennra félagslegra réttinda. Og
þegar hann réðst í það 1936 að bæta húsakostinn
með því að byggja lítið en snoturt íbúðarhús, þá
var það meira en efnahagurinn þoldi. Þá voru góð
ráð dýr. Jóhann var mjög tengdur jörðinni, sem
hann hafði tekið við úr hendi föður síns. Þeir
feðgar höfðu báðir gert sér far um að sinna
bújörðinni sem best og að ganga ekki nær henni
en góðu hófi gegndi. Enda voru þá á Skriðufelli
birkiskógar, í hlíðum Skriðufellsfjalls og á hæða-
drögum út frá því, sem taldir voru einir þeirra
gróskumestu á Suðuriandi. Alla stund höfðu þeir
feðgar staðið þannig að umhirðu skóganna, sem
þeir töldu stuðla best að vexti þeirra og varðveislu.
Og nú þegar Jóhann sá ekki önnur ráð en að selja
jörðina þá varð það niðurstaðan að Skógrækt
ríkisins varð fyrir valinu og var gengið frá
samningum árið 1938. Með þeirri sölu til Skóg-
ræktarinnar taldi Jóhann sig tryggja vöxt og
viðgang skóglendisins. Jafnframt tryggði hann sér
og sínum ábúð á jörðinni, að vísu með nokkrum
takmörkunum varðandi búfjárhald o.fl.
Árið 1946 brá Jóhann á það ráð að hverfa frá
Skriðufelli. En það kom fljótt í ljós að sú
ráðstöfun stóðst ekki. Þótt Jóhann á Skriðufelli
væri þrekmaður um flesta hluti, þá kom það nú
fram að hann hafði ekki þrek til að segja skilið við
æskustöðvar sínar á Skriðufelli. Hann var svo
lánsamur að eiga þess kost að koma aftur heim að
Skriðufelli að einu ári liðnu og þar dvaldist hann
æ síðan ásamt fjölskyldu sinni, meðan kraftar
entust og heilsa hans leyfði.
Þeim hjónum Jóhanni og Þórdísi varð fimm ■“
barna auðið, sem öll hafa komist til þroska. Þau
eru:
Hjalti, bifreiðastjóri í Reykjavík. Kvæntur Sigur-
veigu Ólafsdóttur.
Margrét, húsfreyja í Reykjavík. Gift Sigurði
Sigurðssyni, húsasmíðameistara.
Bryndís, húsfreyja í Reykjavík. Gift Kristni
Gunnarssyni, hæstaréttarlögmanni.
Björn, bóndi á Skriðufelli. Kvæntur Kristínu
Guðmundsdóttur.
Bergný, húsfreyja á Kletti í Reykholtsdal. Gift
Þórði Einarssyni, bónda.
Hin síðari ár naut Jóhann góðrar aðhlynningar
Kristínar tengdadóttur sinnar á Skriðufelli, sem
hann mat mikils, en síðustu vikumar varð hann
að dvelja á sjúkrahúsi, enda hallar ellin öllum
leik. Og nú er hann allur. Um fjölda ára var hann
vanur að búa sig til ferðar í byrjun septembermán-
aðar og þá oftastnær til þess að fara í Lönguleit.
Nú hefur hann á sama árstíma lagt upp í nýja ferð,
langa eða skamma, það vitum við ekki svo gjörla.
En við vinir hans og samferðamenn vonum að
reynsla hans og þroskaferill á æfiferð hans megi
endast honum til farsældar þegar lagt er upp í
nýjan áfanga. Við þökkum honum langa og góða
samfylgd og óskum þess að alfaðir styðji hann og
blessi för hans um óþekktar leiðir. Eftirlifandi 1
konu hans, Þórdísi Björnsdóttur, votta ég innileg-
ustu samúð, svo og börnum þeirra og afkomend-
um öllum.
Jóhann verður í dag lagður til hinstu hvíldar að
sóknarkirkju sinni á Stóra-Núpi. !
Steinþór Gestsson